“Het viel me op dat er veel buurthuizen en activiteiten voor de bewoners in Amsterdam-Noord zijn. De verbinding is groot. Ik woon in de Rivierenbuurt. Daar wonen veel hoger opgeleiden en is de sfeer individualistischer.” Aan het woord is onderzoeker bij het Amsterdam UMC Judith Visser. Ze is 1 van de 8 deelnemers aan de ‘Leerkring Wijkaanpak Stoppen met Roken’ van Pharos en vertelt over haar ‘wijkverkenning’. Naast Judith, volgen we dit jaar ook Akke Hofstee, zij is onder meer projectleider Rookvrije Generatie Fryslân en doet ook mee aan de leerkring. Wat leren zij van de opdrachten en bijeenkomsten van de leerkring en hoe vertalen ze de opgedane kennis naar de praktijk?

Als voorbereiding op de eerste bijeenkomst gaan de deelnemers op wijkverkenning. Het doel is dat de deelnemers de gekozen wijk ervaren. Ze spreken met de inwoners, bezoeken verschillende plekken, observeren wat er gebeurt en luisteren naar verhalen. Het eerste bezoek hoeft niet over roken te gaan. De wijkverkenning vindt plaats met iemand die de wijk goed kent. Bijvoorbeeld een migrantensleutelpersoon, sociaal werker of ervaringsdeskundige. Tijdens de wijkverkenning tekenen de deelnemers op een kaart de plekken waar ze geweest zijn en maken foto’s. Social designers van bureau Muzus ontwierpen de opdracht. Tijdens de eerste bijeenkomst op 14 maart presenteren de deelnemers hun bevindingen aan de groep.

Met Branko op pad

Judith doet mee aan de leerkring omdat het thema perfect aansluit op haar twee onderzoeksprojecten. Het ene project gaat over de implementatie van een stoppen-met-rokengroepstraining in Amsterdam-Noord. Het andere project onderzoekt de rol van het sociaal domein in stoppen-met-rokenhulp en welke randvoorwaarden nodig zijn voor overdraagbare implementatie. Ze hoopt tijdens de leerkring nog meer kennis op te doen. Samen met participatiewerker Branko en collega en assistent professor Mirte ging ze op pad tijdens de wijkverkenning.

“Ik had eigenlijk geen verwachtingen van de wijkverkenning. Ik wilde het gewoon op me af laten komen, want vaak gaan dingen anders dan je van tevoren denkt. Ik had met Branko bij een buurthuis afgesproken. Het was al druk en er gebeurde van alles. Er was een viooloptreden, mensen dronken koffie en er werd druk gepraat. Een mooie start van de dag”, vertelt Judith.

De wijk gaat leven

Branko neemt Judith verder mee de wijk in. Ze is onder de indruk van zijn inzet en enthousiasme. Hij kent alles en iedereen. Het gevoel van saamhorigheid onder de bewoners is groot, merkt Judith. “Er zijn super veel activiteiten en er zijn tal van plekken waar mensen samenkomen. Door rond te lopen en mensen te zien en te spreken, krijg je ook echt gevoel voor een wijk. Het gaat leven, je voelt de sfeer. Ik heb nu een nog beter beeld bij de belangrijke plekken en personen.” De onderzoeker ziet ook de passie bij de welzijnswerkers en sociaal werkers. Zo bezoekt ze een Ouder- en Kindcentrum, Leefkringhuis en speeltuin. “Het is fantastisch om te ervaren hoeveel initiatieven er zijn. Mensen worden door de buurt bij de hand genomen en geholpen om te participeren in de wijk.”

Scheidslijn oude en nieuwe bewoners

Judith zag ook al plekken in de wijk waar ze graag naar terug wil gaan als de focus meer op stoppen met roken komt te liggen. Zo komen mensen bij café De Bult bij elkaar om samen te roken en te praten en is er een winkeltje met alleen maar tabaksproducten.

In de speeltuin in het Noorderpark merkte Judith een scheiding tussen oude en nieuwe bewoners op. “In de speeltuin komen vooral nieuwe bewoners. Dat zijn hoogopgeleide mensen met jonge kinderen. De oude bewoners met veelal lage opleidingen bekijken de nieuwelingen met enige achterdocht.”

Met tevredenheid kijkt Judith terug op haar wijkverkenning. Ze zou alleen achteraf een ander moment hebben gekozen om te gaan. “Wij waren er in de ochtend. Toen waren veel buurthuizen nog dicht en op straat was het nog rustig. Voortaan ga ik dus ’s middags de wijk in, als er meer te beleven is. Ik kijk erg uit naar de eerste leerkring en ben heel benieuwd naar de presentaties van de anderen. Ik denk dat we veel van elkaar kunnen leren.”

Akke Hofstee, adviseur Gezondheidsbevordering en Gezonde School en projectleider Rookvrije Generatie Fryslân ging ook op wijkverkenning. Niet in Amsterdam, maar in het Friese Lemmer. Samen met sociaal werker Lonneke nam ze een kijkje in de wijk Lemstervaart. Akke doet mee aan de leerkring, omdat ze verwacht dat de deelnemers van elkaar kunnen leren.

Metamorfose van de wijk

Toen Akke aan de wijkverkenning begon was ze verbaasd. “Ik kende de wijk bijna niet meer terug. Tien jaar geleden was het echt een aandachtswijk. Nu wonen er ook veel jonge gezinnen. De buurt is gemoderniseerd. Het wijkgebouw en de school zijn bijvoorbeeld nu rookvrij. Dat was jaren geleden ondenkbaar.” Akke weet dat het thema van de wijkverkenning niet per se roken is, maar ze kon het niet laten, toch vooral daar op te letten. “Eerst twijfelde ik of dit nog wel een geschikte wijk is voor de leerkring, maar ik denk dat juist die ontwikkeling ook interessant is. En uit de cijfers blijkt dat het nog steeds een aandachtswijk is.”

Gesprekken in de supermarkt

Akke vond het meerwaarde hebben om met Lonneke de buurt in te gaan. “Als sociaal werker heeft zij weer een heel andere blik, meer ook op de omgeving gericht. Zij keek bijvoorbeeld naar hoe huizen eruit zien. Zijn er schuttingen omgewaaid, zitten de gordijnen overdag dicht en slingert er afval rond.”

In de supermarkt sprak Akke met verschillende buurtbewoners over roken. “Mensen zijn daar onverschillig over. ‘Dat moet iedereen zelf weten’, zeiden ze. Ze zien het niet als een probleem. Een vrouw wist wel dat de school rookvrij is. De Rookvrije Generatie zei haar wel wat ook. Een man had het idee dat er minder gerookt wordt in de wijk dan vroeger. Op een hangplek voor jongeren zag ik wel veel peuken liggen en ook een speeltuin is niet rookvrij.”

Voor even verbonden

De gesprekken met de buurtbewoners vond Akke het meest waardevol aan de wijkverkenning. “Een vrouw vertelde trots dat ze gestopt is met roken en dat haar dochter nooit begonnen is. In ruil daarvoor betaalde ze haar rijbewijs. Haar dochter moest 3 keer afrijden, dus dat had kapitalen gekost. Dan sta je samen gewoon even heerlijk te kletsen en te lachen en voel je je verbonden. Dat zijn mooie ervaringen. In de wijk doe je meer kennis op dan achter je laptop.”

Rol van het sociaal domein

Tijdens de leerkringbijeenkomsten hoopt Akke de andere deelnemers mee te geven hoe belangrijk de rol van het sociaal domein is in stoppen-met-rokenhulp. Ze merkt dat sociaal werkers soms bang zijn dat een gesprek over stoppen met roken ten koste gaat van de relatie met de bewoners. “Onnodig is die angst”, zegt ze. “Soms weten professionals bijvoorbeeld ook niet dat stoppen-met-rokenhulp vergoed kan worden vanuit de basisverzekering.” Al dat soort kennis hoopt Akke over te brengen. “Iets nieuws zoals de leerkring is altijd spannend. Lukt zo’n presentatie me bijvoorbeeld wel, denk ik dan. Maar ik kijk er vooral heel erg naar uit. Ik verwacht er veel van op te steken.”