In de Nederlandse cultuur wordt verwacht dat jongeren zich steeds minder laten leiden door verwachtingen van anderen en zelf richting geven aan hun leven. Bij nieuwkomers is dat lang niet altijd vanzelfsprekend. Ouders en andere familie hebben soms veel invloed op de keuzes die jongeren maken. Veel nieuwkomers zijn, in tegenstelling tot het grootste deel van de Nederlandse jeugd, van huis uit religieus. Godsdienst geeft een aantal van hen extra houvast. Soms moeten ze erg wennen aan een samenleving waar staat en religie gescheiden zijn en waar mensen aangeven dat ze niet godsdienstig zijn. Dat is in sommige herkomstlanden volstrekt ongewoon.

Verschillende culturele kaders en identiteitsontwikkeling

Voor nieuwkomers in Nederland geldt dat zij te maken hebben met meerdere culturele kaders, bijvoorbeeld van klasgenoten, huisgenoten, buurtbewoners, docenten en begeleiders die uit verschillende landen en werelddelen kunnen komen. Ze kunnen te maken krijgen met verschillende en soms tegenstrijdige normen en waarden. Hoe groter de afstand is tussen waardestelsels die leerlingen vanuit huis meekregen en die van de nieuwe samenleving, hoe groter de inspanning die nodig is om ze te integreren. In dit filmpje vertelt een aantal jongvolwassenen met een migratieachtergrond welke verschillen zij ervaren tussen de culturele kaders van thuis en het (nieuwe) land waarin zij wonen.

Dat deze leerlingen te maken hebben met verschillende werelden is van invloed op hun identiteitsontwikkeling. Onderzoek van KIS laat zien dat dit zich bij jongeren uit door na te denken over de eigen etnische achtergrond, met wie of wat ze bindingen hebben, wat dit voor hen betekent en hoe zij hiermee omgaan (zie ook de uitleg in dit filmpje). Jongeren gaan op zoek naar mensen die gedeelde ervaringen hebben, van wie de leefstijl dichtbij staat en met wie ze persoonlijk een klik hebben. Jongeren leren door trial and error hoe ze zich moeten verhouden tot de verschillende sociale domeinen zoals thuis, school, werk of publiek domein en missen in het navigeren tussen verschillende leefwerelden de nodige ondersteuning. Deze ondersteuning vinden ze soms bij oudere zussen of broers, kennissen of jeugd- en onderwijsprofessionals die als rolmodel dienen. Sommige jongeren hebben te maken gehad met traumatiserende gebeurtenissen. Ook deze gebeurtenissen maken onderdeel uit van wie zij zijn. In dit filmpje is te zien hoe jongeren verdrietige herinneringen een plaats geven in hun huidige leven. Voor gelovige jongeren is religie een belangrijk onderdeel van hun identiteitsvorming. Het blijft dat jongeren meervoudige bindingen ervaren, die samenhangen met de meervoudige en hybride identiteitsbeleving van jongeren. Per context kan het verschillen of iemand zich sterker identificeert met de etnische achtergrond, het Nederlands zijn of juist de religieuze achtergrond.

Existentiële vragen

Leerlingen kunnen in Nederland ook voor het eerst te maken krijgen met vreemdelingenhaat en/of discriminatie. Dat kan leiden tot existentiële vragen die niet gemakkelijk te beantwoorden zijn. Bijvoorbeeld de vraag of ze er goed aan hebben gedaan om naar Nederland te komen. Dergelijke vragen kunnen heftige gevoelens opwekken. Door de mondialisering kan de invloed uit de herkomstlanden groot zijn. Hoeveel extra inspanning het ook kost om aan nieuwe ‘opdrachten’ te kunnen voldoen, een groot aantal leerlingen past zich volgens docenten in rap tempo aan en ervaart een nieuw evenwicht.

Adolescentie: een tijd vol veranderingen

Hoe de adolescentiefase er feitelijk uitziet, hangt sterk samen met de tijd waarin jongeren opgroeien en met de cultuur. Maatschappelijke welvaart maakte adolescentie in veel westerse landen een steeds langer durende periode, met ruimte voor de jongeren om te experimenteren. Traditionele plattelandsculturen, bijvoorbeeld in een land als Somalië of Eritrea, verwachten van kinderen en jongeren heel ander gedrag dan wat in Nederland van hen verwacht wordt. Sommige leerlingen komen uit  landen waar adolescenten al op jonge leeftijd moesten werken. Maar soms liggen juist de verwachtingen op het gebied van onderwijs hoog, zoals bij sommige leerlingen uit Oekraïne. Een deel van deze leerlingen volgt zelfs ‘dubbel’ onderwijs: in de ochtend het Nederlandse onderwijs en in de middag online onderwijs vanuit Oekraïne.

Een levensfase gekenmerkt door schipperen

Tijdens de adolescentie moeten jongeren hun eigen weg vinden en maken ze belangrijke keuzes over onder andere opleiding, werk, vrije tijd en relaties. Er wordt van hen verwacht dat ze richting geven aan hun eigen leven. Bij nieuwkomersjongeren spelen de culturele en religieuze achtergrond van hun ouders een rol. Zij moeten vaak schipperen tussen de opvattingen van de ouders en familie, religieuze invloeden, normen van leeftijdsgenoten, school en straatcultuur. Dit vraagt veel flexibiliteit. De jongeren moeten voor zichzelf bepalen in hoeverre zij de Nederlandse cultuur willen overnemen. Een extra complicatie daarbij is, dat een aantal van hen nog geen verblijfsvergunning heeft en daardoor te maken heeft met de dreiging teruggestuurd te worden.

Wat kun je doen als docent of ondersteuningsteam?

Om leerlingen te helpen hun eigen weg te vinden is het belangrijk om in je schoolteam met je collega’s in gesprek te gaan over hoe jullie dit kunnen en willen doen. Dit kun je bijvoorbeeld doen aan de hand van ‘Nieuwkomers in beeld’ wat allerlei handvatten bevat over relevante onderwerpen m.b.t. het nieuwkomersonderwijs. Bijvoorbeeld over de intake, gewenningsperiode, meertaligheid en meer. Ieder onderwerp start met een kort filmfragment, afkomstig uit de documentaire ‘De kinderen van juf Kiet’ maar ook extra materiaal dat niet in de film gebruikt is, en fragmenten vanuit het LOWAN archief.

Materialen

• Nieuwkomers in beeld; om in gesprek te gaan over relevante onderwerpen (LOWAN PO website inclusief filmpjes)
• Persona’s, geef de leerling een gezicht (LOWAN VO website)
• Werkbladen Wereldreizigers – PO (Pharos)
• Werkbladen Welkom op School – ISK/VO (Pharos)

Bronnen

• Welkom op School, Bram Tuk en Milleke de Neef, Pharos 2015
• Wereldreizigers, Bram Tuk en Ilse Vlietstra, Pharos 2017
• Geboren en getogen; Onderzoek naar de identiteitsbeleving en gevoelens van binding van jongeren met een migratieachtergrond. Mehmet Day & Mariam Badou, KIS 2019