De ongelijkheid tussen wijken en gebieden in Nederland neemt toe. De leefbaarheid in kwetsbare wijken staat onder druk en dat heeft gevolgen voor de gezondheid van de inwoners. “Hierdoor ontstaan grotere gezondheidsverschillen tussen inwoners van welvarende en minder welvarende wijken.” Dat stellen onderzoekers Karen Hosper, Tessa van Loenen en Judith Venderbos. Zij werkten samen aan de vandaag gepresenteerde publicatie ‘Leefomgeving en gezondheidsverschillen.’

Hierin staan de uitkomsten van verschillende studies naar de invloed van de leefomgeving op gezondheid. Met speciale aandacht voor de omgeving in kwetsbare wijken.

Stapeling van problemen in kwetsbare wijken

‘In kwetsbare wijken hebben inwoners vaak te maken met een stapeling van problemen. Ze hebben een grotere kans op financiële zorgen, werkloosheid en laaggeletterdheid. Maar er spelen ook vaker problemen als onveiligheid en geluidsoverlast in de wijk of slecht onderhouden openbare ruimtes. Dit alles levert stress op en dat is slecht voor de gezondheid. En door stress zijn mensen ook vatbaarder voor bijvoorbeeld schadelijke factoren zoals fijnstof. Het is een complexe wisselwerking waardoor gezondheidsachterstanden ontstaan.’

Leefomgeving grote factor bij gezondheidsverschillen

Verschillen in leefomgeving en blootstelling aan bijvoorbeeld milieuvervuiling worden steeds meer erkend als oorzaak van gezondheidsverschillen. Denk aan zaken als woningnood, energiearmoede, tekort aan groene omgeving, onveiligheid, overbehuizing, slechte luchtkwaliteit en gebrek aan gezonde voeding. Volgens de WHO ligt een derde (29%) van het verschil in zelfgerapporteerde gezondheid tussen laag- en hoogopgeleide mensen in Europa aan de leefomgeving.

Adviezen voor een betere gezondheid via de leefomgeving

Over de inrichting van een gezonde leefomgeving is al veel kennis beschikbaar en er zijn verschillende beleidskaders die houvast bieden. Belangrijke inzichten uit de publicatie:

• Er is een wisselwerking tussen sociaaleconomische status, de plek waar je woont en je gezondheid. Een laag inkomen of weinig vermogen beperkt je mogelijkheden op de woningmarkt. De kans is dan groter dat je in een omgeving komt te wonen die niet goed is voor je gezondheid. Een slechtere gezondheid kan vervolgens weer van invloed zijn op je sociaaleconomische status.
• In Nederland zijn er aantoonbare verschillen in de kwaliteit van de leefomgeving tussen welvarende en minder welvarende wijken. In de minder welvarende wijken is de kans groter dat de luchtkwaliteit slechter is, er minder groen, meer verkeerslawaai en een groter aanbod van ongezond eten.
• Inwoners in kwetsbare omstandigheden zijn vaak vatbaarder voor de negatieve effecten van deze schadelijke factoren en andere oorzaken van stress in de wijk. Dit heeft te maken met een verhoogd stressniveau, waardoor het immuunsysteem verzwakt raakt en mensen gevoeliger worden voor infecties en ontstekingen.
• Een groene omgeving kan relatief meer gezondheidswinst opleveren voor inwoners in kwetsbare wijken. Deze inwoners zouden meer baat hebben bij een groene en aantrekkelijke leefomgeving.
• De leefomgeving beïnvloedt de gezondheid van mensen. Dit verloopt in grote lijnen via drie typen factoren:

1. sociale omgevingsfactoren (samenstelling buurt, sociale veiligheid, geluidsoverlast);
2. voorzieningen in de omgeving (zorg, sport- en speelplekken, groen, etc.);
3. schadelijke factoren (luchtvervuiling, schimmels in huizen, etc.).

‘Beleidsdomeinen moeten de krachten bundelen’

Er ligt, zo stelt directeur Patricia Heijdenrijk, een opdracht voor zowel beleidsmakers uit de omgevingshoek als beleidsmakers uit het sociale en gezondheidsdomein. ‘Het aanpakken van gezondheidsachterstanden is een complex vraagstuk. Alleen door de krachten te bundelen kunnen we aan oplossingen werken. Om er zo voor te zorgen dat iedereen de kans krijgt om gezond op te groeien en gezond oud te worden.’

‘We hopen met deze publicatie professionals die zich bezighouden met het thema leefomgeving – onderzoekers, beleidsmakers, planologen, gezondheidsbevorderaars en vele anderen – te inspireren. Ook hopen we hen aan te zetten tot denken over hoe hun werk kan bijdragen aan het verkleinen van gezondheidsverschillen’, aldus Patricia Heijdenrijk