Casus: gevlucht gezin bij jeugdarts

Een 12-jarige jongen vertoonde op school ongeïnteresseerd gedrag en oogde ongelukkig. Deze jongen is een vluchteling uit Syrië die samen met zijn ouders en jongere broertje en zusje naar Nederland is gekomen. Sinds een aantal maanden wonen ze in Nederland. Op verzoek van school nodigden wij deze jongen (vervroegd) met zijn ouders uit. Er is een taalbarrière dus verliep alle communicatie via een tolkentelefoon. In eerste instantie beantwoordde vader zo goed als alle vragen. Hij gaf aan dat alles goed ging en dat er geen problemen waren. Dat ze blij waren in Nederland. Opvallend voor mij was de reactie van moeder op sommige vragen die ik stelde in het Nederlands. Nog voor de tolk kon vertalen, zag je aan haar non-verbale communicatie dat ze het begrepen had. Ze zei echter niets tegen ons en bij directe vragen aan haar liet ze haar man antwoorden.

Wanneer we vroegen of de jongen thuis gelukkig oogde, of juist regelmatig boos was of huilde, reageerde de vader verbaasd. Zijn zoon was gelukkig en mannen huilen niet. Boos was hij soms, net als alle pubers. Vader had hier geen zorgen over. Moeder vertoonde geen emoties op dat moment.

Vervolgens werd vader gebeld en verliet even de spreekkamer. Toen vroeg ik aan de jongen of hij soms nog dacht aan Syrië. Hij barstte in huilen uit. Hij bleek allerlei traumatische herinneringen te hebben en zich zorgen te maken over vrienden en familie die daar waren achtergebleven. Moeder leek niet te schrikken en troostte haar zoon. Moeder vertelde vervolgens dat ze wel zag dat hij niet lekker in zijn vel zat en dat het goed was dat hij zich op dat moment uitte. Wederom leek moeder vragen soms al voor de vertaling te begrijpen. Vervolgens kwam vader terug en die schrok zichtbaar. Hij vroeg wat er aan de hand was en je zag vader ook emotioneel worden, maar niet huilen. De jongen stopte zo snel mogelijk met huilen.

Daarop bespreek ik dat het kan zijn dat het gedrag dat hij op school laat zien te maken heeft met zijn zorgen en verdriet. Dat het heel begrijpelijk was, met alles wat ze hebben meegemaakt, dat hij zich zo voelde. Ouders wilden hun zoon graag helpen. Ik legde uit dat ik hem kon verwijzen voor traumabehandeling door een psycholoog. Vader schrok hiervan en zei dat zijn zoon niet gek was en dus niet naar een psycholoog hoefde. Daarop heb ik uitgelegd dat ik zeker niet dacht dat hij gek was, maar dat hij heel verdrietig en bang was en dat een psycholoog hem daarbij kon helpen. Vader leek zich te schamen voor de gedachte dat zijn zoon naar een psycholoog zou gaan en wat andere mensen dan konden gaan denken. Daarom heb ik uitgelegd dat ik als arts een geheimhoudingsplicht heb en dat dus niemand het hoefde te weten. Ik vertelde ook dat in Nederland niet gek wordt gekeken naar mensen die naar een psycholoog gaan. Uiteindelijk stemden ouders in met de hulp, waarbij moeder vader leek te overtuigen (al werd hun discussie niet vertaald).

Ik vroeg toestemming om te overleggen met hun begeleider van vluchtelingenwerk, omdat die hen dan kon helpen met de verwijzing. Dit vonden ouders fijn, want ze kenden deze persoon goed. Toen ik vervolgens de begeleider van vluchtelingenwerk sprak, bevestigde zij mijn vermoeden dat moeder al aardig Nederlands kon en slimmer was dan vader. Vader was analfabeet. Vanuit de cultuur was moeder gewend dat vader het woord voert wanneer hij aanwezig is, maar is hij er niet dan laat moeder goed weten hoe ze zelf over dingen denkt.

Grote bewondering voor professionals

Het beeld van de jongen die zijn tranen weg probeert te vegen op het moment dat vader weer binnenkomt heeft een filmische dramatiek die me bij blijft. Hier gebeurt zo ontzettend veel. De jongen die vast zit tussen zijn gevoel en dat wat van hem verwacht wordt. De moeder die zoekt naar haar rol tussen traditionele verhoudingen en het beste willen voor haar zoon. De vader die geen houvast kan vinden in ‘hoe het hoort te gaan’ en onzeker is over de onbekende weg van wat in Nederland blijkbaar normaal is. Daardoorheen lopen dan weer de grote verschillen in de beleving van psychische problematiek, en de verhouding tussen vader en moeder die onder druk staan in een nieuwe omgeving. Grote thema’s die worden besproken via een telefonische tolk. Ik heb grote bewondering voor de professionals die hier dagelijks mee te maken hebben en binnen deze complexe situatie proberen het gezin zo goed mogelijk te ondersteunen.

Deze casus werd opgetekend door een jeugdarts ter voorbereiding op een opleidingsdag gegeven door mijn collega Kaveh Bouteh. Vanuit Pharos ondersteunen wij professionals zo goed mogelijk via trainingen, begrijpelijk voorlichtingsmateriaal, e-learnings en publicaties. Ook kunnen professionals en Syrische nieuwkomers met opvoedvragen terecht op het platform Opgroeien in Nederland, bijvoorbeeld via de Facebook-pagina.