Onderzoek laat zien dat langdurige armoede¹ en problematische schulden vergaande gevolgen hebben voor zowel ouders als kinderen. Niet alleen voor- en na de geboorte, ook op latere leeftijd. Chronische stress is daarbij een belangrijke ‘negatieve’ factor. Armoede en schulden zijn complex en kunnen niet door één partij worden aangepakt. Partners in een coalitie Kansrijke Start kunnen samen werken aan het:

• Het voorkomen van problematische schulden en langdurige armoede bij gezinnen.
• Het tijdig in beeld krijgen van (aanstaande) ouders met geldzorgen, armoede- en schuldenproblematiek om hen passend te kunnen ondersteunen.

Handvatten voor coalities

• Handvat 1: Armoede tijdens de eerste 1000 dagen: zicht op de problematiek en impact
  We gaan in op relevante cijfers, het duiden van deze cijfers en hoe je het bewustzijn van  professionals over het thema kunt vergroten.

• Handvat 2: Armoede signaleren en gezinnen ondersteunen
  We noemen hiervoor een aantal mogelijkheden. In het ondersteunen van gezinnen is sociale steun versterken een belangrijk aandachtspunt.

• Handvat 3: Bekendheid en toegankelijkheid van ondersteuning en hulp bij armoede
  We geven een aantal mogelijkheden om de bekendheid en toegankelijkheid van regelingen en ondersteuning voor (aanstaande) gezinnen te verbeteren. Ook lees je over een aantal specifieke voorzieningen zoals  de gemeentepolis.

• Handvat 4: Samen leren over armoede tijdens de eerste 1000 dagen
  We geven tips en voorbeelden om professionals voldoende toe te rusten om (aanstaande) ouders met geldzorgen en armoede tijdig in beeld te hebben en te kunnen ondersteunen. Aandachtspunten daarbij zijn (stress)sensitief werken en het bespreekbaar maken van geldzorgen.

Samenwerken aan armoede

Armoede en schulden zijn complex en kunnen niet door één partij worden aangepakt. Daarom is er een domeinoverstijgende samenwerking nodig. Dat geldt voor de verschillende beleidsterreinen binnen de gemeente (Werk en Inkomen, Onderwijs, Jeugd, Huisvesting, Volksgezondheid e.d.). En voor partners uit zowel het medische- als het sociale domein (professionals en vrijwilligers) in de gemeente of wijken.

Armoede in gemeentelijk beleid

Vaak wordt vanuit verschillende beleidsterreinen in de gemeente gewerkt aan armoede en de participatie van kinderen gestimuleerd. Niet altijd is er in gemeenten specifiek beleid gericht op kinderarmoede. Kun je een koppeling maken met bijvoorbeeld armoedebeleid en jullie kansrijke start aanpak?
Daarbij is aandacht nodig voor het beperken of compenseren van de gevolgen van armoede & schulden en stressvermindering. Denk aan financiële hulp en materiële steun, steun bij het opgroeien en ouderschap, sociale steun en het versterken van de fysieke- en mentale gezondheid.

Mogelijke partners in aanpak armoede

Bij samenwerken aan het thema armoede tijdens de eerste 1000 dagen gaat het bijvoorbeeld om geboortezorgpartners en de JGZ met de (sociale)wijk- of buurtteams, welzijn, maatschappelijk werk, schuldhulpverleners, budgetcoaches en/of consulenten geldzaken/-zorgen, kinderdagopvang, het onderwijs, huisartsen en POH, sociaal raadslieden, woningcorporaties, Thuisadministratie van Humanitas, schuldhulpMaatje, vluchtelingenwerk, voedselbank, kerkelijke organisaties of buurtverenigingen.

Enkele tips:

• Welke (formele en informele) organisaties zijn er in je wijk/gemeente die een rol spelen in de aanpak van (kinder)armoede in je gemeente? Bespreek met je coalitiepartners en met beleidsmedewerkers van bijvoorbeeld armoedebeleid, wie zij kennen en met wie zij samenwerken of een (subsidie)relatie hebben.
• Kijk met elkaar welke partners nodig kunnen zijn voor jullie opgaven rond bestaanszekerheid in de eerste 1000 dagen. Ga met partners in gesprek en ga samen na wat hun bijdrage kan zijn aan de coalitie. Enkele voorbeelden:
  • Coalities in Meppel, Eindhoven en Nijmegen werken samen met consulenten geldzaken/zorgen. Zij brengen expertise in op het gebied van de impact van geldzorgen en armoede en het signaleren en bespreken ervan . Ook kennen zij de ondersteuningsmogelijkheden in de gemeente.
  • In Den Haag zit het loket helpdesk Geldzaken van de gemeenten op gezette tijden in een verloskundige praktijk.
  • In Apeldoorn werkt de coalitie Kansrijke Start samen met SAMEN055. Dit is het steunpunt voor inwoners met vragen. Er zijn vaste contactpersonen vanuit de welzijns-/bestaanszekerheidszorg en de jeugdgezondheidszorg die vragen van ouders en professionals snel kunnen oppakken en de juiste zorg kunnen opstarten met (aanstaande)ouders.
  • Andere coalities werken samen met buurtteams en huisartsen rond armoede en schulden.

Samenwerken met (aanstaande) ouders en ervaringsdeskundigen

Om beleid en de aanpak beter aan te laten sluiten bij de vragen en behoeften van (aanstaande)ouders, is samenwerking met de mensen die je wilt bereiken essentieel. Ga in gesprek met (aanstaande) ouders en werk samen met ervaringsdeskundigen en/of sleutelpersonen. De samenwerking betekent veel voor ouders zelf; zij voelen zich gehoord en gezien en de samenwerking versterkt hen.

Enkele mogelijkheden

• Werk samen met ervaringsdeskundigen armoede als coalitiepartner. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Groningen. Dankzij haar inzet groeit het bewustzijn over de impact van (langdurige) armoede op gezinnen.
• Organiseer een bijeenkomst of ‘kennislunch’ voor coalitiepartners over het thema armoede/bestaanszekerheid. Doe dat samen met ervaringsdeskundigen. Kijk bijvoorbeeld naar de conferentie ‘Geldzorgen en Kansrijke Start’ in Utrecht.
• Organiseer een spiegelgesprek met ervaringsdeskundigen en (aanstaande) ouders over het thema armoede/bestaansonzekerheid. Het gesprek geeft veel inzicht in de vragen en behoeften van ouders. Lees meer over het spiegelgesprek armoede en Kansrijke Start in Utrecht.

Lees meer over Kansrijke Start & Samenwerken met de mensen om wie het gaat. Kijk de kenniskring over het werken met ervaringsdeskundigen terug.

Aansluiten bij wat er is

Er gebeurt al veel in gemeenten op het gebied van armoede en schulden. Welke programma’s, projecten en netwerken zijn er in jullie gemeente die zich bezighouden met de aanpak van (kinder)armoede? Kun je bij bestaande initiatieven aanhaken of is afstemming mogelijk? Welke ondersteuning is specifiek voor aanstaande (ouders) en hun kinderen? Enkele voorbeelden van bestaande aanpakken of samenwerking:

• In meerdere gemeenten is een aanpak armoede/schulden. Deze aanpakken kunnen specifiek gericht zijn op gezinnen, zoals in Waalwijk, Almere en Groningen of Arnhem.
• Een aantal gemeenten hebben een lokaal netwerk waarin wordt samengewerkt aan de aanpak van kinderarmoede, zoals Leeuwarden, Haarlem en Weert. Deze netwerken worden ondersteund door Divosa i.s.m. het NCJ, het Jeugdeducatiefonds, Sterk uit Armoede en Sociaal Werk Nederland.

• In verschillende gemeenten wordt samengewerkt aan de vroegsignalering van betalingsachterstanden. Hierbij werken bijvoorbeeld de woningcorporaties, de zorgverzekeraar en het energie/waterbedrijf samen. Zij kunnen snel betalingsachterstanden signaleren.
• In gemeenten wordt aan verschillende programma’s en projecten gewerkt waar bestaanszekerheid of armoede en schulden onderdeel van zijn. Denk aan het nationaal programma leefbaarheid en veiligheid.
• In verschillende gemeenten loopt het programma ‘Samen Kansrijk en Gezond’ van FNO onder andere  aan het doorbreken van armoede in gezinnen. Kijk hier bijvoorbeeld  naar ‘Gewoon Geld geven ’in Tilburg, ‘Collectief Kapitaal’ in Arnhem en ‘Gezinnen gezond en financieel fit’ in Alphen aan de Rijn.

Meer informatie

• Publicatie ‘Leven met ongezonde stress’ van Pharos
• Nederlands Jeugd Instituut (NJI): thema Armoede
• Nederlands Centrum Jeugdgezondheidszorg (NCJ): onderwerp armoede met o.a. de Handreiking ‘Omgaan met armoede in de jeugdgezondheid’
• Divosa: onderwerp bestaanszekerheid en lokaal samenwerken aan kinderarmoede
• Movisie: publicatie Wat werkt bij de aanpak van armoede en schulden en de publicatie Werken aan bestaanszekerheid
• Platform31: bestaanszekerheid en armoede
• Kinderombudsman: onderwerp armoede
• Factsheet aanpak kinderarmoede: succesfactoren van SZW en I&O research.
• Nibud: diverse info over rondkomen, inkomensondersteuning, geldproblemen, kinderen en jongeren etc.
• Samen voor alle kinderen: een samenwerkingsverband van Leergeld Nederland, Jeugdfonds Sport & Cultuur, Kinderhulp en Stichting Jarige Job. Samen bieden zij één digitaal loket waar ouders en intermediairs een aanvraag kunnen doen voor de voorzieningen die de organisaties bieden.
• Schouders eronder: een samenwerkingsverband tussen Divosa, Landelijke Cliëntenraad, NVVK, Sociaal Werk Nederland en VNG gericht op kennisontwikkeling, innovatie en professionalisering van schuldhulp.
• Wijzer in Geldzaken: Tien bouwstenen om financieel kwetsbaren te bereiken en te helpen.
• Schuldenlab: brengt projecten in de hele keten van schuldhulpverlening die effectief zijn verder. Met publiek-private coalities binnen een gemeente of regio.

1. Er zijn verschillende definities van armoede. Het CBS spreekt niet van arme huishoudens of huishoudens die in armoede leven, maar van huishoudens met een inkomen onder de lage-inkomensgrens (inkomen tot 120% van het sociaal minimum) of van huishoudens met kans op armoede. Van armoede is sprake als het inkomen onder een bepaalde koopkrachtnorm ligt. Behalve het inkomen worden ook andere factoren meegenomen om de kans op armoede te beschrijven, zoals hoe lang een gezin van een laag inkomen leeft, de omvang van de vaste lasten en het eigen oordeel over de financiële positie.