Zorg beter georganiseerd, maar kwaliteit blijft ondermaats

Mensen op de vlucht die verblijven in tijdelijke opvanglocaties lopen grote gezondheidsrisico’s, concluderen Pharos, Rode Kruis en Dokters van de Wereld in het rapport ‘Uitzichtloos in de opvang’. De gezondheidszorg voor bewoners is op een aantal punten beter geregeld, maar mensen voelen zich niet beter. De ongeschikte locaties waar mensen maanden of zelfs jarenlang wonen, zijn ziekmakend en leiden tot gezondheidsschade. De tijdelijke opvanglocaties zijn niet langer tijdelijk en dat is ziekmakend, stellen de onderzoekers.

Elize Smal, onderzoeker van Pharos: “Zorgverleners werken keihard, maar zij kunnen niet opboksen tegen de omstandigheden waarin mensen leven. Het blijft gewoon pleisters plakken. Onderzoek na onderzoek laat zien dat de omstandigheden ongeschikt en ziekmakend zijn. Dat zien wij ook. Bewoners krijgen mentale en fysieke klachten, door slaapgebrek, weinig privacy en problemen met hygiëne of voeding. Een gevoel van uitzichtloosheid overheerst vanwege de lange asielprocedures en doordat mensen heel vaak moeten verhuizen. Het levert onmenselijke situaties op, die bovendien hartstikke ongezond zijn.”

Het nieuwe rapport is een vervolg op het in juni 2023 gepubliceerde rapport “Zorgen in tijden van crisis“.

Lichte verbeteringen

Uit het onderzoek van Pharos, Rode Kruis en Dokters van de Wereld blijkt dat de gezondheidszorg in tijdelijke opvanglocaties de afgelopen anderhalf jaar op sommige aspecten is verbeterd. Zo heeft het COA meer regie op de zorg, zijn er betere afspraken en samenwerking over de (toegang tot) gezondheidszorg tussen zorgverleners, en is de toegang tot een Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) beter geregeld. Bewoners zijn geregistreerd en hebben vrijwel allemaal een medische screening gehad, waardoor bijzondere opvangbehoeften beter in beeld zijn. Echter, in de praktijk voldoet de opvang en ondersteuning vaak niet aan die behoeften, bijvoorbeeld omdat er geen plek is op opvanglocaties die wél geschikt zijn.

Zorgen onverminderd groot

In de praktijk zien de onderzoekers nog veel hobbels. De continuïteit van zorg is een probleem omdat bewoners vaak moeten verhuizen. Voor bewoners is niet altijd duidelijk hoe de zorg werkt, en zij ervaren wachttijden en communicatieproblemen.

Ook is het werken voor zorgprofessionals op een tijdelijke locatie verre van eenvoudig. Ze werken in ruimten die niet geschikt zijn om zorg te verlenen. Soms vinden gesprekken zelfs plaats in openbare ruimtes. En op het moment dat de zorg goed geregeld lijkt, verhuizen mensen weer. Dan kan de toegang tot zorg opnieuw beginnen. Bewoners die ziek zijn, herstellen nauwelijks door de slechte leefomstandigheden. Ook kan de voeding niet worden aangepast aan de behoefte van de zieke bewoner.

Sara Sahba, kinderarts in opleiding en stichting EKANN: “De uitzichtloosheid is het moeilijkste voor mensen. Kinderartsen zitten met de handen in het haar, omdat ze kinderen zien die in hele slechte omstandigheden leven, maar ze hen geen perspectief kunnen bieden.”

Structureel meer opvangplekken van goede kwaliteit

De onderzoekers stellen dat mensen minder ziek worden als er structurele opvangplekken zijn die voldoen aan de kwaliteitscriteria. Daarnaast vinden de onderzoekers dat er een beter aanbod moet komen van mentale gezondheidszorg en ondersteuning. Tot slot pleiten ze voor meer duidelijkheid vanuit het Rijk voor alle opvanglocaties over hoe zij preventie, zorg en ondersteuning op goed niveau kunnen organiseren. Donderdag debatteert de Tweede Kamer met de minister over de opvang van vluchtelingen.