Ongedocumenteerden en gezondheidszorg

Het verlenen van gezondheidszorg wordt bemoeilijkt door de situatie waarin ongedocumenteerden zich bevinden, hun angst om opgepakt te worden en financiële problemen. Hierdoor zoeken ze vaak laat hulp van een huisarts, waardoor ziektebeelden al in een meer vergevorderd stadium zijn dan bij andere zieken. Het gaat hierbij vooral om psychische problemen, zoals depressie en stress, en (psycho)somatische problemen, zoals hoge bloeddruk, spijsverteringsziekten, hoofdpijn en rugklachten. Infectiezieken komen ook relatief veel voor onder ongedocumenteerden.

Lees meer in de Pharos publicatie uit 2019 Toegang tot zorg voor ongedocumenteerde migranten.

Ook het artikel ‘Ongedocumenteerde vreemdelingen in beeld’ in het Vakblad Sociaal Werk van december 2019 geeft beknopt informatie over wat je kunt betekenen voor deze groep.

Dokters van de Wereld en de Johannes Wier Stichting hebben op hun website informatie verzameld voor specifieke groepen zorgverleners. Hier vind je waar je rekening mee moet houden als je zorg biedt aan ongedocumenteerden.

Medisch noodzakelijke zorg

Sinds in 1998 de Koppelingswet werd ingevoerd, kunnen ongedocumenteerden geen aanspraak maken op voorzieningen uit publieke middelen. Dit heeft tot gevolg dat ongedocumenteerden geen zorgverzekering kunnen afsluiten. Maar dit betekent níet dat zij geen medische hulp kunnen krijgen. Het recht op gezondheid bepaalt namelijk dat iedereen recht heeft op gezondheidszorg, ongeacht verblijfstatus. In de koppelingswet is daarom opgenomen dat zorgverleners wel degelijk medisch noodzakelijke hulp moeten bieden. Volgens Nederlandse en Europese verdragen hebben ongedocumenteerden recht op noodzakelijke zorg en juridische bijstand, en recht op scholing (voor kinderen tot 18 jaar).

De commissie-Klazinga heeft uit naam van de medische beroepsorganisaties in 2007 in het rapport Arts en Vreemdeling beschreven wat zij onder medisch noodzakelijke zorg verstaat. Deze omschrijving geldt nog steeds als leidend voor de zorg voor ongedocumenteerden.

Financiering van deze zorg kan hierbij een probleem zijn. In principe moet iedereen voor verleende zorg betalen. De zorgverlener kan de oninbare kosten bij het CAK declareren onder de regeling Onverzekerbare Vreemdelingen. Dit geldt voor zorg voor ongedocumenteerden met een niet-westerse achtergrond, die zich niet kunnen verzekeren voor ziektekosten en die deze niet kunnen betalen. Voor ongedocumenteerden die uit Europa komen, geldt dit niet. Bij hen moet de verzekering in het eigen land deze kosten betalen, of het ziekenhuis/de zorgverlener moet het eigen potje ‘dubieuze debiteuren’ aanspreken. Op de website van het CAK staat een stroomschema dat hulpverleners laat zien of- en op welke manier zorg vergoed wordt.

Vreemdelingenbewaring

Ongedocumenteerde migranten in Nederland kunnen zonder reden worden vastgezet in de grensdetentie (Schiphol) of in verschillende locaties voor vreemdelingendetentie. De afgelopen jaren is het aantal vreemdelingen in detentie fors gedaald. In 2005 was de instroom in de vreemdelingendetentie nog bijna 13.000. In 2021 zijn bijna 3.000 mensen in vreemdelingendetentie geplaatst. De meest voorkomende nationaliteiten van ongedocumenteerden in vreemdelingenbewaring waren Albaans, Algerijns, Marokkaans, Nigeriaans en Pools.

Onderzoek door de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ, 2014) laat zien dat er  sprake is van verantwoorde medische zorg in de detentiecentra voor vreemdelingen. Over het psychosociaal welzijn in vreemdelingenbewaring blijven zorgen bestaan, schreven drie psychiaters in 2022 in het tijdschrift voor psychiatrie. Over de gevolgen van isolatie in vreemdelingendetentie, verscheen in 2020 een nieuw rapport.

Achtergrondinformatie over gezondheid van vreemdelingen in vreemdelingendetentie is beschikbaar in het kennisdocument Vreemdelingendetentie en gezondheid, Erick Vloeberghs, Pharos (2013).