Gezinshereniging: wat als het niet eind goed, al goed is? Deel 1
(Deel 1 van een drieluik)
Gezinshereniging is een complex proces. De slopende onzekerheid tijdens de wachttijd, de druk van familie in thuisland of onderweg en ook na de hereniging is er niet altijd sprake van een roze wolk. In 2019 werden ruim 3.300 mensen met familie in Nederland herenigd. Maar niet elk verzoek werd ingewilligd, veel aanvragen werden afgewezen, met alle gevolgen van dien.
Pharos verzamelt sinds het uitkomen van het rapport Welzijn en gezondheid van gezinsherenigers (2018) kennis en ervaringen rond gezinshereniging. Deze inzichten zijn behulpzaam om problemen te voorkomen, tijdig te signaleren en aan te pakken. In dat kader sprak Pharos met professionals en gezinnen over de juiste begeleiding in de verschillende fases.
Dit is het eerste artikel van een drieluik en gaat over de wachttijd en afwijzing. Lees hier artikel 2 over de begeleiding na hereniging en artikel 3 over de ervaringen van de Syrische Diana en haar zonen.
Wachten op familie
“Mogen mijn moeder en broertje komen?”
Zwedi is blut. Geen geld meer voor boodschappen en ook de huur heeft ze al even niet betaald. Dan belt haar moeder uit Eritrea. Boos omdat ze geen geld heeft gestuurd. “Als jouw zusje iets overkomt, dan is dat jouw schuld”, verwijt ze haar 19-jarige dochter in Nederland.
Het zijn dit soort verhalen die Maria Verkade maar al te vaak hoort. Jonge vluchtelingen die – in afwachting van de gezinshereniging – gebukt gaan onder de druk van de familie in het thuisland. De druk om geld te sturen, om papieren te regelen is vaak groot. “Familie gelooft ook niet dat mensen hier geen geld hebben. Na verwijten van vader, moeder of zus verdwijnt een aanmaning van de woningbouwvereniging of andere rekening in Nederland dan al snel weer onder aan de stapel. De familie gaat toch voor.”
Helpdesk
Maria Verkade is coördinator bij SAMAH, de netwerkorganisatie die al jarenlang jonge vluchtelingen in Nederland ondersteunt. Veel van hen zijn als alleenstaande minderjarige vreemdeling (amv) naar Nederland gevlucht en staan sinds hun achttiende op eigen benen. En dat is lastig. Met allerlei vragen benaderen ze de SAMAH-helpdesk. Verkade: ”Meestal bellen jongeren met een praktische vraag maar daar blijkt vaak van alles achter te zitten.”
Verkade kent de verhalen van jongeren die hun weg in Nederland proberen te vinden. Ze weet hoe complex het nieuwe land kan zijn en hoe radeloos ze zich soms kunnen voelen. Nog steeds heeft ze contact met jongeren die ze tien jaar geleden op weg hielp. “We brengen deze oud- en nieuwkomers regelmatig samen. Het helpt om met iemand te praten die hetzelfde heeft meegemaakt en nu zijn plek in Nederland heeft gevonden.” Het typeert de manier van werken van SAMAH. Laagdrempelig en waar mogelijk voor en door jongeren.
Verantwoordelijk
Gezinshereniging is een van de onderwerpen die – na wat langer praten – bijna altijd wel ter sprake komt. “Jongeren, of ze nu uit Eritrea of Syrië komen, voelen zich zó verantwoordelijk voor hun familie. Soms zijn ook echt veel mensen afhankelijk van hen. Het is niet voor niets dat veel jongeren met schulden kampen.”
Het onduidelijke en lange proces rondom de gezinshereniging is slopend, zegt ze. De wachttijden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) blijven oplopen. Het duurt soms meer dan een jaar voordat duidelijk is of de familie naar Nederland kan komen. “Wettelijk geldt een termijn van drie maanden, maar die wordt niet meer gehaald. Deze onzekerheid vreet echt aan deze jongeren. Mag mijn moeder, vader of broertje komen? Het is dan ook niet gek dat ze soms moeite hebben op school, zich niet kunnen concentreren of slaapproblemen hebben.
Voor Verkade is het belangrijk dat de hulpverleners – professionals of vrijwilligers – die met deze jongeren te maken hebben, begrip tonen voor de situatie. “Je kunt de zorgen over de familie niet zomaar van tafel vegen en door gaan naar de volgende vraag: ‘Wat wil je met je toekomst?’” Glimlachend: “Dat heeft waarschijnlijk in het thuisland nog nooit iemand aan ze gevraagd. Met name voor de Eritrese jongens stond al vast dat ze het leger in zouden gaan.” Ze ergert zich aan de verhalen over hoe complex de Eritrese nieuwkomers zouden zijn. “Dat beeld herken ik helemaal niet. Ze komen alleen uit een heel andere context. Daarom is het belangrijk om te investeren in het vertrouwen, in het contact. Vraag ook naar de familie, naar verhalen van vroeger. Hoe ging dat thuis? Je kunt niet doen alsof de families van deze jongeren niet bestaan.”
Aandacht
De klap is enorm wanneer het verzoek tot gezinshereniging wordt afgewezen, zoals bij Eritrese jongeren vaak voorkomt. Papieren ontbreken of de IND twijfelt aan de echtheid. “Je ziet onbegrip bij de jongeren, terwijl familie vaak boos is. Hoe kan dit? Wat heeft zoon of dochter verkeerd gedaan? Dat is vreselijk. Hun wereld stort in, maar aan de andere kant voelen ze soms ook opluchting omdat er duidelijkheid is.” Jongeren gaan op verschillende manieren om met het slechte nieuws. “De een kan het niet accepteren en ziet het allemaal niet meer zitten, de ander gaat nog meer werken om meer geld naar familie te kunnen sturen, een ander gaat gokken. Het is daarom zo belangrijk om met deze jongeren contact te blijven houden en vertrouwen op te bouwen.” Het hele proces van gezinshereniging en het omgaan met een eventuele afwijzing heeft tijd nodig. “Of we nu willen of niet.”
Adviseur Anna de Haan van Pharos: “De lange wachttijd maakt het alleen maar erger”
“Het ontbreken van familie maakt dat vluchtelingen zich niet compleet voelen en dit gemis staat ook het opbouwen van een nieuw leven in de weg. Daar komt bij dat het proces rondom gezinshereniging voor nog meer stress zorgt. De lange wachttijd maakt alles erger. Dat blijkt ook uit onze verkenning Welzijn en Gezondheid Gezinshereniging (2018). Procedures moeten daarom echt korter en het zou goed zijn wanneer nieuwkomers – zeker jongeren – betere begeleiding krijgen in dit proces”.
“Bij (minderjarige) jongeren die als enig gezinslid naar Nederland zijn gevlucht, drukt de verantwoordelijkheid om voor hun achtergebleven familie te zorgen vaak loodzwaar op de schouders. Ze willen en moéten de familie helpen. Met geld of door ze naar Nederland te halen. Vandaar dat ze vaak ook in financiële problemen komen. Wanneer de gezinshereniging wordt afgewezen, is dat voor de hele familie een enorm klap. Deze jongeren hebben het gevoel dat ze gefaald hebben. Het is belangrijk dat professionals en vrijwilligers die nieuwkomers begeleiden, weten hoe zwaar het hele proces van gezinshereniging is, zodat ze hen daarin kunnen ondersteunen. Vraag ook naar vroeger, naar de familie en probeer hen voor te bereiden op een mogelijke afwijzing.”
Voor meer informatie Anna de Haan – a.dehaan@pharos.nl
Links: