Elk mens telt, vindt huisarts en hoogleraar Maria van den Muijsenbergh. Toch lijkt niet iedereen in onze maatschappij evenveel mee te tellen, stelt ze. Verschillen in inkomen, opleiding en waardering hebben vermijdbare en dus onrechtvaardige gezondheidsverschillen tot gevolg. Daarom zet ze zich sinds het begin van haar carrière in voor de kwetsbaren in de samenleving. Nu, 40 jaar later, gaat ze met pensioen. In dit interview blikt Maria terug én vooruit.

Ongeneeslijk zieken, vluchtelingen, (ongedocumenteerde) migranten, mensen die moeite hebben met lezen en schrijven en mensen die dakloos zijn. Maria zette zich de afgelopen 40 jaar onuitputtelijk in om goede zorg toegankelijk te maken voor mensen in sociaal kwetsbare situaties. Eerst als huisarts en later ook als docent, onderzoeker en hoogleraar gezondheidsverschillen en persoonsgerichte integrale eerstelijnszorg bij de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het Radboudumc Nijmegen. Deze leerstoel is in het leven geroepen door Pharos. Daarnaast was ze sinds 2007 als senior onderzoeker verbonden aan Pharos.

Maatschappelijke betrokkenheid

Waar komt die maatschappelijke betrokkenheid vandaan? “Die heb ik van huis uit meegekregen”, begint Maria, die opgroeide in een katholiek gezin. “Mijn ouders leerden me dat wij ontzettend veel geluk hebben gehad in ons leven. We konden naar school, mijn vader had een goede baan en we leefden in een veilig land. Als je zoveel geluk hebt in je leven, heb je ook de verantwoordelijkheid om iets te doen voor mensen die het minder hebben.”

Van zuster in missie naar huisarts

Hulp bieden aan mensen in kwetsbare posities is er bij Maria dus met de paplepel ingegoten. Zo wilde ze als kind zuster in missie worden. “Ik zag het helemaal zitten om als non – en dus ongetrouwd – gezondheidsposten in bijvoorbeeld Afrika of Zuid-Amerika op te bouwen.” Al snel bedacht ze zich dat ze geen non wilde worden, maar dokter elders op de wereld waar mensen het slecht hebben. “Toen wilde ik arts worden in een ontwikkelingsland, maar tijdens mijn medische opleiding realiseerde ik me dat de zorg in Nederland ook veel verbetering nodig had. Ik besloot huisarts te worden.”

Grootste inspiratie

Maria werkte tot juni 2023 als huisarts/straatdokter in Praktijk Buitenzorg in Nijmegen, waar ze huisartsenzorg bood aan dakloze mensen en ongedocumenteerde migranten. “Ik ontdekte hoe hun leefomstandigheden ongunstig werken voor hun gezondheid en wat ze nodig hebben om goede toegang tot de zorg te krijgen. Dat is ook altijd mijn grootste inspiratie geweest voor alles wat ik daarnaast heb gedaan.” De afgelopen jaren onderzocht Maria hoe persoonsgerichte integrale zorg kan bijdragen aan minder gezondheidsverschillen en hoe mensen in sociaal kwetsbare situaties een grotere rol kunnen spelen in onderzoek en beleid.

‘Het allermooiste vak dat er is’

De voormalige huisarts kijkt met grote dankbaarheid terug op haar carrière. “Ik heb ongelofelijk veel kansen gehad om fantastisch werk te doen. Huisarts zijn is écht het allermooiste vak dat er is’’, zegt ze vastbesloten. “Het was een enorme bonus dat ik daarna ook hoogleraar ben geworden en samen met gelijkgestemden aandacht heb kunnen vragen voor de gezondheidsverschillen in de zorg. Ik vind dat we met zijn allen veel hebben bereikt.”

De Kopellingswet

In 1998 werd de Koppelingswet ingevoerd. Dat zorgde ervoor dat ongedocumenteerde migranten geen aanspraak konden maken op voorzieningen uit publieke middelen. Het gevolg: ze konden geen zorgverzekering afsluiten en hadden dus geen toegang tot zorg. “Onacceptabel”, vond Maria. “Samen met anderen heb ik gestreden om de toegang tot gezondheidszorg voor mensen die ongedocumenteerd in Nederland zijn te realiseren.” Met resultaat: “Er kwam een wettelijke regeling die vastlegde dat onverzekerden wel degelijk recht hebben op zorg en er kwam een fonds die dat financierde.’’

Persoonsgerichte intergrale zorg

Ook de persoonsgerichte integrale zorg is volgens Maria flink verbeterd. “Veel meer mensen realiseren zich dat het nodig is en dat het de enige manier is om goede zorg te bieden. Steeds meer zorgprofessionals zijn getraind in het verlenen van persoonsgerichte integrale zorg.” Maria concludeert dat waar persoonsgerichte integrale zorg wordt uitgevoerd, de uitkomst van de zorg beter en goedkoper is. “Dat vind ik een enorme winst”, aldus Maria.

Gezondheidsverschillen

“De term gezondheidsverschillen was – toen ik begon als hoogleraar – onbekend onder zorgprofessionals. Nu staat het prominent op de agenda”, zegt Maria. “Daarnaast hebben we bereikt dat we veel meer weten hoe chronische stress een rol speelt in het veroorzaken van gezondheidsverschillen en dat we ons dus ook daarop moeten richten en niet zozeer op individuele levensstijl. We hebben ook flinke stappen gezet in het inclusief maken van wetenschappelijk onderzoek.”

Ruimte voor verbetering

Toch vindt Maria dat er nog veel ruimte is voor verbetering: “Helaas worden de gezondheidsverschillen in Nederland steeds groter. Dat komt doordat de bestaanszekerheid in Nederland nog steeds niet gegarandeerd is voor iedereen. De groep die zich financiële zorgen maakt wordt steeds groter. Zolang daar niet iets gebeurt, zullen onze inspanningen om die gezondheidsverschillen te verkleinen weinig uithalen. We kunnen wel zorgen dat de gezondheidszorg van betere kwaliteit is en toegankelijk wordt voor iedereen. Dat is ongelofelijk belangrijk, maar er is wel meer nodig om gezondheidsverschillen te verkleinen. Ik denk bijvoorbeeld dat de politiek beslissingen moet nemen om de grote maatschappelijke ongelijkheid aan te pakken.”

Persoonlijke aandacht voor elke patiënt

Of Maria nog wijze raad heeft voor zorgprofessionals? “Jazeker! Wees niet bang om je persoonlijk te verbinden aan je patiëntengroep. Je hoeft echt niet bang te zijn dat mensen er misbruik van maken als je hen je 06-nummer geeft of als je altijd aanwezig bent.” Ook wil ze jonge huisartsen op het hart drukken zich te binden aan een praktijk: “Dat is zoveel leuker, dan heb je zoveel meer bevrediging in je werk. Het is ook nog eens effectiever. Durf rebels te zijn, durf af en toe de regels aan je laars te lappen. We komen er niet als we altijd alleen maar de regels volgen. Je moet daar soms van afwijken in het belang van patiënten. En het allerbelangrijkste: heb persoonlijke aandacht voor elke patiënt.”

Van vakanties zonder laptop tot de tango leren dansen

Hoewel Maria uitkijkt naar haar pensioen, stopt ze niet volledig met werken. “Ik kan echt niet de hele dag stilzitten.” Daarom gaat ze van een werkweek van 70 uur naar een werkweek van 30 uur. “Ik heb nog 15 promovendi, onderzoekers die een groot onderzoek doen, die ik blijf begeleiden. Daarnaast blijf ik onder meer actief in de Gezondheidsraad, de Kwaliteitsraad van het Zorginstituut, de Raad van Toezicht van de Patiëntenfederatie, het European Forum for Primary Care en de Nederlandse Straatdokters Groep.

Wat Maria allemaal gaat doen met de extra vrije uren die ze nu heeft? “Ik ga deze zomer voor het eerst in zeven jaar op vakantie zonder dat ik mijn laptop mee wil nemen. Ook houd ik meer tijd over voor mijn partner en kleinkinderen. Daarnaast heb ik bedacht dat ik iets nieuws wil gaan doen, namelijk de tango leren dansen.”