Samen beslissen is een belangrijk proces in de zorg. Bij samen beslissen zoeken mensen samen met een zorgverlener naar de behandeling of zorg die het beste bij hen past. Deze aanpak verbetert de zorg en ondersteuning. Behandelingen slaan bijvoorbeeld beter aan en patiënten zijn trouwer aan afspraken als zij worden betrokken bij een beslissing. Voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven is het moeilijker om samen te beslissen. Vaak is de uitleg van een zorgverlener te ingewikkeld. Als je niet begrijpt wat je mankeert is het onmogelijk om mee te beslissen.

Rob heeft een moeilijk leven achter de rug, dat hij niemand toewenst. Op school kon hij niet goed meekomen. Vanaf zijn tiende leefde hij 6 jaar lang in de natuur. Hij ging niet naar school, maar maakte een schuilplaats in het bos. Hij groef een hol waar hij hele dagen in zat. De zwijnen, eekhoorns en ander bosdieren waren zijn enige vrienden. Als hij thuis kwam, ging hij direct naar zijn vogeltjes in de schuur. Zelfs zijn eigen broers en zussen wisten niet dat hij niet kon lezen en schrijven.

Huilend in de auto

Na verschillende baantjes komt hij uiteindelijk in de bouw te werken waar hij opklimt tot voorman. Hij bewaakt zijn geheim zorgvuldig. Als hij iets moet opschrijven, zegt hij dat zijn pen leeg is of krabbelt wat verzonnen letters op papier. Zijn vrouw die op haar 27^e een dwarslaesie opliep, is zijn grote steun en toeverlaat vanuit huis. Het naar verschillende bouwplaatsen reizen is voor Rob een groot probleem. “Ik vertrok middenin de nacht want ik kon geen borden lezen. Soms kwam ik in Venlo uit als ik in het noorden moest zijn. Huilend zat ik vaak achter het stuur en belde mijn vrouw vanaf een benzinestation om me te helpen. Ik had standaard drie sets schone kleren mee, omdat ik zo enorm zweette van ellende. Slapen deed ik een paar uur per week en had daarnaast ook nog de zorg voor mijn vrouw.”

Eindelijk 1 persoon

Op den duur wordt alle stress Rob teveel en hij krijgt een hartaanval. Bij de huisarts komt het hoge woord eruit. Zijn huisarts is verbijsterd, want hij wist niet dat Rob niet kon lezen en schrijven. Na vele gesprekken met zijn huisarts besluit Rob op zijn 45^e naar het ROC te gaan. “Op een dag mocht ik bij Omroep Max mijn verhaal doen. Voor het eerst reed ik met een TomTom. Ik reed in één keer goed naar Hilversum. Ik heb bij aankomst naast mijn auto staan dansen en juichen met mijn vrouw aan de telefoon. Het klinkt gek, maar het voelde in die tv-uitzending of ik eindelijk 1 persoon werd. Alle schaamte viel van mij af. Iedereen wist het nu. Ook mijn familie. Gelukkig heeft mijn vrouw dit nog mee mogen maken, want ze is helaas overleden. Mijn zware leven met alle stress en verdriet heeft helaas grote invloed op mijn gezondheid gehad.”

Een tuinslang als ader

Rob heeft verschillende chronische ziekten. Hij heeft diabetes en hart- en longproblemen waarvoor hij vaak naar de huisarts moet. De opvolger van de huisarts die hem stimuleerde om naar het ROC te gaan is Dirkje Snijders. Vanaf dag 1 hebben ook zij een goede klik. Dirkje zegt dat zij naast huisarts ook een coach is voor Rob. “Ik neem echt de tijd om dingen uit te leggen en gebruik afbeeldingen en voorwerpen om zaken uit te leggen. Voor een ader gebruik ik als voorbeeld een tuinslang. Naast medische zaken, let ik er ook op dat hij bijvoorbeeld voldoende rust heeft en niet teveel hooi op zijn vork neemt.”

Alert op laaggeletterdheid

In haar praktijk in Groesbeek komen veel patiënten die moeilijk kunnen lezen en schrijven en Dirkje en haar drie collega-huisartsen hebben daarom veel aandacht voor dit onderwerp. “Wij realiseren ons dat je ook niet aan iemand ziet of merkt dat hij moeite heeft met lezen en schrijven. Rob kan zich bijvoorbeeld goed uitdrukken en heeft geen laag IQ. Als we weten dat een patiënt laaggeletterd is, noteren we dat in het dossier en plannen in het vervolg vaak een dubbel consult in. Als mensen weinig vragen stellen en nauwelijks reageren weet ik vaak dat ze het niet begrijpen. Dan moet ik opnieuw beginnen en het eenvoudiger uitleggen.” Dirkje geeft aan dat ze bij alle patiënten probeert zo duidelijk en eenvoudig mogelijk uitleg te geven want ook mensen met een hogere opleiding hebben daar behoefte aan. “Zelf baal ik ook als ik een moeilijke brief van een specialist over een patiënt ontvang. Ik kan het allemaal wel opzoeken, maar waarom niet meteen duidelijk uitleggen?”

Samen beslissen met álle patiënten

Dirkje vindt dat samen beslissen zeker mogelijk is met patiënten die moeilijker kunnen lezen en schrijven. “Je moet de tijd nemen en ze echt meenemen in alle stappen. Zo kom je samen tot een plan. Een vertrouwensband opbouwen is ook heel belangrijk. Veiligheid is essentieel. Ik probeer ook altijd raakvlakken te vinden waardoor iemand zich op zijn gemak voelt en vrijuit durft te praten. Rob heeft tijdens zijn eerste afspraak zijn levensverhaal verteld. Dat helpt mij ook dingen te plaatsen. Zo ook bij zijn corona-besmetting.”

Corona-besmetting

In de eerste corona-golf wordt Rob heel erg ziek. “Ik dacht dat ik stikte. Toen Dirkje langskwam, kon ik nauwelijks praten. Met klopjes op de tafel maakte ik mij duidelijk.” Rob wil door een eerdere nare ervaring absoluut niet naar het ziekenhuis, ook al is hij heel benauwd. Dirkje is daarvan op de hoogte en bespreekt dit met hem. “Ik vond het verantwoord om hem thuis te houden met een zeer strakke controle van mij. Iedere dag belde ik of ging ik langs.” Rob: “Dirkje wist hoe sterk mijn wens was om thuis te blijven. Ik ben heel dankbaar dat ze naar mij geluisterd heeft. Ik voelde me serieus genomen. Samen hebben we dit beslist. Nu het beter gaat, legt ze uit wat er in die periode in mijn lijf gebeurde. Dat is ook fijn om te weten en te begrijpen want het was heel angstig.”

Tijd besparen

Dirkje legt uit dat samen beslissen op veel verschillende vlakken gunstig is. Juist ook bij mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. “In het begin is het tijd investeren in een patiënt maar als je dat goed doet, komen ze minder vaak terug en nemen bijvoorbeeld hun medicijnen op de juiste manier in. Een goede aanpak, scheelt dus uiteindelijk tijd en kosten. De uitkomsten van zorg zijn beter. Rob is daar een goed voorbeeld van.” Rob vult aan: “Als ik bij Dirkje in de spreekkamer zit, kijk ik haar aan en niet naar de deur, zoals ik vroeger altijd deed. Als ik iets niet snap, zeg ik het gewoon. Zonder schaamte. Voor mij is ze meer dan een huisarts. Ik kan altijd bij haar terecht. Ik heb er vertrouwen in dat ze mij bij alle beslissingen betrekt. En zo hoort het ook, want het is mijn gezondheid en mijn leven en daar geniet ik met volle teugen van. Ik wil me nooit meer verschuilen, zoals in mijn jeugd.”

Lees ook de andere verhalen in deze serie

• ‘De uitslag van de Corona-test is positief: dan heb je het toch niet?
• “Zonder betrekken doelgroep, geen goede voorlichting”
• Jonge vrijwilligers leren ouderen digitale vaardigheden: ‘Oud en jong moeten vaker samen optrekken’
• ‘Eindelijk doe ik mee aan de samenleving’
• ‘Ik wil altijd sleutelpersoon blijven’