Het signaleren en bespreken van geldzorgen of financiële problemen is niet altijd gemakkelijk. Zeker niet als er geen zichtbare kenmerken zijn. Vaak zullen (aanstaande)ouders deze zorgen zelf niet snel aankaarten, bijvoorbeeld uit schaamte. Uit onderzoek blijkt dat thema’s als inkomen en schulden vaak niet worden besproken door verloskundigen en JGZ. Professionals geven aan te weinig kennis te hebben over deze thema’s. Ook kennen zij de verwijsmogelijkheden en het beschikbare aanbod niet altijd.

Het signaleren van armoede verbeteren

• Bespreek in de coalitie hoe het herkennen en bespreken van geldzorgen nu gaat. Welke signalerings- of screeningsinstrumenten worden daarbij gebruikt (bijvoorbeeld armoedesignalen uit de GIZ-methodiek, de gesprekstools van Positieve gezondheid, Mind2care of de Checklist Vroegsignalering in de kraamtijd)? Is hier nog extra aandacht voor nodig?
• Voeg eventueel aan de standaard screeningsinstrumenten een of meerdere specifieke vragen toe over financiële problemen. Registreer de signalen en deel ze tijdig met andere partners in de keten.
• Leg uit aan (aanstaande) ouders waarom gevraagd wordt naar onderwerpen zoals inkomen, geldproblemen of opleidingsniveau. Als ouders dat begrijpen, is de kans groot dat ze het minder vervelend vinden dat ernaar gevraagd wordt. Het is ook belangrijk om ouders te laten weten wat er met hun antwoorden wordt gedaan.
• Bespreek met elkaar wat professionals nodig hebben om dit te kunnen. Faciliteer bijvoorbeeld een gezamenlijke training met aandacht voor signalering en gespreksvaardigheden of (stress)sensitief werken. Kun je leren van de expertise en ervaringen van partners die werken op het terrein van geldzorgen en schulden? Zie ook handvat 4.

• Maak in de coalitie afspraken over het bespreken, delen van signalen en doorverwijzen. Zeker tussen partners die gelijktijdig of elkaar opvolgend betrokken zijn bij aanstaande ouders of een gezin. Respecteer hierbij de privacy van het aanstaande ouders of het gezin en vraag toestemming voor het delen van signalen. Mogelijk zijn er al netwerken of multidisciplinaire overleggen waar je bij kunt aansluiten.
• Zorg voor een warme overdracht. Leid (aanstaande) ouders eventueel persoonlijk toe naar de professionals waarnaar wordt doorverwezen.
• Maak gebruik van de mogelijkheden die er zijn bij verschillende partners om vooral (aanstaande) ouders en kinderen in kwetsbare situaties vaker te zien. Zoals het prenataal huisbezoek, huisbezoek vanuit het wijkteam of vanuit informele ondersteuning (zoals Thuisadministratie, een schuldhulpmaatje of Home-start).
• In een aantal gemeenten wordt onder één dak gewerkt door verloskundigen met bijvoorbeeld het wijkteam of maatschappelijk werk/wijkcoaches. Hierdoor kunnen (aanstaande) ouders snel en laagdrempelig toegeleid worden naar de juiste professional die hen verder kan helpen. Lees verder over dat soort samenwerkingen.

Gezinnen ondersteunen

Als geldzorgen gesignaleerd zijn is het belangrijk om met (aanstaande) ouders na te gaan wat zij nodig hebben. Kun je daarin zelf iets betekenen of is er ondersteuning of hulp door andere partners nodig? Vaak is het nodig om de gevolgen van armoede en schulden te beperken of te compenseren en stress te verminderen. Daarbij horen financiële hulp en materiële steun, steun bij het opvoeden en ouderschap, sociale steun en het versterken van de fysieke- en mentale gezondheid. Dit wordt vaak geboden door andere partijen dan de geboortezorgpartners. Weet je wat er in de wijk of gemeente aan ondersteuning op dit gebied mogelijk is en hoe je (aanstaande) ouders daar naar verwijst? Ken je de partners uit het sociaal domein die bij geldzorgen ondersteuning kunnen bieden? Kijk ook andersom: voor welke problemen rond armoede en schulden of specifieke doelgroepen binnen de eerste 1000 dagen is nu beperkt of geen ondersteuning beschikbaar?

• Om (aanstaande) ouders toe te kunnen leiden naar passende ondersteuning en hulp heb je overzicht nodig van deze ondersteuning en hulp door verschillende partners. Veel coalities werken hiervoor bijvoorbeeld aan een sociale kaart. Zie ook handvat 3.
• Meerdere coalities ontwikkelen samen zorgpaden of routekaarten, ook op het thema inkomen. Deze zorgpaden bieden zorgverleners inzicht in de lokale ondersteuningsmogelijkheden en contactpersonen om in te schakelen. Het samen opstellen en bespreken van de zorgpaden helpt om elkaar en de mogelijkheden in de gemeente beter te leren kennen. En het kan helpen bij het maken van samenwerkingsafspraken tussen partijen.
  • Maak gebruik van al bestaande zorgpaden in je gemeente. Vaak bestaan deze al vanuit de werkgroep Kwetsbare zwangeren van de VSV. Met coalitiepartners kunnen jullie deze actualiseren of uitbreiden.
  • Gebruik ter inspiratie zorgpaden van andere coalities. Kijk naar de zorgpaden uit Groningen en het zorgpad financiële problemen uit de regio Rijnmond.
  • In de digitale zorgpadentool zit een format voor het zorgpad inkomen. Je kunt dit met de coalitiepartners invullen en bekijken hoe coalities uit andere gemeenten dat gedaan hebben
• Er zijn meerdere programma’s die in het kader van Kansrijke Start worden uitgevoerd met extra zorg aan (aanstaande) ouders en kinderen in kwetsbare situaties. Denk aan VoorZorg of Stevig Ouderschap of Homestart. Het gaat dan ook om steun bij het opvoeden en het versterken van sociale steun en het netwerk.
• Op meerdere plekken in het land zijn initiatieven om jonge ouders/moeders extra te ondersteunen. Vaak wordt er op meerdere levensterreinen ondersteund, waaronder ook financiën en schulden. Ondersteuning bij de opvoeding en het vinden van school of werk behoort ook tot de mogelijkheden. Voorbeelden zijn Jarabee in Twente of het Jonge Ouders Project in Heerlen.

Sociale steun versterken

Schaamte speelt vaak een grote rol in het leven van mensen met financiële problemen. Dit kan ervoor zorgen dat mensen geen hulp durven of willen vragen. Schaamte kan uiteindelijk leiden tot terugtrekkingsgedrag, vooral bij langdurige armoede. Mensen hebben dan vaak minder tot geen sociale contacten en voelen zich eenzaam. Voor gezinnen in armoede is het juist van belang een goed sociaal netwerk met steun te hebben om de financiële of emotionele druk op het gezin te verzachten. Sociale steun vanuit het netwerk is een beschermende factor en voorkomt (escalatie van) problemen. Investeren in het versterken van de sociale netwerken en de eigen kracht van (aanstaande) ouders en gezinnen is dus van belang bij een Kansrijke Start & armoede en schulden. Enkele mogelijkheden:

• Faciliteer mogelijkheden voor ouders om met elkaar in gesprek te komen en te ontmoeten, zodat zij ervaringen kunnen uitwisselen en van elkaar kunnen leren. Dit kan ouders helpen bij het versterken van hun netwerk.
• Investeer in groepsbijeenkomsten als Centering Pregnancy™ (door verloskundigen) en Centering Parenting™ (door de JGZ), vaak in samenwerking met andere partners in de gemeente of wijk.
• Zorg ook voor individueel aanbod. Denk aan programma’s als Samen Starten, Voorzorg en Stevig Ouderschap en informele steun met getrainde vrijwilligers zoals via Moeders informeren Moeders (MIM), Ooievaarsmoeders (Heerlen) of Ma’maatje in Utrecht of andere maatjesprojecten, Home-Start en Samen Oplopen.

Meer informatie

Ondersteuning van gezinnen in armoede NJI
Lees meer over ondersteuning van gezinnen in armoede op de website van NJI.

Werkboek Armoede beter begrijpen, verrijk je kennis in vijf dagen (Movisie)
Hier vind je het werkboek Armoede beter begrijpen, verrijk je kennis in vijf dagen (Movisie).