Wat is veerkracht en waarom is dit zo belangrijk?

Veerkracht is het vermogen als mens om te herstellen van stress en tegenslag. Kinderen en jeugdigen hebben van nature meer of minder veerkracht. Bij het opbouwen ervan ontstaan verschillen vanwege de verschillende eigenschappen die leerlingen hebben en verschillen in opvoed- en opgroeisituaties. Daarom zie je soms dat leerlingen met vergelijkbare ervaringen, heel verschillend reageren. De omgeving heeft grote invloed op de toename of afname van veerkracht. De belangrijkste steun in hun omgeving krijgen leerlingen van hun ouders of verzorgers. Maar ook jij als leraar kan hier veel in betekenen en ook andere leerlingen in de klas of andere volwassenen. Ook al is de last die leerlingen soms moeten dragen groot, als je ze helpt hun veerkracht weer te vergroten herstelt het evenwicht. Dan loopt je leerling minder risico getraumatiseerd te raken.

Veerkracht helpt bij een natuurlijk herstel

En veerkracht van leerlingen wordt deels versterkt wanneer ze weer een tijdje een redelijk normaal leven leiden in een veilig land. Wat hen helpt is de structuur die weer terugkeert, gezinsrituelen en de sociale contacten die ze als vanzelf weer opdoen met leeftijdsgenoten en gezonde volwassenen. In het dagelijkse leven, doordat ze bezig zijn en wanneer ze plezier hebben valt de stress weg waar leerlingen tijdens hun reis of in hun land van herkomst mee te maken hadden. Meestal herstelt hun lichaam doordat de lichamelijke reacties op stress wegvallen. Soms gaat dat langzaam en dan komt daar veerkracht voor in de plaats als er voldoende positieve ervaringen tegenover staan. De gebeurtenissen en ervaringen die leerlingen hebben meegemaakt worden langzaam een levenservaring waardoor ze kunnen groeien als mens.

Veerkracht versterken is nodig

Vaak hebben leerlingen iets extra’s nodig omdat ze niet al hun veerkracht zo makkelijk kunnen aanboren. Bijvoorbeeld omdat ze te lang in een stressvolle situatie verkeerden of omdat dat wat ze meemaakten te veel impact had waardoor ze ook in een veilige situatie herbelevingen hebben en weer opnieuw stress ervaren. De stress blijft dan als het ware in hun lijf aanwezig. Dan hebben leerlingen extra kennis, reflectie en vaardigheden nodig om hun veerkracht te versterken. Op die manier neemt de stress in hun lijf af, komt er ruimte in hun hoofd en kunnen ze verwerken wat is gebeurd. Een vertrouwde stabiele volwassene zoals een leraar kan daar een belangrijke rol van betekenis in spelen.

Stress verlaag je ook door in connectie te zijn met je leerlingen. Als docent kan je benoemen dat migreren heel zwaar is maar dat leerlingen ook kunnen kijken naar wat het hen brengt. Benoem je positieve gedachten en wat je ziet expliciet. Zoals: misschien had je vanmorgen helemaal geen zin om op te staan, maar toch zijn jullie hier allemaal weer vandaag! Of: jullie zijn hierheen gekomen, dat maakt dat jullie krachtig en sterk zijn. En: je hebt al (deels) een nieuwe taal geleerd, het zegt veel over jou dat je dat kan!

Het kan ook zijn dat de situatie waarin ze leven stressvol blijft. Doordat school of de wijk toch niet veilig is, of omdat er thuis teveel problemen zijn. Dan blijft het versterken van veerkracht belangrijk. Maar zal je als school meer zorg/ondersteuning moeten inschakelen.

Wat kun je doen als docent?

Welke vaardigheden heb je nodig om veerkracht bij je leerlingen te versterken?

Je kan leren hoe je leerlingen kan ondersteunen bij het aanboren en versterken van hun veerkracht. Veel van je basisvaardigheden als leraar helpen je hierbij. Enkelen lichten we hier uit.

• Zet je pedagogische vaardigheden in om een veerkrachtige groep te maken

Een klas met veel leerlingen die veel hebben meegemaakt kan een uitdaging voor je zijn. Maar juist een veilige sfeer in de klas is de basis om een veerkrachtige groep te maken. Geef de groep vertrouwen en kijkt of het lukt om hen een zelfsturende groep te maken, bijvoorbeeld door leerlingen positieve rollen te geven die passen bij hun talenten en wie ze zijn of bij wat ze kunnen en weten. Daardoor stapel je de veerkracht op. Evalueer wel hoe leerlingen dit groepsproces ervaren en bespreek zo mogelijk gezamenlijk wat goed ging en wat nog anders kan. Lees meer bij het onderdeel Hoe werk ik aan het groepsklimaat?

• Breng positiviteit in de groep

Veerkracht versterk je door zelfvertrouwen te geven en leerlingen op te laten gaan in positieve ervaringen. Je kan dat doen door naast het leren ook ruimte geven aan het spelende kind dat in iedere leerling zit. Door te zorgen voor geluksmomenten waar leerlingen even in op kunnen gaan. Een spel spelen of samen zingen. Misschien lukt dit niet bij alle leerlingen. Maar het kan helpen om ernaar op zoek te gaan. Dat vergt soms specifieke vaardigheden. Daar is kennis over bij muziektherapeuten of creatief therapeuten.

Positiviteit breng je ook door veel oog te hebben voor wat leerlingen goed doen en dat gericht te benoemen. Ook al zijn het kleine, ogenschijnlijk betekenisloze momenten, hierdoor voelt een leerling zich wel echt gezien. Ben er alert op dat een klein compliment al een positief handvat kan geven van wat je verwacht. Ben je ervan bewust van wat leerlingen goed kunnen en noem bijvoorbeeld hardop in de klas de positieve kanten van leerlingen of hun positieve gedrag.

• Werk aan verbinding tussen de leerlingen door heldere communicatie over de norm van gelijkwaardigheid

Onderlinge verbondenheid, ergens bij horen, het hebben van positieve sociale contacten zijn cruciale elementen die de veerkracht van leerlingen versterken. Leerlingen komen van alle kanten van de wereld, hebben verschillende religieuze achtergronden en misschien trekken bepaalde leerlingen naar elkaar toe. Leerlingen komen en gaan. Het is als leraar een  extra uitdaging om onderlinge verbinding tot stand te brengen. Je kan in ieder geval erop letten dat je verbindende taal gebruikt. Door te benadrukken dat jullie één groep zijn op dit moment in jullie leven en in de geschiedenis. Benoem expliciet en bij herhaling de basisnorm dat iedereen erbij hoort ongeacht afkomst, gender en religie. Want in veel landen en gezinnen is gelijkwaardigheid tussen mensen geen vanzelfsprekendheid. Dat sommige leerlingen aan die nieuwe norm moeten wennen, daar kunnen ze individueel natuurlijk niets aan doen. Lees meer hierover bij het onderdeel Waar komt mijn leerling vandaan?

• Luister goed en leef je in, in wat leerlingen hebben meegemaakt

Veerkracht versterk je door te helpen verwerken wat leerlingen op hun bord hebben wanneer zij daar zelf mee bij jou komen. Zij kunnen ervaringen verwerken wanneer ze erover vertellen. Sommige leerlingen schamen zich voor wat zij hebben meegemaakt. Die schaamte kan je wegnemen door hen gerust te stellen dat hun verhaal bij jou veilig is en door te erkennen dat het niet eerlijk is wat hen is overkomen. Zorg ervoor dat je  beschikbaar bent wanneer een leerling spontaan komt vertellen. Sluit een gesprek positief af, en breng een leerling in het hier en nu. Maar schakel hulp in wanneer je dat nodig acht. Lees hiermer over bij het onderdeel Mijn leerling echt zien, hoe doe ik dat?

Wat kun je doen als docent of ondersteuningsteam?

• Gebruik je analytische vaardigheden en alertheid om de balans tussen stress en veerkracht waar te nemen

Neem ook de groei van veerkracht van leerlingen waar. Wanneer het een leerling niet lukt om veerkracht in te zetten, ga dan na wat er aan de hand is. Ga in gesprek om vast te stellen of een leerling kan zijn lijf en geest kan ontspannen: slaapt hij/zij goed? Kan hij/zij rustig op een stoel zitten? Gaat hij/zij goed om met verlies tijdens een spelletje? En ga in gesprek over mogelijke oorzaken. Zoek hulp van een collega, erken dat het complex is om te weten wat er speelt.

Tips:

• Neem gedurende je dag ook je eigen stress waar en besteed er aandacht aan. Stress is besmettelijk. Jij kan stress ervaren door je leerlingen en andersom. Dat is menselijk. Je kan het voor je leerlingen veilig houden door te  benoemen: ik heb stress, het komt niet door jullie. Ik begin gewoon even opnieuw… Contact met een  veilige volwassene helpt hen immers hun veerkracht te versterken.
• Zorg regelmatig voor positieve ontspannen activiteiten. Door het spelende kind naar boven te halen bij je leerlingen help je bij het ontdekken van de aanwezige veerkracht: plezier hebben, sporten, muziek, het zijn allemaal middelen om echt te ontspannen en de weg naar nieuwe zingeving vrij te maken.
• Sociale verbindingen zijn belangrijk bij het versterken van veerkracht. Misschien lukt het om leerlingen die moeite hebben met het leggen van contact daarbij te helpen.
• Zorg dat je in connectie bent met je leerlingen, letterlijk naast een leerling te gaan staan als hij/zij dit nodig heeft kan al een prettig gevoel geven.

Materialen

• Hand-out Aandacht voor welbevinden nieuwkomerskinderen (Pharos)
• Hand-out Preventief werken aan sociaal-emotionele ontwikkeling (Pharos, Trimbos, SGF)
• Kaarten om met leerlingen in gesprek te gaan over hun coping-strategieën met de daarbij behorende gevoelens en gedachten
• Werkbladen Wereldreizigers – PO (Pharos)
• Werkbladen Welkom op School – ISK/VO (Pharos)
• Uitleg Window of tolerence (AUGEO)

Meer informatie:

• e-learnings vluchtelingenkinderen (AUGEO)
• Expeditie Veerkracht (AUGEO)
• Uitleg over verschil empathie en sympathie (filmpje)
• Twee handreikingen onderwijs aan nieuwkomers (VO Raad)
• Leer en veerkracht (website)
• Weerbaarheidstrainingen voor nieuwkomerskinderen (Pharos)
• Aan de slag met positieve psychologie (lessenserie leerlingen 10-15 jaar)

Bronnen

• Website AUGEO
• Hand-out Aandacht voor welbevinden van nieuwkomersleerlingen, Hanneke Visser & Anna de Haan, Pharos 2023
• In samenwerking met NIP schoolpsychologen Hanneke Visser en Laura Stroo