• 80% van de mensen die roken wil stoppen.
• Van mensen met een lage sociaal economische positie rookt 26,2 %. Dat cijfer is in de periode 2014-2018 niet significant gedaald. Onder hoogopgeleiden is het 15,4%.
• Roken is verantwoordelijk voor minimaal een kwart van de sterfteverschillen (bron).
• Het percentage mensen dat soms rookt neemt af onder alle sociaaleconomische groepen, maar in 2040 is dit percentage onder mensen met een lage sociaaleconomische status drie keer zo groot als onder mensen met een hoge sociaaleconomische status (bron).
• De forse rokers van Nederland zijn de Turkse mannen (bron).
• Kleiner percentage (19-30%) rokers onder Marokkanen, vooral Marokkaanse vrouwen roken nauwelijks (1-5%) (bron).
• Bij mannen tussen de 25 en 45 jaar zijn de verschillen in rookgedrag naar onderwijsniveau het grootst. In deze leeftijdscategorie rookt van de laagopgeleide mannen 52 procent en heeft 17 procent ooit gerookt, maar doet dat nu niet meer. Van de hoogopgeleide mannen van deze leeftijd rookt 22 procent en is 23 procent ex-roker. Middelbaar opgeleiden zitten daar tussenin (bron).

• Leerlingen op het VMBO-b hebben de meeste ervaring met roken: zowel het gebruik ooit in het leven als in de afgelopen maand is op het VMBO-b het hoogst. Tevens roken zij de meeste sigaretten per dag. (Trimbos, Peilstationsonderzoek 2019)
• Scholieren met een niet-westerse migratieachtergrond hebben minder vaak ooit gerookt dan scholieren met een Nederlandse achtergrond of westerse migratieachtergrond. (Trimbos, Peilstationsonderzoek 2019).
• Mensen met een lagere SES ervaren gemiddeld vaker problemen als het gaat om werkloosheid, langdurige armoede en schulden of problemen in de woonomgeving, zoals onveilige buurt of slechte huisvesting. Deze omstandigheden maken het moeilijker om te stoppen met roken.
• Veel bestaande aanpakken sluiten onvoldoende aan op de kennis en vaardigheden van mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden en de mate van geletterdheid. Hierdoor is een aanpak niet effectief of mensen haken af in een vroeg stadium. Dit kan voorkomen worden door mensen met een lage SES die roken te betrekken bij de ontwikkeling van interventies.
• De mate van eigen-effectiviteit en gezondheidsvaardigheden speelt een rol. Ondersteuning bij stoppen met roken is minder goed vindbaar of toegankelijk  voor mensen met lage SES door financiële barrières of het niet goed aansluiten van de hulp bij de behoeften en omstandigheden van mensen (Nierkens e.a. 2014).
• Onderzoek naar prijsbeleid laat zien dat het verhogen van de prijs er aan bijdraagt dat mensen met weinig geld minder gaan roken (Beenackers e.a.2015). Ook op Gezondin.nu is meer informatie te vinden over de relatie tussen armoede en roken.

Wat doet Pharos?

We zetten ons sinds 2017 in voor een Rookvrije Omgeving voor iedereen en om stoppen-met-rokenzorg persoonsgericht en inclusief te maken. Dit doen we onder andere via de coalitie Iedereen Rookvrij waar we initiatiefnemer van zijn. We combineren kennis uit de wetenschap met ervaringen uit de praktijk van mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, een lagere maatschappelijke positie en/of een migratieachtergrond en van professionals. We ontwikkelen samen met de mensen om wie het gaat methoden, publicaties, factsheets en (eenvoudig) voorlichtingsmateriaal. We richten ons specifiek op tabaksverslaving omdat roken een van de drie belangrijkste aangrijpingspunten is om gezondheidsverschillen te verkleinen, naast het verminderen van armoede en het verhogen van dagbesteding/werk. We maken ons hard voor inclusief onderzoek: het bereiken en betrekken van mensen met een lagere opleiding en een migratieachtergrond in wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast is het belangrijk dat in stoppen-met-rokenzorg aandacht is voor achterliggende factoren, zoals armoede, werkloosheid, of stress. Alleen dan is het mogelijk om beleid, maatregelen en stoppen-met-rokenzorg zo in te richten dat deze toegankelijk is voor iedereen.

In april 2021 publiceerden wij met de coalitie Iedereen Rookvrij het pleidooi “Stoppen met rokenzorg voor iedereen”.

Stoppen-met-rokenzorg in de wijk

Het bestaande aanbod van stoppen-met-rokenzorg bereikt mensen die roken met een lage sociaal economische positie of met beperkte gezondheidsvaardigheden vaak niet. En als ze al gebruik maken van  stoppen-met-rokenzorg sluit deze niet goed aan bij de behoefte van de cliënt. Ook als zorg- of hulpverlener ben je vaak niet toegerust om goede en effectieve stoppen-met-roken-zorg te verlenen aan deze mensen die roken. Met als gevolg dat de bereidheid om de geboden hulp en middelen te gebruiken afneemt. Wat moet er gebeuren om stoppen-met-rokenzorg voor deze groep goed te regelen?

Ondersteuningstraject Rookvrije omgeving

In de publicatie Handvatten voor het bieden van goede stoppen-met-rokenzorg in de wijk  bieden we ondersteuning aan GGD’en en gemeenten bij het realiseren van een integraal, persoonsgericht stoppen-met-rokenprogramma. De handvatten en adviezen sluiten aan bij het Ondersteuningstraject Rookvrije Omgeving. Dit traject wordt gecoördineerd door GGD GHOR Nederland samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (GvRV).

Wijkaanpak stoppen met roken

Een wijkaanpak vanuit het sociaal domein zorgt ervoor dat mensen die meer vertrouwen hebben in een welzijnswerker dan in hun dokter, ook geholpen worden om toegang te krijgen tot erkende stoppen-met-roken hulp.

Wil je iedereen in jouw wijk een kans geven op een rookvrij leven? En wil jij dat samen met professionals in het sociaal domein, ervaringsdeskundigen en sleutelpersonen doen? Deze actiekaart helpt je op weg.

Bereiken en betrekken van inwoners

Het is belangrijk om alle wijkbewoners te betrekken om gezondheidsverschillen terug te kunnen dringen. Ook mensen die bijvoorbeeld moeite hebben met lezen en schrijven, een migratieachtergrond hebben, of om andere redenen moeilijk bereikbaar zijn. Lees hier meer over het succesvol bereiken en betrekken van inwoners.

Goede voorbeelden bereiken en betrekken wijkbewoners

Een goed voorbeeld van het bereiken en betrekken van wijkbewoners om gezondheidsverschillen terug te dringen is de podcast Wijkchallenge Den Haag-Utrecht. Deze podcast over een stoppen-met-rokenaanpak is een goed voorbeeld uit het FNO-programma “Gezonde Toekomst Dichterbij”. Ook in Nijmegen werkt Pharos samen met inwoners om te zorgen dat Nijmegenaren stoppen met roken. Hoe we dat daar aanpakken, lees je hier.

Amsterdam UMC onderzocht in Amsterdam Noord de ‘Voel je Vrij’ doorlopende groepstraining Stoppen met Roken. Zij onderzochten wat er nodig is voor een effectieve wervingsstrategie, hoe de interventie zo effectief mogelijk kan worden ingericht, en wat de voorwaarden zijn om de interventie te implementeren. Lees het onderzoek en laat je inspireren.

Wil je meer voorbeelden zien? Bekijk ook andere video’s van de serie De wijk in! Zo bereik je de kwetsbare roker.

Leerkring Wijkaanpak Stoppen met Roken

Pharos wil, met gelden van het RIVM, een werkwijze ontwikkelen voor de versterking van de toeleiding naar (erkende) stoppen-met-rokenondersteuning in achterstandswijken. Om dat te bereiken organiseert Pharos in samenwerking met experts van onderzoeksinstituut IVO en ontwerpbureau Muzes in 2022 een leerkring. Door het doen van empathisch onderzoek staat de leefwereld van de wijk centraal en vindt verbinding tussen bewoners en professionals plaats. Zo wordt een gedeeld perspectief op het vraagstuk gecreëerd. In co-creatie worden frisse en nieuwe oplossingen bedacht. De deelnemers stimuleren elkaar door het uitwisselen van expertise en ervaringen door intervisie. Aan de hand van de ervaringen en gedeelde kennis ontwikkelen en verspreiden Pharos en RIVM de ontwikkelde tools en kennis over de aanpak.

Eén van de projecten is een wijkverkenning om ervaring op te doen in de wijk. Hier spreken deelnemers van de leerkring met inwoners, bezoeken ze verschillende plekken, observeren ze wat er gebeurt en luisteren ze naar verhalen. Wil je meer lezen over een van de wijkverkenningen van de leerkring? Lees het hier.

Actieonderzoek stoppen-met-roken sociaal domein

Samen met het Trimbos-instituut onderzoeken we hoe je het sociaal domein kunt betrekken bij het thema stoppen-met-roken, welke rol het sociaal domein hierin kan spelen, en welke vaardigheden, kennis, adviezen en tools nodig zijn om deze rol te vervullen. Dit doen we via actieonderzoek met verschillende partijen binnen het sociaal domein en de wijk.

Proeftuinen

Met de uitkomsten van het onderzoek kan iedereen verder met de gezamenlijke aanpak om (meer) bewoners beter te ondersteunen naar stoppen met roken. We hebben hiervoor twee proeftuinen in de wijk Ruwaard (Oss) met GGD Hart voor Brabant, en in de wijk Zuilen (Utrecht) met Zuilen Ondiep Gezond.
Wil je meer informatie over het actieonderzoek? Neem contact op met a.langedijk@pharos.nl.

E-learning In gesprek over roken met (aanstaande) ouders

Wil je beter leren communiceren met aanstaande ouders die roken? Samen met de Taskforce Rookvrije start hebben we een e-learning ontwikkeld die je helpt om beter een begrijpelijk gesprek te voeren over stoppen met roken.  Begrijpelijk communiceren is van belang als je rokende (aanstaande) ouders wil voorzien van stoppen-met-rokenadvies Ruim 1 op de 3 Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Zij hebben moeite met het vinden, begrijpen en toepassen van informatie over hun eigen gezondheid. In de groep mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden heeft een subgroep van mensen moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Deze mensen zijn laaggeletterd. Iedere zorgverlener heeft cliënten met beperkte gezondheidsvaardigheden, maar herkent ze niet altijd. Het komt veel voor, zeker onder mensen die roken.

Begrijpelijk voorlichtingsmateriaal voor rokende (aanstaande) ouders

Vaak willen vrouwen wel stoppen met roken als ze zwanger zijn, maar het lukt niet altijd. 7 op de 100 zwangere vrouwen rookt door. Ook al kennen ze de risico’s en nemen ze het stopadvies van hun zorgverlener serieus. Samen met de vrouwen om wie het gaat hebben we begrijpelijke voorlichting ontwikkeld die aansluit bij hun leefwereld. De beeldverhalen ondersteunen je als zorgverlener bij het gesprek over stoppen met roken. Er zijn drie beeldverhalen beschikbaar, en een handleiding om de beeldverhalen zo goed mogelijk in te zetten:

• Hulp bij stoppen met roken – voor alleenstaande zwangeren
• Hulp bij stoppen met roken – voor zwangere vrouwen en partners
• Rookvrij blijven doe je met hulp – na de zwangerschap

De beeldverhalen zijn ook als ingesproken animaties te bekijken, in de talen Nederlands, Arabisch, Berbers en Turks. Het is ook mogelijk een geprinte versie te bestellen bij Trimbos. Daar zijn kosten aan verbonden.

Trainingen

Stoppen met roken

De training Stoppen met roken – hoe help je de kwetsbare roker? helpt je om meer te betekenen voor mensen in kwetsbare situaties die roken. Het is belangrijk ze op de goede manier te motiveren, de goede vragen te stellen bij een intakegesprek, haalbare doelen te stellen en hen goed te coachen. Van mensen in Nederland met een lage opleiding rookt 26,2%, en dit aantal daalt nauwelijks. Deze mensen die roken ervaren veel drempels om te stoppen, blijkt uit onderzoek. Er is vaak sprake van onderliggende problemen, zoals armoede, werkloosheid, schulden, eenzaamheid of stress. Stoppen met roken heeft dan meestal niet de hoogste prioriteit. Ook de omgeving speelt een belangrijke rol, roken is vaak de norm en dat maakt stoppen nog moeilijker. Persoonsgerichte ondersteuning bij stoppen met roken is voor deze groep essentieel.

Handhaven op een rookvrije omgeving

Steeds meer bedrijven, sportverenigingen, scholen, speeltuinen en andere openbare plekken werken mee aan een rookvrije omgeving. Maar hoe zorg je voor handhaving? In de training Handhaven op een rookvrije omgeving bieden we beheerders en beveiligers handvatten en praktische tips om plekken daadwerkelijk rookvrij te houden.

Stopcoach-app

De Stopcoach is een gepersonaliseerde, Nederlandstalige smartphone app die mensen helpt bij het stoppen met roken. De app is ontwikkeld voor én met mensen met een lagere sociaal-economische positie die roken. Uit onderzoek blijkt dat deze groep vaker rookt, meer moeite heeft om een stoppoging te starten en, bij een stoppoging, eerder terugvalt in hun oude gewoonte. De Stopcoach heeft aandacht voor de problemen waar deze groep mensen vaak tegenaan loopt. De app is gebaseerd op de StopAdvisor: een interventie in de vorm van een website die in Engeland is ontwikkeld en onderzocht onder leiding van onderzoekers van University College London. Deze app bleek effectief bij de doelgroep: Mensen met een lage sociaal economische positie die roken.

De Stopcoach app is pas effectief als deze wordt aangeboden in combinatie met persoonlijke ondersteuning rond de problemen die iemand ervaart. Vijf gemeenten ( Hulst, Roermond, Weststellingwerf, Stadskanaal en Goeree-Overflakkee) hebben meegedaan aan een pilot met De Stopcoach. Zij bieden de app aan in combinatie met persoonlijke begeleiding vanuit bestaande lokale netwerken. Pharos begeleidt deze gemeenten hierbij. De feedback uit de pilots is input voor verbeteringen van de Stopcoachapp. In het najaar van 2020 wordt de effectiviteit van de app onderzocht. Daarna kan de app in de klinische richtlijnen worden opgenomen. Het voornemen is om de Stopcoachapp landelijk uit te rollen  en beschikbaar te stellen voor alle mensen die roken. De app vult een gat in het huidige stoppen-met-rokenaanbod zodat er ook voor mensen met een lage sociaal economische positie die roken passende ondersteuning beschikbaar is

De Stopcoach is ontwikkeld door ons programma eHealth4All, het Leids Universitair Medisch Centrum en het Trimbos-instituut, in samenwerking met Brthrs Agency. De Stopcoach is financieel mede mogelijk gemaakt door de Noaber Foundation.

Meer informatie

• GGD handvatten en adviezen
• Beeldverhaal animatie
• Training Stoppen met roken – Hoe help je de kwetsbare roker?