Stress-sensitieve zorg
Chronische stress is de oorzaak van veel gezondheidsproblemen en kan bij zwangerschap en geboorte zorgen voor een slechte start. Om zwangeren en ouders die leven met aanhoudende stress en zorgen effectief te helpen is het belangrijk dat we oog hebben voor de ontregelende werking van aanhoudende stress. Vanuit de geboortezorg is de verbinding met het sociaal domein dan noodzakelijk. Zodat de stressbronnen kunnen worden aangepakt.
Investeer in het contact met ouders en stel vooral open vragen
Sluit aan bij wat ouders in de eerste 1000 dagen nodig hebben en ondersteun de natuurlijke ontdekkingstocht om hun baby te leren kennen. Langdurige, toxische stress vereist een bredere aanpak.
Als hoogleraar Infant Mental Health houdt Hedwig van Bakel zich bezig met onderwijs en onderzoek naar de kwaliteit van de vroege ouder-kind interactie en de geestelijke gezondheid van baby’s en heel jonge kinderen. Ze is projectleider van verschillende onderzoeken op het gebied van vroegtijdige signalering en interventies bij risico-baby’s en risico-gezinnen.
Grijp niet in op wat ouders intuïtief goed doen
Van Bakel is blij dat het belang van de eerste 1000 dagen voor de ontwikkeling van een kind op de agenda staat. Maar het baart haar ook zorgen: “Ouderschap is grotendeels een heel intuïtief proces. Dat moet je niet teveel verstoren. In de eerste 1000 dagen leren ouders en baby elkaar kennen. Veel daarvan gebeurt van nature en automatisch, terwijl het nu soms lijkt alsof we het allemaal moeten vertellen, onderwijzen, ondersteunen…”
Bij ouderschap komt angst kijken
“Een uniek kind en unieke ouders moeten hun eigen afstemming vinden. Daar horen momenten van mismatch bij. Problemen die ouders met hun baby meemaken, kunnen dus functioneel zijn. Ook is het normaal als ouders dan een beetje angstig zijn. Ouders moeten hun baby leren kennen, dat is een heel gewone en gezonde zoektocht. Dit hoort allemaal bij het proces om tot een sensitieve opvoeding komen. Veel ouders durven die zoektocht niet meer aan te gaan. Ze willen direct het antwoord weten, horen wat ze moeten doen. De kunst is dan om juist ruimte te geven aan de ouders, zodat ze zelf leren proberen wat werkt. Standaarden helpen daar niet bij. Integendeel.”
“Match, mismatch, match, mismatch, match… dit is het proces van sensitief ouderschap”
Maar toxische stress is een ander verhaal
Wanneer zit stress het ouderschap of de geestelijke ontwikkeling van de baby in de weg? “Als de fysiologische stress ernstig en langdurig is en niet meer naar een gezond niveau zakt. Bij een hoog stressniveau kun je niet meer rustig nadenken en nieuwe oplossingen vinden. En dat is nou juist zo belangrijk in het afstemmingsproces met de baby. Het heeft bovendien een negatieve invloed op de ontwikkeling van de baby.” Bekijk de video over wat toxische stress doet met het kinderbrein
Toxische stress zit niet alleen in de ouder-kindrelatie
“Dan spelen er veel meer factoren, zoals geen dak boven je hoofd of te weinig te eten hebben, levensomstandigheden die niet goed genoeg zijn… Dan kun je proberen om de ouder-kindrelatie te verbeteren, maar daarmee heb je de oorzaak van de stress niet aangepakt. Er is afgelopen jaren een pilot uitgevoerd in Deventer, waarbij (tiener)moeders werden ondersteund die in de schulden zaten en aangaven te weinig opvoedvaardigheden te hebben en wel wat ondersteuning bij het maken van contact met hun baby wilden hebben. Ze werden ondersteund met beide aspecten en op een praktische manier, zoals bijvoorbeeld door het dragen van hun baby in een draagdoek.”
Ook het kind zelf kan een stressfactor zijn voor ouders
Een huilende baby kan zoveel spanning oproepen, dat ouders het niet kunnen geruststellen. Het kan zijn dat het eigen verleden dan meespeelt. Wat kun je dan doen? “Gesprekken aangaan met ouders. En ouders zelf met ideeën en oplossingen laten komen. Dat duurt soms wat langer. Helaas is ons hulpverleningssysteem daar niet voldoende op ingericht. We moeten in maximaal vijf keer het probleem opgelost hebben. Daardoor zijn we geneigd om ouders niet op hun eigen moment hun verhaal te laten vertellen, maar te snel door te vragen: “Misschien heeft het wel met je jeugd te maken?” Dan gaat de deur bij veel mensen gelijk dicht en krijg je ze nooit meer de hulpverlening in.”
Welke (aanstaande) ouders hebben hulp nodig?
Hoe weten we welke zwangeren snel hulp moeten krijgen? “Dat is niet eenvoudig. Eigenlijk moet je al voor de zwangerschap beginnen. Een mooi programma is Nu niet zwanger: dat helpt ouders die problemen hebben en veel stress ervaren om na te denken of een kind op dit moment in hun leven wel een goed idee is. Een voorspellende factor voor het ontwikkelen van een sensitieve ouder-kindrelatie is als ouders tijdens de zwangerschap al nadenken over de baby in de buik, en er contact mee maken. Je kunt achterhalen of ouders dit kunnen door er met ze over te praten. De praktijk is helaas meer, dat we met behulp van vragenlijsten screenen op angst en depressie en op basis daarvan interventies aanbieden. Ik vraag me af of we daarmee wel op de goede weg zijn. Ik denk dat het kort door de bocht is, omdat angst hebben ook ergens goed voor is.”
Wat is jouw advies voor zorgverleners?
“Laat ouders zoveel mogelijk zelf met oplossingen en ideeën komen. Stel vooral open vragen: Is er iets waar je je zorgen over maakt? Hoe vind je dat het gaat? Is er iets waarmee ik jou kan ondersteunen? Waardoor zou jij je als (aanstaande) moeder prettiger voelen?”
* Mensen in de omgeving die een gezin tot steun zijn: een sociaal netwerk is de belangrijkste krachtbron om stress te verminderen en sensitief ouderschap te bevorderen. Dat is de grote meerwaarde van Centering, groepsgewijze zorg voor zwangeren en jonge ouders.
*Hier vind je meer informatie over Early Life Stress, gevolgen en preventie
Van ‘goed ouderschap’ naar ‘goed genoeg ouderschap’
Hoe zorgen we ervoor dat professionals en ouders zich niet blindstaren op hoe opvoeders het zouden ‘moeten’ doen? NCJ en Pharos herintroduceren hiervoor de term ‘goed genoeg ouderschap’.
De term ‘goed genoeg ouderschap’ komt van de Engelse kinderarts en psychoanalyticus Donald W. Winnicott en houdt in: een stabiele, zorgzame en liefdevolle ‘bemoedering’ van het kind, waardoor het kind zich goed ontwikkelt. Andere pedagogen definiëren het als ouderschap dat kinderen voldoende ondersteunt in hun ontwikkeling.
Goed genoeg ouderschap gaat over een balans tussen draaglast en draagkracht
In onze huidige samenleving leggen we onszelf en ouders vaker op dat we voortdurend het beste moeten bieden aan een kind. Die vraag of ouders wel het beste bieden aan hun kind is ten eerste niet reëel en ten tweede legt dit stress en druk op het ouderschap. Ouderschap en opvoeding zijn namelijk in de regel goed genoeg voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Het gaat om een samenspel tussen beschermende en risicofactoren in de omgeving waar het kind opgroeit. Risicofactoren zijn bijvoorbeeld: armoede, werkloosheid, lage opleiding, arbeidsongeschiktheid en slechte huisvesting. Beschermende factoren zijn veerkracht in een gezin, het hebben van een sociaal en steunend netwerk, vertrouwen krijgen uit de omgeving en dus ook van professionals.
Het Family Stress Model (FSM) gaat ervan uit dat een lage sociaal economische status van het gezin bij een stapeling van problemen kan uitmonden in langdurige stress waardoor ouders minder sensitief zijn voor de behoeften van hun kind. Die langdurige ernstige stress is gerelateerd aan meer internaliserend en externaliserend probleemgedrag bij het kind (Conger & Donnellan, 2007). Divers onderzoek laat zien dat niet culturele aspecten maar problemen als gevolg van een laag sociaal economische status in gezinnen invloed hebben op de kwaliteit van de opvoeding. Wel kunnen factoren als ‘acculturatiestress’ of het missen van familie, stress veroorzaken.(bron: Leiden University, Verwey Jonker Instituut)
