Home / Welbevinden in het nieuwkomersonderwijs / Belangrijke vaardigheden van een leerkracht of docent / Cultuursensitief werken

Cultuursensitief werken in het onderwijs

Cultuursensitief werken betekent dat je leerlingen zich gezien voelen en zich veilig voelen en dat hun persoonlijke emoties en ervaringen serieus worden genomen en er mogen zijn. Vanuit gelijkwaardigheid kun je moeilijke onderwerpen bespreekbaar maken en leerlingen confronteren en uitdagen. Voor veel van je leerlingen is ‘bi-culturaliteit’ belangrijk; het is van belang van een evenwicht vinden tussen wat in de Nederlandse cultuur van ze verwacht wordt en van wat ze uit hun eigen cultuur willen behouden. Als onderwijsprofessional heb je inzicht nodig in zowel je eigen culturele opvattingen over opgroeien en opvoeden; als in die van de ander.

Persoonsgericht werken

Als je cultuursensitief werkt werk je meteen ook persoonsgericht en sensitief in brede zin. Dit betekent onder andere dat je rekening houdt met de culturele achtergrond en waarden van de leerlingen, ouders of verzorgers en het vraagt aandacht voor de ervaren stress in het gezin, laaggeletterdheid, trauma en andere gevoelige onderwerpen zoals sociaaleconomische positie en seksuele oriëntatie. Vervolgens biedt je daarop afgestemde ondersteuning, wanneer dat nodig is. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je rekening houdt met religieuze of culturele voedingsgewoonten. Of dat je een tolk inzet als de ouders/verzorgers de taal (nog) niet goed beheersen. Zo maak je verbinding met de leefwereld van de persoon tegenover je.

Veelvoorkomende vooroordelen

Er zijn veelvoorkomende onterechte vooroordelen ten aanzien van cultuur en cultuursensitief werken. Bijvoorbeeld:

  • Hokjesdenken, cultuur zien als een afgebakend geheel. Maar, ‘de’ Somaliër, ‘de’ Turk of ‘de’ Nederlander bestaat niet.
  • Communicatieproblemen worden vaak gezien als cultuurverschillen of als een gebrek aan motivatie. Maar vaak komt het door de gevolgen van migratie en het onbekend zijn in een nieuwe samenleving. Of doordat de persoon de Nederlandse taal nog niet beheerst of laaggeletterd is. Het zijn dus eerder misverstanden dan cultuurverschillen.
  • Het begrijp cultuursensitief werken wordt vaak alleen maar gebruikt bij mensen met een migratieachtergrond. Maar de term is toepasbaar op iedereen. Ieder mens draagt een eigen culturele identiteit met zich mee.

Hoe werk je cultuursensitief?

Cultuursensitief werken vraagt om een open en nieuwsgierige houding naar zowel je eigen culturele achtergrond als die van de leerlingen. Je kunt veel van je leerlingen en diens ouders leren. Hier hoort ook bij het ontdekken van je eigen vooroordelen en de momenten dat je je ongemakkelijk voelt. Daarnaast het ontdekken van de overeenkomsten tussen jou en diegenen die in een ander land geboren zijn. Vanuit die overeenkomsten kan je de verbinding aangaan. Het is zaak daarbij een open blik te behouden. Er is veel informatie over andere culturen. Zie die informatie vooral als ‘culturele informatie’ en als hypotheses die je elke keer opnieuw toetst bij ouders/verzorgers en leerling.

Met cultuursensitief werken erken je dat personen en interacties nooit los gezien kunnen worden van de maatschappelijke context en de geschiedenis. Je bent je ervan bewust dat er een ongelijke machtspositie kan bestaan. Cultuursensitief werken vraagt om een nieuwsgierige houding en bereidheid om te onderzoeken wat cultuur betekent in het contact met de
jeugdige of het gezin tegenover je. Let op dat culturele opvattingen tussen ouders, hun familieleden en de leerling zelf kunnen verschillen.

Cultuursensitief werken is niet een vaardigheid die je op een gegeven moment beheerst. Het is een levenslang proces van reflecteren op je eigen handelen, je eigen cultuur niet als superieur zien en openstaan voor feedback. Dit wordt ‘cultural humility’ genoemd. Cultural humility is het basisingrediënt voor écht cultuursensitief werken.

Zie onze infographic voor een concrete korte uitleg over wat cultuursentitief werken met jeugdigen en gezinnen inhoudt.

Het gaat om:

Kennis dat cultuur ertoe kán doen (niet om kennis van verschillende culturen) en dat deze invloed wisselend kan zijn in verschillende situaties.

Een open en nieuwsgierige houding ten opzichte van je eigen culturele achtergrond en die van de ander.

Vaardigheden Je kunt inschatten hoe en of cultuur van betekenis is voor je gesprekspartner en je hebt de vaardigheden een goed gesprek over cultuur aan te gaan

Zelfreflectie Kijk in de spiegel en ga op zoek naar de invloed van cultuur op je eigen leven en jouw blik op de wereld. Besef dat jouw culturele normen niet voor iedereen gelden. Blijf voortdurend reflecteren op je eigen (culturele) blik en handelen.

Lef en kwetsbaarheid, bijvoorbeeld om eventueel ongemak te benoemen en om te leren (en dus ook fouten te durven maken)

Wat kan je doen als je met ouders of leerlingen in gesprek gaat?

Zie voor tips over vragen die je aan jezelf of aan je leerling of aan ouder(s) kunt stellen onze praktische korte handreiking.

Op de eerste plaats is het belangrijk om je ervan bewust te zijn dat Nederlanders, in verhouding tot de meeste andere culturen, heel zakelijk zijn. Zo verwachten we dat we met ouders direct aan het officiële gesprek kunnen beginnen. Echter, ouders kunnen hier boos of verontwaardigd om raken omdat ze dit niet gewend zijn. Het is daarom aan te raden om te beginnen informele kennismaking, over hoe het met ze gaat, met de familie etc. En om erkenning te geven, te benoemen dat je erkent dat het niet makkelijk voor hen is. Als deze basis gelegd is kun je veel beter het gesprek (over hun kind) voortzetten.

Stel jezelf regelmatig deze zelfreflectie vragen:

  1. Wat is de invloed van mijn culturele bagage op hoe ik aankijk tegen opvoeding en hoe dat mijn professionele blik beïnvloedt?
  2. Hoe verhoudt mijn maatschappelijke positie zich tot die van de jeugdige en gezinnen waar ik mee werk?
  3. Wanneer voel ik me ongemakkelijk? En wat heb ik nodig om dit te overbruggen?
  • Ben je bewust van je eigen culturele bagage. Wat jezelf van huis uit met de paplepel hebt meegekregen kan je niet uitschakelen. Ben je dus bewust van je eigen normen en blijf reflecteren op wat de invloed is op jouw communicatie en jouw professionele blik.  Via de ouder of jongere met wie je praat kun meer over zijn achtergrond te weten komen. Misschien heb je kennis over het land of de cultuur maar ben je ervan bewust dat verschillen binnen een cultuur groter zijn dan tussen culturen. Dus voor de leerling en ouders tegenover je geldt misschien iets anders dan jouw beeld.
  • Neem de tijd aan het begin van een kennismaking. Creëer zoveel mogelijk duidelijkheid en ga er niet vanuit dat dingen bekend zijn. Dus stel open vragen over wat ouders of leerlingen wel en niet weten of begrijpen. Voorbeelden van vragen en uitleg: waarom hebben we samen dit gesprek, wat gaan we bespreken en waar leidt dit toe? Waarom is dat voor jou belangrijk en voor mij belangrijk? Wat wil jij aan de orde hebben in dit gesprek?
  • Onderzoek de verschillen op het gebied van taal en wijze van communicatie. Het onderwijs- niveau van ouders en de leerling, de wijze van communiceren en het niveau van taal zijn ook culturele elementen die invloed hebben op de kwaliteit van de communicatie. Ga na daarom na hoe goed het taalniveau in de moedertaal is. Houd rekening met non-verbale communicatie (70% van de communicatie!). Bijvoorbeeld afstand die je tot iemand houdt, iemand aanraken tijdens het spreken, iemand wel of niet aankijken, snelheid waarmee je spreekt, je intonatie, etc. Het is in sommige culturen niet beleefd om nee te zeggen. Als er te weinig reactie komt op een open vraag, stel dan een gesloten vraag maar geef daarbij verschillende antwoorden als mogelijkheid. Bijvoorbeeld: Vind je dit moeilijk, makkelijk, of precies goed?
  • Communiceer helder en begrijpelijk en check of de ander jouw uitleg heeft begrepen. Bijvoorbeeld met de terugvraagmethode. Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd, kun je mij vertellen wat we hebben afgesproken? Wat ga je nu doen? Wat ga je aan je familie vertellen? Laat de ander jou uitleggen wat hij/zij van jouw verhaal begrepen heeft. Zo kan je misverstanden op tijd ondervangen. Gebruik dezelfde woorden als de persoon tegenover je.
  • Werk cultuursensitief aan meningsvorming in de klas. Het is belangrijk dat leerlingen in een veilige setting hun mening kunnen leren vormen en met elkaar erover in gesprek kunnen gaan. Door kennis op te doen en andere perspectieven te horen, kan je mening zich ontwikkelen. Voorwaarde is uiteraard een veilig sfeer. Je kan drie dingen doen: Ten eerste kun je je leerlingen stimuleren om hun mening te delen, wat die ook inhoudt. Ten tweede kun je proberen om de kernwaarden die ten grondslag liggen aan hun mening te achterhalen. En als laatste kun je je leerlingen confronteren met het effect van hun mening op de emoties van de ander. Hopend dat dit bewustzijn leidt tot zorgvuldigheid, empathie en onderlinge verbinding.

Wat kun je nog meer doen als docent of ondersteuningsteam?

  1. Gebruik laagdrempelige (voorlichtings)materialen
    Als je cultuursensitief wilt werken, is het belangrijk om begrijpelijk te communiceren met je leerlingen en hun ouders/verzorgers. Hiervoor kun je laagdrempelige voorlichtingsmaterialen, beeldverhalen en animaties – eventueel vertaald- gebruiken.
  2. Zet een tolk in
    Als ouders de Nederlandse taal niet goed spreken (taalniveau Nederlands op A1 of lager), is het inschakelen van een tolk essentieel om goede gesprekken te kunnen voeren. Op de website zoschakeltueentolkin.nl staan tips en adviezen over het inschakelen van tolken en hoe te werken met een tolk. Global Talk heeft een groot aanbod van tolken en cultuurspecialisten met expertise in het onderwijs. De tolkdiensten van Global Talk voor LOWAN kunnen door alle scholen met nieuwkomers tegen sterk gereduceerd tarief worden afgenomen.
  3. Werk met sleutelpersonen of brugfunctionarissen
    Sleutelpersonen zijn zelf ooit als nieuwkomer naar Nederland gekomen en hebben inmiddels hun weg gevonden in het Nederlandse onderwijs- en zorgsysteem. Zij kunnen een brug vormen tussen ouders/verzorgers en school, omdat zij de cultuur en de taal van de ouders/verzorgers kennen. Bekijk de interactieve kaart van sleutelpersonen in jouw regio.

Materialen

Meer informatie:

Bronnen

Vorige Samenwerken met ouders/verzorgers
Naar boven