Het Nationaal Preventieakkoord in het kort:

• In 2018 is afgesproken om roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht in Nederland terug te dringen
• In deze kabinetsperiode komt daar het aanpakken en voorkomen van mentale gezondheidsproblemen bij
• Roken, overgewicht en probleemdrinken zijn samen de grootste oorzaak van ziekte in Nederland
• Overgewicht en roken komen vaker voor bij mensen met een lage sociaal economische status (SES)
• Voor de uitvoering van het Nationale Preventieakkoord kunnen gemeenten een beroep doen op de SPUK-regeling en zo aan de slag met een lokaal preventieakkoord

Preventie: nut en noodzaak

Preventie is bondig samengevat: voorkomen dat gezondheidsproblemen ontstaan of verergeren. Daarmee is preventie essentieel om de volksgezondheid te verbeteren, vermijdbare gezondheidsverschillen te verkleinen en de zorgkosten te beheersen. Het meest doeltreffend is preventie wanneer beleidsmakers en -uitvoerders inzetten op hulp aan kwetsbare groepen en daarbij een integrale aanpak hanteren.

Preventie en het belang van differentiatie

De verschuiving in focus is ook terug te zien in de inhoud van de preventieve zorg en de vergoeding daarvan binnen de zorgverzekering, bleek uit een rapport van het zorginstituut. Er is een toename in het aanbod van effectieve preventieve zorg, zoals op het gebied van leefstijl, valpreventie en verslaving. Zorgverleners richten zich ook steeds meer op proactieve zorgplanning voor kwetsbare groepen. Differentiatie is daarbij belangrijk; er moet zoveel mogelijk rekening gehouden worden met de behoeften en omstandigheden van verschillende individuen of groepen. Het is bekend dat 1 op de 4 Nederlanders moeite heeft met het vinden, begrijpen en toepassen van informatie over gezondheid. Daar moet in het aanbod van informatie en gezondheidsbevordering rekening mee worden gehouden.

Roken, overgewicht en probleemdrinken belangrijkste oorzaken ziekte

Roken, overgewicht en probleemdrinken zijn samen de grootste oorzaak van ziekte in Nederland. Elk jaar overlijden er 35.000 mensen aan de gevolgen hiervan, bijvoorbeeld door hart- en vaatziekten of diabetes.

Chronische stress grootste risicofactor mentale gezondheid

Ook mentale problemen hebben grote invloed op de gezondheid van mensen. Daarbij vormt chronische stress het belangrijkste gevaar: zo lijdt 21% van de mensen met een lage sociaaleconomische status (SES) aan chronische stress, angst of depressie. Ter vergelijking: van de mensen met een hoge SES kampt 9% met dit soort klachten.

Nationaal Preventieakkoord: afspraken om gezondheid te verbeteren

In 2018 besloot de Rijksoverheid samen met 70 maatschappelijke organisaties de drie grootste oorzaken van ziekte in Nederland aan te pakken: roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht. Recent kwam daar het voorkomen en aanpakken van mentale problemen bij. De doelen en afspraken legden de partijen vast in het Nationaal Preventieakkoord.

Doelen van het Nationaal Preventieakkoord

Sinds 2018 werkt de Rijksoverheid in het Preventieakkoord samen met maatschappelijke organisaties om Nederlanders gezonder te maken.

Met als concrete doelen voor 2040:

• een rookvrije generatie
• minder overgewicht (van 50% naar 38% van de volwassenen)
• minder overmatig alcoholgebruik (van 8,9% naar 5%)
• het aanpakken en voorkomen van mentale gezondheidsproblemen

Roken belangrijke te voorkomen doodsoorzaak

De schadelijke gevolgen van roken en meeroken zijn groot. Jaarlijks veroorzaken ze ruim 20.000 doden. Een groot deel van de rokers bevindt zich in een sociaal kwetsbare situatie. Ze zijn in veel gevallen lager opgeleid en/of hebben een migrantenachtergrond. Zij roken relatief vaker dan anderen. Ook hebben ze meer moeite om te stoppen met roken. Om tot oplossingen te komen is een integrale aanpak noodzakelijk, zowel op nationaal als lokaal niveau.

Ambitie Nationaal Preventieakkoord: een rookvrije generatie in 2040

Een van de ambities in het Nationaal Preventieakkoord is om toe te werken naar een rookvrije generatie in 2040. Zodat kinderen opgroeien zonder contact met rokers en rook. Dit betekent dat er geen kinderen of zwangere vrouwen zijn die roken en dat maximaal 5% van de volwassenen rookt. De Rijksoverheid wil dit doel halen met de volgende maatregelen:

• Hogere belastingen op tabak, sigaretten en andere rookwaren
• Minder verkooppunten
• Uitbreiding van het rookverbod
• Stoppen met roken makkelijker maken

Relatie overgewicht en opleidingsniveau

Bij zowel mannen als vrouwen hebben laagopgeleiden relatief vaker obesitas (ernstig overgewicht) dan hoogopgeleiden. Zo heeft 27,8% van de 45- tot 65-jarige laagopgeleide vrouwen obesitas en 10,7% van de hoogopgeleide vrouwen in dezelfde leeftijdscategorie.

Ambitie Nationaal Preventieakkoord: percentage Nederlanders met overgewicht naar 38%

Om deze gezondheidsproblemen aan te pakken wil de Rijksoverheid een gezondere dagelijkse omgeving creëren. Hierin spelen factoren zoals beweging, gezonde voeding en betere zorg een belangrijke rol. Het doel in het Nationaal Preventieakkoord is om het percentage van de Nederlanders met overgewicht te verminderen naar 38% in 2040.

Enkele maatregelen om dat doel te halen zijn:

• De btw op groente en fruit verlagen van 9% naar 0%
• Hogere belastingen op frisdrank en bier
• Een suikerbelasting
• Afspraken met producenten over gezonder voedsel

Overgewicht staat zelden op zichzelf

Overgewicht hangt vaak samen met andere chronische aandoeningen, zoals diabetes en hart- en vaatziekten. Voor deze aandoeningen zijn individuele adviezen voor een gezonde leefstijl van groot belang. Mensen met obesitas of overgewicht en een risicofactor, komen op basis van hun gezondheidsrisico in aanmerking voor een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI). De GLI is een traject waarbij een geregistreerde leefstijlcoach mensen coacht bij gedragsveranderingen op leefstijl.

Risico’s problematisch alcoholgebruik

Hoewel het een minder grote rol speelt bij het ontstaan van gezondheidsverschillen, is ook problematisch alcoholgebruik een probleem in Nederland. Het leidt tot gezondheidsproblemen zoals leverziekten, hart- en vaatziekten en kanker. Het kan ook bijdragen aan problemen zoals verkeersongelukken, criminaliteit en relatieproblemen.

Ambitie Nationaal Preventieakkoord: percentage Nederlanders dat te veel drinkt naar 5%

In Nederland drinkt ongeveer 8,9% van de volwassenen overmatig veel alcohol. Het doel van het Nationaal Preventieakkoord is om dit percentage te verminderen naar 5% in 2040. Daarnaast zet de Rijksoverheid in op het terugdringen van het alcoholgebruik onder specifieke groepen:

• Op dit moment drinkt 8,9% van de zwangere vrouwen. Dat moet terug naar maximaal 4%
• 45% van de jongeren onder de 18 heeft al eens alcohol gedronken. Dat moet maximaal 25% worden

Mentale gezondheid opgenomen in Nationaal Preventieakkoord

De overheid vindt het belangrijk om niet alleen aandacht te besteden aan lichamelijke gezondheid, maar ook aan geestelijke gezondheid. De preventieaanpak is daarom verbreed met mentale gezondheid. De coronacrisis heeft onder meer geleid tot een toename van klachten als burn-out, eenzaamheid, depressie en slaapproblemen. Daarom is het noodzakelijk om in de preventieaanpak ook aandacht te besteden aan het bevorderen van een mentaal gezond Nederland.

Chronische stress is een groeiend probleem

De gevolgen van chronische stress zijn van grote invloed op de (mentale) gezondheid. Concentratieproblemen, depressie, angst en verslaving kunnen allemaal voortvloeien uit chronische stress. Bovendien is chronische stress een groeiend probleem in Nederland. Vooral mensen met een lage sociaal economische status lopen het risico geconfronteerd te worden met de gevolgen van chronische stress, zoals hart- en vaatziekten, diabetes, depressie en mentale problemen.

Meer bewegen belangrijk doel voor 2040

Welke maatregelen concreet worden opgenomen in het Nationaal Preventieakkoord om de mentale gezondheid te bevorderen wordt momenteel nog besproken en onderzocht. Vast staat dat stevig wordt ingezet op het halen van de beweegnorm voor veel Nederlanders.

Ambitie Nationaal Preventieakkoord: 75% van de Nederlanders voldoet aan beweegnorm

Regelmatig bewegen is van groot belang voor het verminderen van risico’s op zowel lichamelijke als geestelijke gezondheidsproblemen. Momenteel beweegt een flink deel van de Nederlanders niet voldoende om aan de ‘beweegnorm’ te voldoen. Die norm ligt op minimaal 150 minuten actief bewegen per week. Dit kan bijvoorbeeld wandelen, fietsen of krachttraining zijn. Het doel voor 2040 is om 75% van de Nederlanders aan deze norm te laten voldoen.

Kansen voor lokale doorvertaling Nationaal Preventieakkoord

Voor gemeenten biedt het Nationaal Preventieakkoord kansen voor een lokale doorvertaling. Zij kunnen op lokaal niveau samenwerken met verschillende partijen om gezondheidspreventie te bevorderen. Hieruit kan een lokaal preventieakkoord ontstaan. Voor de financiering van zo’n samenwerkingen kunnen gemeenten een beroep doen op de SPUK-regeling.

SPUK-regeling maakt maatwerk op lokaal niveau mogelijk

Met de SPUK-regeling is het voor gemeenten mogelijk stevig en meer in samenhang in te zetten op preventie. Een lokaal preventieakkoord biedt de ruimte om thema’s uit het Nationale Preventieakkoord te koppelen aan specifieke problemen waar de inwoners van de gemeente mee te maken hebben, zoals schulden, armoede en eenzaamheid. Het mooie aan lokale preventieakkoorden is dat de gemeente of regio zelf kan bepalen welke problemen centraal staan, waarbij de lokale behoeften als uitgangspunt worden genomen.

SPUK-regeling en Integraal Zorgakkoord (IZA)

Preventie staat ook centraal in het Integraal Zorgakkoord (IZA) Zowel de SPUK-regeling als het IZA financieren preventie door gemeenten. Daarbuiten kunnen gemeenten een beroep doen op de middelen uit het IZA voor concrete plannen. Het IZA is een akkoord tussen het ministerie van VWS en onder meer de overkoepelende organisaties van ziekenhuizen, de geestelijke gezondheidszorg, huisartsen en de ouderenzorg. Een van de afspraken in het IZA is om meer in te zetten op preventie en leefstijl, om zo de gezondheid en kwaliteit van leven van de mensen te verbeteren en de zorgvraag te verminderen. Daarvoor is een goede samenwerking nodig tussen de zorg, gemeenten en andere niet-medische organisaties, zoals sportverenigingen, scholen en werkgevers. Het IZA stimuleert deze samenwerking door middel van regionale netwerken, waarin verschillende partijen afspraken maken over preventieactiviteiten voor vijf ketens: diabetes, hart- en vaatziekten, chronische longziekten, psychische aandoeningen en ouderenzorg.