“Geestelijke gezondheid is heel belangrijk om goed te kunnen werken. Soms kunnen statushouders een depressie of trauma verbloemen. Als je iemand dan naar werk stuurt, waar allemaal nieuwe regels zijn, kan hij nog dieper wegzakken. Tegelijk kan werk een oplossing zijn. Daarmee kan iemand zichzelf terugvinden, weer waarde krijgen.”

De Syrische Lina Khatib (42) is coach statushouders bij Avres. Haar woorden gaan over de mensen die ze begeleidt, maar ook over haarzelf. Lang dwong Lina zichzelf om haar leven in Damascus met haar man en twee kinderen zo normaal mogelijk te leiden. Sloeg er een bom in naast de bus waarin ze zat en lagen de lichaamsdelen van op straat, dan reisde ze toch door naar haar werk. “Ik was bang, maar wilde niet leven in angst. Ik vond dat ik moedig moest zijn om niet nog banger te worden.”

In 2015 vluchtte het gezin voor de steeds heftiger wordende burgeroorlog uit Syrië. Lina wilde het liefste naar Nederland. “Dit is een veilig land en er is een heel mooi klimaat voor kinderen, vooral op school. De kennis over kinderen is hier groot. Het was voor mij heel belangrijk dat mijn kinderen – ze waren toen nog 7 en 10 jaar oud – naar een goede school konden.”

Gezondheid is meer dan goed eten en drinken

Hier viel Lina in een zwart gat. Haar oude leven, haar sociale netwerk en haar zelfvertrouwen was ze kwijt. “Ik was boos om wat er was gebeurd en ik had geen stabiliteit. Ik was heel bang dat Nederlanders mij minderwaardig vinden. Dat ze neerkijken op vluchtelingen. Zeker de eerste periode. Dat geldt niet alleen voor mij, maar voor veel nieuwkomers.”

De taalbarrière speelde een grote rol. “Ik moest opnieuw beginnen. In Syrië was ik Lina Khatib. Ik had kinderpsychologie gestudeerd en ik had een goede baan bij een ministerie. Ik had een taal en twijfelde nooit over woorden. Hier was ik Lina, een vluchteling, en ik moest praten als een kind van 3. Ik voelde me alleen en ik schaamde me.”

Ze kwam veel aan en werd depressief. “Gezondheid is niet alleen goed eten en drinken. Het gaat ook om positief kunnen zijn en mensen hebben die je steunen.” Daarom raapte Lina net als in Syrië al haar moed bij elkaar en ging ze door. “Ik ging op zoek naar positieve mensen. Met pijn in mijn hart heb ik gezocht. En dit is heel belangrijk: ik moest contact zoeken – puur contact – zonder te praten. We konden alleen contact hebben met onze ogen of door aanrakingen. Nu maakt elk nieuw woord dat ik leer mij rustig.”

Van vrijwilligerswerk naar zelfvertrouwen

Na drie maanden in Nederland ging ze vrijwilligerswerk doen. Ze deed aan dagbesteding bij Rivas met mensen die Alzheimer hebben. Ze is dankbaar voor die tijd. “Deze mensen hebben iets verloren, net als ik. Ze zijn heel sterk. Ze konden makkelijk communiceren, en nu minder makkelijk. Net als ik. Ook deze mensen hebben pijn.”

Het was een eerste stap. Ze ging workshops en (integratie)cursussen volgen. Daarna werd ze via de teamleider Gorinchem en de regiocoördinator Zuid-Holland Zuid van Vluchtelingenwerk gekoppeld aan de GGD, en zo aan Pharos. Ze kreeg het voorstel om een driedaagse training te volgen voor Sleutelpersoon Gezondheid Statushouders. “Ik heb niet genoeg woorden om te zeggen hoe belangrijk die training voor mij was. Het was fantastisch. Ik kreeg in één keer mijn zelfvertrouwen terug. De ervaring die ik had in mijn land, mocht ik hier weer gaan gebruiken.”

Iedereen heeft een andere achtergrond

Niet elke nieuwkomer is geschikt als sleutelpersoon, benadrukt ze. Ze pleit voor een goede screening van deelnemers voor trainingen. Maar het staat voor haar vast dat sleutelpersonen een belangrijke rol kunnen spelen in de integratie, participatie en gezondheid van statushouders in Nederland. “Een sleutelpersoon opent deuren tussen twee werelden. Een sleutelpersoon spreekt niet alleen twee talen, maar ziet en begrijpt verschillende kanten en kan daarom goed voorlichting geven.”

Dat wil niet zeggen dat die verschillende kanten keurig te vangen zijn in een beschrijving. Syriërs die naar Nederland zijn gevlucht hebben veel overeenkomsten met elkaar en evenveel verschillen. “In Syrië zijn veel verschillende normen en waarden. Mijn buurvrouw in Damascus droeg een niqab en bleef binnen. Zij leefde achter een dicht gordijn. Ik en mijn zussen moesten studeren en gaan werken van mijn ouders, anders waren we niet zelfstandig genoeg.”

“We zijn allemaal hier gekomen met een andere achtergrond. We hebben allemaal onze eigen ervaringen. Sommige mensen uit mijn eigen land hebben hier eerst geen respect voor mij omdat ik een vrouw ben. Maar dat verandert. Ik probeer altijd eerlijk te zijn en een open mentaliteit te hebben. Ik heb ook begrip voor de ‘boze’ man wiens vrouw hier van hem gaat scheiden omdat ze hier haar vrijheid vindt.”

Afstand tussen werkgever en statushouder

Avres vroeg haar in 2018 om sleutelpersoon te worden. Dat leidde tot haar huidige, betaalde baan. Ze begeleidt statushouders naar werk en andere vormen van participatie. Haar eigen eerste dag bij Avres vond ze vreselijk spannend. “Ik was zo bang, maar ik dacht: ‘Lina, doe het. Opstaan en doorgaan.'”

“Werksfeer! Dat is heel belangrijk. Zonder de mensen hier kon ik niet door. Elk moment zocht en kreeg ik ondersteuning en uitleg. Groot en klein. Die uitleg had ik nodig. ‘Dit is de koelkast’ en niet ‘Oh Lina komt uit de derdewereld en weet niet hoe ze koffie zet’.” Ze glundert. “Werk, collega’s. Dit is goud waard.”

“Mijn collega’s hier staan open voor mijn ideeën. Ze laten mij zien welke vaardigheden ik heb. Ik begrijp dat sommige mensen een vluchteling geen werk willen geven. De afstand tussen een Nederlandse werkgever en statushouders die werk zoekt kan groot zijn. Dat kan liggen aan wat iemand hoort over vluchtelingen, of aan een negatief verhaal. Soms zien mensen alleen de cijfers. Er zijn zo of zoveel vluchtelingen in Nederland. Wij proberen meer voorlichting te geven en de afstand kleiner te maken.”

Grote verantwoordelijkheid voor sleutelpersoon

Ze hoopt dat een positief verhaal, zoals dat van haar, weer kansen geeft aan andere nieuwkomers en werkgevers aan het denken zet. Lina noemt het werk van een sleutelpersoon ‘soms gevaarlijk’. Ze bedoelt dat een sleutelpersoon een heel grote invloed kan hebben. Zowel op statushouders als op de werkgevers en professionals die hen proberen te bereiken. Bij die invloed hoort een grote verantwoordelijkheid, die Lina sterk ervaart.

“Ik wil het graag weten als ik iets fout doe. Dat vind ik soms zwaar. Ik was feedback krijgen niet zo gewend in Syrië. Hier voel ik me kwetsbaar, ben ik soms bang dat het aan mij ligt. Ik kan nog niet goed zien aan een Nederlander of hij eerlijk is of een slechte bui heeft. Als statushouders gaan werken, moeten ze nog leren: ‘Als mijn baas boos wordt omdat ik te laat kom, is dat niet omdat hij mij haat, maar omdat ik als werknemer voor hem onmisbaar ben’.”

Positief, veerkrachtig maar zonder haar kwetsbaarheid te ontkennen. Lina hoopt een voorbeeld te zijn voor anderen. “Natuurlijk huil ik soms nog. Als ik tijd heb. En door hormonen”, zegt ze lachend. “Ik ben dan één dag heel verdrietig en de tweede dag ga ik weer door. Ik heb geluk. Dat wil ik voor iedereen.”

Avres over Lina

Lina was als sleutelpersoon eerder intensief betrokken bij het EVA-project (Educatie voor Vrouwen met Ambitie) van Avres dat ging om de begeleiding van vrouwelijke statushouders richting arbeidsmarkt en (economische) zelfstandigheid. Daarnaast geeft ze workshops over opvoeden tussen twee culturen in. Haar betaalde baan als coach komt voort uit het EVA-project.

“De rol van een sleutelpersoon was niet meteen duidelijk”, zegt Weda Ayubi van Avres. “Sommige collega’s zagen Lina eerst als tolk. Maar Lina is een brug tussen statushouder en werkcoach. Ze heeft begrip van meerdere culturen. Ze begrijpt onze visie en kan vanuit die visie echt een boodschap overbrengen. Dat maakt haar veel waardevoller dan een tolk. Tegelijk voorziet ze ons van veel informatie. Ze geeft bijvoorbeeld heel goed uitleg over gebieden in Syrië en verschillen tussen mensen daar. Wij worden opgeleid door Lina. Dat is goed voor de hele organisatie. We kunnen niet zonder haar.”

Meer over sleutelpersonen