SPUK-regeling, GALA en IZA in het kort

• Eén brede specifieke uitkering (SPUK) bundelt alle financiële middelen die gemeenten krijgen voor preventietaken
• Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) maakt een integraal preventief beleid mogelijk op gemeentelijk niveau
• Het Integraal Zorgakkoord (IZA) gaat naast het verleggen van de focus van zorg naar gezondheid, vooral over de zorgtransformatie op lokaal, regionaal en landelijk niveau
• Drie succesfactoren voor gemeenten die met de SPUK-regeling focus willen aanbrengen op het terugdringen van gezondheidsachterstanden:

1. 1. Stel een toegewijd team samen
   2. Formuleer een visie die gericht is op het terugdringen van gezondheidsverschillen
   3. Gebruik als leidraad de vragen die zijn afgeleid uit de Pharos-publicatie Gezondheidsverschillen duurzaam aanpakken negen principes voor een succesvolle strategie

Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en Integraal Zorgakkoord (IZA): inzetten op preventie

De vraag naar zorg in Nederland groeit en de zorgkosten stijgen. Dat maakt de zorg met name voor mensen in kwetsbare situaties met een lage sociaaleconomische status (SES) minder toegankelijk. Achterliggende oorzaken als armoede, een migratieachtergrond en een onzekere inkomenssituatie kunnen leiden tot chronische stress.

Bij een integrale samenwerking werken verschillende partijen uit het sociaal en medisch domein (gemeente, buurtwerk, GGD, vrijwilligersorganisaties, huisartsen etc.) intensief samen met elkaar aan preventie. Zo’n integrale benadering moet bijdragen aan het lokaal terugdringen van gezondheidsachterstanden, dat als rode draad door het GALA loopt.

Wat verwacht het GALA van gemeenten?

Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) benoemt deze acties voor gemeenten:

• Gemeenten ontwikkelen een lokale aanpak voor het terugdringen van gezondheidsachterstanden om kwetsbare groepen te bereiken, waarbij ook wordt gekeken naar de interactie met andere beleidsterreinen. Uitgangspunt is een brede, domeinoverstijgende aanpak langs meerdere sporen.
• Gemeenten bieden gelijke gezondheidskansen en passen differentiatie toe bij interventies, toegespitst op (wijken met) mensen met gezondheidsachterstanden.

Een aantal uitkeringen wordt door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gebundeld in één brede ‘specifieke uitkering’ (SPUK). Gemeenten kunnen dit geld inzetten voor het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, preventie en het versterken van de sociale basis.

Waarom een brede SPUK-regeling?

• De SPUK-regeling is een belangrijke stap op weg naar een integrale preventie-aanpak.
• De SPUK-regeling versterkt de samenwerking op lokaal en regionaal niveau, waarmee de preventie-infrastructuur verstevigd wordt.
• De middelen in de SPUK-regeling zijn geoormerkt voor preventie. Ze kunnen dus niet voor andere zaken ingezet worden.
• Dit zorgt ervoor dat de SPUK-regeling de slagkracht bij gemeenten vergroot om tot een effectieve preventieaanpak te komen.

Zelf aan de slag met de brede SPUK-regeling

Wie beroepsmatig aan de slag moet met Het Gezond en Actief leven Akkoord en de brede SPUK-regeling staat er niet alleen voor. Onder meer de VNG en de GGD’en ondersteunen gemeenten met hun aanvragen en het ontwikkelen van beleid.

Tips, links en tools

Er zijn inmiddels heel wat middelen en inzichten beschikbaar die je kunt gebruiken om te komen tot een integrale, doeltreffende en domeinoverstijgende aanpak van lokale gezondheidsuitdagingen. Hier vind je een stappenplan, documentatie, adviezen en hulpmiddelen ter ondersteuning bij het opstellen, implementeren en evalueren van je aanpak. Dit alles in het kader van SPUK-GALA met focus op het terugdringen van gezondheidsachterstanden met een integrale lokale aanpak:

Proces

• • • Op Waarstaatjegemeente.nl is te zien hoe jouw gemeenten ervoor staan op het gebied van gezondheidsverschillen. Door inzicht te krijgen in deze data, kun je waar nodig jullie prestaties verbeteren.
    • Deze kerncijfers en de RIVM indicatorenset zijn een goed begin om inzicht te krijgen in de gezondheid van kinderen in jouw eigen gemeente.
    • Planmatig werken, bijvoorbeeld met een wijkscan, helpt bij het terugdringen van gezondheidsverschillen. Het stappenplan voor gemeenten voor een succesvolle aanpak kan daarbij helpen.
    • Checklist: sociaal-economische gezondheidsverschillen meenemen in beleid
    • Om je proces zo goed mogelijk te kunnen uitvoeren, is het belangrijk om doelen te stellen. Zo weet je waar je naartoe werkt. Deze publicatie helpt je bij het stellen van heldere doelen, en het monitoren van je resultaten.
    • Themadossier Gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid: handvatten voor gemeenten.

Praktijkvoorbeeld: Kansrijke Start

• • • Pharos ondersteunt gemeenten en professionals in de regio bij het bereiken en ondersteunen van (aanstaande) ouders en kinderen in een kwetsbare situatie. Dit doen we onder meer via het stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start.
    • Interventies die een kansrijke start mogelijk maken zijn er volop. Kansen om regionale samenwerking te bevorderen ook.
    • Behoefte aan inzicht in de uitvoering van het actieprogramma Kansrijke Start en de gezondheid van kinderen en ouders in de eigen gemeente of regio? Dat is deze indicatorenset een goed begin.
    • Als iedereen die betrokken is bij de eerste 1.000 dagen van een kind lokaal en op meerdere domeinen samenwerkt, voorkomen we gezondheidsverschillen en de daarmee samenhangende problemen.

Praktijkvoorbeeld: Gezond Opgroeien

• • • Met het programma Gezond opgroeien zet Pharos haar kennis in over de integrale aanpak en toegankelijkheid van kwaliteit van zorg en ondersteuning van kinderen en hun ouders in kwetsbare situaties.
    • Het ondersteuningsprogramma ‘Welbevinden op School’ is een initiatief van het Trimbos-instituut en Welbevinden op School ontwikkelt, bundelt en verspreidt kennis over effectieve manieren om het welbevinden van leerlingen en studenten te bevorderen. Daarbij staat een integrale en duurzame aanpak centraal. Welbevinden op School is kennispartner van Gezonde School.

SPUK-regeling kan gezondheidsverschillen verkleinen

Gezondheid is meer dan alleen gedrag en leefstijl. Gezondheidsverschillen zijn vaak te verklaren uit leefomstandigheden en leefomgeving. Zaken als geldgebrek kunnen invloed hebben op gedrag. Geldzorgen leiden tot stress, en stress leidt vaak tot ongezond gedrag. Mensen die geen sportabonnement kunnen betalen, zijn bijvoorbeeld vaker inactief. Ook de leefomgeving heeft invloed op de fysieke en sociale ontwikkeling. Gevoelens van veiligheid en geborgenheid hangen daarmee samen. Daar liggen dus ook aangrijpingspunten voor integraal en domeinoverstijgend beleid.

SPUK-regeling en Gezond en Actief Leven Akkoord: 4 succesfactoren om gezondheidsverschillen te verkleinen

1. Stel een team van toegewijde medewerkers samen, dat is afgestemd op de achterliggende oorzaken van verschillen in gezondheid. Bijvoorbeeld medewerkers van armoedebeleid, werk en inkomen, huisvesting, leefomgeving, welzijn en zorg.
2. Stel met elkaar een visie vast waarin je aangeeft dat je het Gezond en Actief Leven Akkoord wilt inzetten om gezondheidsachterstanden terug te dringen.
3. Besteed je het ontwikkelen en uitwerken van de integrale aanpak uit? Bespreek dan met een eventuele externe projectleider hoe deze succesfactoren meegenomen kunnen worden in het plan van aanpak. Of neem ze op in de opdracht aan de projectleider.
4. Ontwikkel met elkaar een aanpak waarmee je het terugdringen van gezondheidsachterstanden als rode draad door de thema’s van het Gezond en Actief Leven Akkoord laat lopen. Gebruik als leidraad de volgende vragen, die zijn afgeleid uit de publicatie ‘Gezondheidsverschillen duurzaam aanpakken negen principes voor een succesvolle strategie’:

• • Bereiken we de groepen in een kwetsbare sociaaleconomische positie?
  • Sturen we op verbetering van de achterliggende oorzaken van verschillen in ervaren gezondheid?
  • Werken we samen met de mensen om wie het gaat?
  • Sluiten we aan op hun leefwereld?
  • Leveren we maatwerk en durven we hiervoor te differentiëren?
  • Versterken onze maatregelen het geloof in eigen kunnen en de zelfredzaamheid?
  • Volgen we of de ervaren gezondheid van de mensen om wie het gaat verbetert?

SPUK-regeling en Integraal Zorgakkoord (IZA)

Preventie is het onderwerp dat centraal staat bij de SPUK-regeling en het Integraal Zorgakkoord (IZA) Beide financieren preventie door gemeenten. Daarbuiten kunnen gemeenten een beroep doen op de middelen uit het IZA voor concrete plannen om de zorg te transformeren.

Het IZA is een akkoord tussen het ministerie van VWS en overkoepelende organisaties als die van ziekenhuizen, de geestelijke gezondheidszorg, huisartsen en de ouderenzorg. De gedachte van het akkoord is de beweging van zorg naar gezondheidsbevordering, het beheersbaar houden van de zorguitgaven en het efficiënt inzetten van de beschikbare capaciteit.

Het IZA en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)

Het GALA geeft nadere invulling aan de afspraken die in het IZA zijn gemaakt over de regionale samenwerking tussen zorgverzekeraars en gemeenten over:

• Gezondheidsbevordering
• Preventie
• De inrichting van ketenaanpakken die meerdere domeinen beslaan.

Met het GALA wordt uitvoering gegeven aan de afspraak in het IZA dat zorgverzekeraars en gemeenten uiterlijk 1 januari 2025 niet-vrijblijvende regionale samenwerkingsafspraken hebben gemaakt over gezondheidsbevordering. Ook zijn afspraken gemaakt over toewerken naar landelijk en duurzaam aanbod van vijf erkende ketenaanpakken die meerdere (gemeentelijke) domeinen beslaan:

• De gecombineerde leefstijlinterventie (GLI)
• De aanpak overgewicht en obesitas bij kinderen
• Valpreventie bij oudere
• Welzijn op recept
• Kansrijke start

Per 1 januari 2024 is in elke regio in zoveel mogelijk gemeenten gestart met de inrichting van deze ketenaanpakken. Voor de langere termijn biedt het Gezond en Actief Leven Akkoord de mogelijkheid om tot een integrale samenwerking in het lokale preventiebeleid te komen, die structureel gefinancierd wordt.

Deze thema’s en onderdelen vallen onder de brede SPUK-regeling

De SPUK-regeling bundelt de financiering voor sport, gezondheid en de sociale basis. De volgende onderdelen vallen daaronder.

1. Sport en bewegen

• • Het lokaal sportakkoord
  • De brede regeling combinatiefunctionarissen

2.Gezondheid en preventie

• • Terugdringen gezondheidsachterstanden (voorheen Gezond in de Stad (GIDS)
  • Kansrijke Start
  • Valpreventie
  • Aanpak Overgewicht
  • Lokale en regionale aanpak preventie
  • Leefplekmeter
  • Leefomgeving en gezondheidsverschillen
  • Mentale gezondheid bij volwassenen en kinderen
  • Vroegsignalering Alcoholproblematiek en opgroeien in een kansrijke omgeving (m.b.t. middelengebruik)
  • Kennisinfrastructuur GGD
  • Bestaanszekerheid
  • De samenhang tussen armoede, schulden en gezondheid en Kansrijke Start & Armoede en schulden
  • Nationaal Preventieakkoord: routekaart naar een gezondere bevolking in 2040

3. Versterken van de sociale basis

• • Wijkaanpak sociale basis
  • Mantelzorg (Respijtzorg)
  • Eén tegen eenzaamheid
  • Welzijn op recept
  • Omgeving: Stimulering woonvormen

Hierom zijn het Integraal Zorgakkoord en het Gezond en Actief Leven Akkoord nodig:

• De stap van zorg naar gezondheid. Een groot deel van onze gezondheid wordt bepaald door individueel gedrag, leefomstandigheden en leefomgeving. Zo verkleinen schulden en armoede de kans op een goede start. Zaken waar gemeenten met een goed preventief gezondheidsbeleid en in ruimtelijke plannen invloed op hebben. Dit vraagt om een doortimmerd integraal gezondheidsbeleid vanuit gemeenten om te zorgen voor de fysieke en mentale gezondheid van hun inwoners.
• Zorgkosten moeten beheersbaar worden. In Nederland wonen meer dan 3,5 miljoen mensen van 65 jaar en ouder. Dat is 1 op de 5 inwoners. Die groeiende vergrijzing en de beschikbare overheidsfinanciën gaan elkaar kruisen, met een structureel miljardentekort in de overheidsfinanciën tot gevolg. Als de huidige voorzieningen behouden worden, ontstaat vanaf 2025 een jaarlijks tekort van 16 miljard euro volgens het CPB. (bron: CPB vergrijzingsstudie ‘Zorgen om morgen’)
• Slimmer inzetten van capaciteit. In 2030 zal het tekort aan zorgpersoneel naar verwachting oplopen naar 117.000 werknemers. Met name in ziekenhuizen en verpleeghuizen is het tekort groot. In 2040 zullen er volgens berekeningen van de SER meer dan twee miljoen mensen nodig zijn in de zorg. Dat is 1 op de 4 werkenden. Niet iedereen kan echter in de zorg werken, en dat vraagt om een verandering van ons zorgstelsel.

Extra aandacht voor gezondheidsverschillen

In beide akkoorden wordt extra aandacht gevraagd voor het verminderen van vermijdbare gezondheidsachterstanden. De gezamenlijke inzet is erop gericht om de levensverwachting en het aantal jaren in goed ervaren gezondheid voor mensen met een lage sociaaleconomische positie te laten toenemen.

Focus op gezondheidsvaardigheden

Ongezond gedrag en een ongezonde leefomgeving zijn beide verantwoordelijk voor bijna 20 procent van de ziektelast. Een betere en domeinoverstijgende samenwerking tussen lokale partijen in het sociale en medische domein kan dat oplossen. Zonder dat het alleen gaat om het verplaatsen van zorg van het medisch naar het sociaal domein.

Voor gemeenten is het van belang om in te zetten op gezondheidsvaardigheden en de achterliggende oorzaken van gezondheidsachterstanden. Denk daarbij aan schulden, eenzaamheid, slechte huisvesting of een ongezonde leefomgeving.

Effectief preventiebeleid begint bij begrijpelijke informatie

Zonder toegankelijke communicatie- en voorlichtingsmiddelen is de kans groot dat je beleid weinig of geen impact heeft op mensen uit kwetsbare groepen (o.a. laaggeletterden en mensen die de Nederlandse taal niet machtig zijn). 

Wij ontwikkelden een aantal tools die ervoor zorgen dat je middelen wel effectief zijn en je de groepen bereikt die je wilt bereiken. Dat gaat nog beter als ze door de beleidmakers actief worden betrokken bij het ontwikkelen van beleid of interventies.

• Themadossier Gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid: handvatten voor gemeenten.
• Checklist Toegankelijke Informatie Helpt bij het maken van begrijpelijk voorlichtingsmateriaal zoals folders, apps, websites en eHealth. Gebruik deze checklist voordat je het materiaal gaat ontwikkelen.
• Handreiking ontwikkelen begrijpelijke medische informatie Richtlijnen voor de ontwikkeling van begrijpelijke medische informatie in woord en beeld.
• Cultuursensitief werken, wat betekent dat je rekening houdt met de culturele achtergrond en waarden van de patiënt of cliënt, en daarop afgestemde zorg of ondersteuning biedt.
• Zeven bloopers in voorlichtingsmateriaal De zeven meest voorkomende onduidelijkheden in voorlichtingsmateriaal plús voorbeelden hoe het wel moet.

Blijf op de hoogte

We organiseren regelmatig webinars, intervisies en bijeenkomsten over de SPUK-regeling en de lokale aanpak van gezondheidsverschillen. Ook houden we je op de hoogte van het laatste nieuws en informatie over de SPUK-regeling en lokale aanpak gezondheidsverschillen via de GezondIn Nieuwsbrief.