Laaggeletterdheid in de praktijk – Herkennen laaggeletterdheid
Misschien herken je een patiënt die laaggeletterd is of beperkte gezondheidsvaardigheden heeft niet altijd. Je denkt dat een patiënt onverschillig is of niet gemotiveerd voor een behandeling. Het onderliggende probleem is echter dat de patiënt de uitleg niet begrijpt.
Mensen die niet goed kunnen lezen, schamen zich daar vaak voor. Ze gebruiken smoezen als: ‘Ik ben mijn bril vergeten, ik lees het thuis wel na’ of ‘dat formulier vul ik thuis wel in.’ Ook vinden zij het vaak moeilijk om veel vragen te beantwoorden en te benoemen wat er aan de hand is. Een patiënt die niet goed begrijpt wat je vertelt, kan vriendelijk ‘ja’ knikken en stelt geen (adequate) vragen. Soms kan angst om ‘door te mand te vallen’ leiden tot boosheid.
Gedrag of signalen die wijzen op laaggeletterdheid of beperkte gezondheidsvaardigheden
| Veelgebruikte smoezen | Gedrag | Therapie-ontrouw |
| ‘Ik ben mijn bril vergeten’ | Zenuwachtig en onzeker | Vragenlijsten worden niet ingevuld |
| ‘Ik lees het thuis wel door’ | Boosheid als u de patiënt niet begrijpt | Medicijnen verkeerd gebruiken |
| ‘Mijn man / zus regelt dat altijd voor mij’ | Kortaf | Symptomen blijven ondanks adequaat voorgeschreven behandeling |
| ‘Kunt u het invullen, ik schrijf zo lelijk’ | Vermijden van schriftelijke informatie | Herhaalmedicijn wordt niet besteld |
| ‘Ik dacht dat de afspraak morgen was’ | Formulier niet oppakken of omdraaien | |
| Vaak informeren wanneer de afspraak is | ||
| Regelmatig verzuim afspraak of te vroeg/laat komen | ||
| Alle vragen met ‘ja’ beantwoorden of knikken | ||
| Meerdere keren vragen om iets op te schrijven | ||
| Geen bijsluiter willen hebben | ||
| Uitleg vragen over tekst op een etiket | ||
| Moeite hebben met het vertellen van een chronologisch verhaal |
Hoe vraag ik het de patiënt?
Je hebt een vermoeden van laaggeletterdheid of beperkte gezondheidsvaardigheden. Hoe vraag ik het de patiënt?
- Vraag de patiënt naar het aantal jaren onderwijs. Het risico op laaggeletterdheid is groter bij mensen met een opleiding tot en met mbo-niveau 1 of bij minder dan tien jaar onderwijs in het land van herkomst.
- Vraag of iemand het moeilijk vindt om zelf formulieren in te vullen en normaliseer dat. Zo kun je een inschatting maken van de mate van geletterdheid.
Bijvoorbeeld: ‘Veel mensen vinden het lastig om formulieren in te vullen. Hoe is dat voor u?’ - Het kan gebeuren dat een patiënt ontkent terwijl je toch sterk het vermoeden van leesproblemen heeft. Breng het dan in een volgend consult opnieuw ter sprake. Houd vol. Werk aan het vertrouwen. De opluchting bij patiënten dat het geheim eindelijk op tafel ligt is uiteindelijk groot.
