Veel lokale energie op Kansrijke Start
Ieder half jaar ontvangt de Tweede Kamer een voortgangsrapportage vanuit het actieprogramma Kansrijke Start. Pharos interviewde hiervoor gemeenten en andere betrokkenen over waar ze staan bij het vormen van lokale coalities. Lees hier de interviews met zes gemeenten en een GGD uit november 2019.
Foto: Ria Hunneman, beleidsadviseur Jeugd, Brigitte Heusschen, beleidsadviseur Jeugd, Roelie Bosch, wethouder, Jennie Huizing beleidsadviseur JGZ Almere
“Breed bestuurlijk draagvlak is en blijft een belangrijke voorwaarde voor succes”
“In Almere werken diverse organisaties samen rondom geboortezorg. Zij zien al jarenlang het belang in van die samenwerking. Het project ‘Healthy Pregnancy 4 All’ bijvoorbeeld heeft bruikbare netwerken opgeleverd. Maar de samenwerking kan intensiever en er is nog steeds versnippering waardoor niet iedereen op de hoogte is van de initiatieven die er zijn. Met een lokale coalitie verwachten we dit te verbeteren. Het stimuleringsprogramma van Kansrijke Start helpt ons daarbij.
We krijgen steeds beter beeld van wat nodig is
We zijn op 1 september gestart met de voorbereiding. Het is nog heel vers dus. Er zijn gesprekken gevoerd met de adviseur Kansrijke Start van Pharos, met verschillende collega’s uit het medisch en sociaal domein, met wijkteams en met partners als huisartsen en verloskundigen. Uit die gesprekken blijkt hoeveel er gaande is waar niet iedereen het fijne van af weet. Door de gesprekken met professionals krijgen we een steeds beter beeld van de vele initiatieven en ook wordt duidelijker wat nog nodig is.
We brengen ook de actuele lokale cijfers over geboortes, sterfte en ziekten in kaart. De data over armoede en schulden, eenoudergezinnen en opleidingsniveau leggen we hiernaast. Na deze analysefase zullen we onze doelen formuleren in een helder plan van aanpak. In dit plan benoemen we wat nodig is om tot een volledig aanbod te komen voor ouders en kinderen in kwetsbare situaties. We bepalen voor de komende drie jaar ambities waar iedereen achter staat. Die gezamenlijke missie en gedeelde verantwoordelijkheid is heel belangrijk om blijvend resultaat te boeken.
Problemen van generatie op generatie voorkomen
We kijken hierbij overigens verder dan de eerste 1.000 dagen. We willen ook na deze periode voorkomen dat problemen zich binnen een familie van generatie op generatie blijven herhalen. Hierbij trekken we graag ook met andere gemeenten op, om van elkaar te leren en onze zorg en ondersteuning te verbeteren.
De professionals zijn enthousiast. Die willen wel. Wat van belang is, is dat de wethouders ook buiten het sociaal domein, dit blijvend onderschrijven. Onze wethouder van Zorg en Welzijn, Roelie Bosch, zorgt er in ieder geval voor dat het vormen van lokale coalities over dit onderwerp regelmatig wordt besproken in relevante bestuurlijke overleggen. En ook op 6 februari bij de landelijke bijeenkomst Kansrijke Start is zij erbij! En dat is voor ons natuurlijk heel belangrijk.”
Brigitte Heusschen, beleidsadviseur Jeugd, Ria Hunneman, beleidsadviseur Jeugd, Jennie Huizing, beleidsadviseur JGZ Almere
Foto: De coalitie Kansrijke Start v.l.n.r. Jeanette Smienk (Humanitas), Marleen Sterker ( GGD Haaglanden), Carina Hilders (Reinier de Graaf ziekenhuis), Hatte van der Woude (wethouder Jeugd, Onderwijs, Integratie en Emancipatie), Edith van den Berg (Delft Support), Sjaak van der Linden (Delft voor Elkaar), Ron Boumans (JGZ Zuid-Holland West), Dirk Pons (DSW zorgverzekeraar), Marijke Helderman (VSV Reinier).
‘Oplossingen die je samen bedenkt, zijn de beste’
Iedereen moet zich eigenaar voelen
“In Delft zijn we voor de zomer (2019) gestart met verkennende gesprekken met de eerste en tweede lijns verloskundigen, de zorgverzekeraar, de Jeugd Gezondheidszorg en met welzijnsorganisaties. Doel van deze gesprekken was te weten of er voldoende draagvlak was bij alle partijen om op bestuurlijk niveau tot een coalitie te komen. Tot nu toe werkten de partners teveel in gescheiden werelden. Er waren al wel zorgverleners die onderling contact hadden met elkaar, maar organisatie breed was dat niet zo. Dat draagvlak voor een coalitie bleek er te zijn! Begin oktober hebben we met bestuursleden van acht organisaties de samenwerkingsovereenkomst getekend om hulp aan (aanstaande) ouders en kinderen in een kwetsbare situatie te verbeteren. De ondertekenaars zijn: gemeente Delft, Reinier de Graaf ziekenhuis, zorgverzekeraar DSW, Delft voor Elkaar, ZEL, Verloskundig Samenwerking Verband (VSV) Reinier, JGZ Zuid Holland West en Delft Support. We zijn nog in een beginfase. Op welke onderwerpen we ons gaan focussen gaan we gezamenlijk bepalen en daar willen we ook inwoners bij betrekken. Wat loopt al goed en wat is extra nodig? Dat zijn daarbij de centrale vragen. Als gemeente zijn we in deze startfase vooral initiatiefnemer en faciliteren we het proces. Uiteindelijk willen we ernaartoe dat alle partijen zich eigenaar voelen.”
Dianne Slingerland, beleidsadviseur Jeugd
Ieders perspectief hebben we nodig
“Met deze samenwerking (coalitie) willen we de ruimte creëren om gezamenlijke opgaven op te pakken. Door drempels weg te nemen zorgen we er voor dat (aanstaande) ouders zich meer gehoord en beter geholpen voelen. Het is enorm belangrijk om dit samen met zoveel verschillende betrokken partijen te doen. Ieder heeft zijn eigen perspectief van waaruit men naar een kind kijkt, en al die perspectieven hebben we nodig. We willen samen tot oplossingen komen, want oplossingen die je samen bedenkt dat zijn de beste. Klein beginnen en zorgen voor voldoende draagvlak binnen de verschillende organisaties, is daarbij een belangrijke sleutel voor succes.”
Hatte van der Woude – wethouder Jeugd, Onderwijs, Integratie en Emancipatie
Zorg op maag door te kijken naar echte zorgbehoefte
“Als professionals in de geboortezorg eerder en gerichter partners betrekken bij sociale problematiek van patiënten, kunnen problemen worden voorkomen. Door samen op te trekken en te kijken naar de echte zorgbehoefte van iemand, kunnen we zorg op maat leveren. Het verbetert de zorg aan aanstaande moeders die kwetsbaar zijn, en vergroot de kans op een Kansrijke start voor kinderen. En dat is wat we samen willen bereiken.”
Carina Hilders, directeur Reinier de Graaf ziekenhuis waar de intentieverklaring voor de coalitie door alle betrokken partijen werd ondertekend.
Schotten doorbreken
“Solidariteit staat bij DSW hoog in het vaandel. Die gaat verder dan onze standpunten op het gebied van zorg verzekeren. We willen ook graag ons steentje bijdragen om een moeilijke start een stukje gemakkelijker te maken. Daarvoor is het soms ook nodig om de schotten tussen de zorgdomeinen te doorbreken.”
Dirk Pons, directeur Zorg van DSW Zorgverzekeraar
Foto van links naar rechts: Sanne Manting (verloskundige), Nynke Buis (coördinator voor- en vroegschoolse educatie en opvoeding), Gert Vos (wethouder), Paul Asbreuk (projectleider Goede Start / Kansrijke Start), Greet Anholts (huisarts en transmuraal coördinator), Lianne Metselaar (verloskundige), Nadine Zwiep – van Leeuwen (Jeugd- en gezinswerker Aanvragen Jeugdhulp)
“Met Impuls Kansrijke Start kunnen we onze samenwerking versterken”
“In de zorg en ondersteuning van jonge gezinnen werken we in Hoogeveen al enkele jaren samen in het programma Goede Start. We hadden in Hoogeveen een hoge score meldingen van: kindermishandeling, tienermoeders en zuigelingensterfte. Daarnaast hebben we een opvallend hoge score kinderen in achterstandswijken. Uit een onderzoek van Verwey Jonker, enkele jaren geleden, kwam Hoogeveen uit de bus als één van de minst goede gemeenten om in op te groeien. Dat moest anders! Onze ambitie is om alle kinderen dezelfde kans op een goede gezondheid en ontwikkeling te geven, daarbij is een belangrijk speerpunt het doorbreken van overerving (het generatie op generatie effect). Door een gezamenlijke aanpak van alle betrokken professionals bij het gezin en bij de zwangerschap, wordt de ondersteuning geboden die nodig is. Belangrijk is dat de betrokkenen elkaar kennen. Ken je elkaar niet dan gebeurt er niets is mijn ervaring.
Samenwerken aan het doorbreken van patronen
Met de Impuls Kansrijke Start kunnen we nu nog meer het accent leggen op de eerste 1000 dagen. Daar zijn we blij mee. Het biedt ons de kans om de huidige structuur nog verder uit te breiden en te verstevigen. Naast de gemeente zijn bij Goede Start ook het CJG, welzijnswerk, verloskundigen (eerste en tweede lijn), kraamzorg, jeugdartsen en –verpleegkundigen, huisartsen, MEE Drenthe en scholen betrokken. Op dit moment onderzoeken we hoe we de huidige structuur van dit bestaande netwerk om kunnen vormen tot een lokale coalitie. Ook na de projectperiode van Kansrijke Start willen we in Hoogeveen blijven samenwerken. De nadruk ligt in die fase op borging van de samenwerking en activiteiten. Als gemeente vervullen we de rol van initiator, stimulator en deelnemer. Voor de lokale betrokkenheid is een bestuurlijk boegbeeld daarbij van groot belang. Zelf heb ik Jeugdzorg in mijn portefeuille en ik ben vanuit die rol opdrachtgever voor Kansrijke Start. Ik hou daarnaast uiteraard ook mijn collega wethouder van Gezondheid, nauw betrokken. Samen werken we aan het doorbreken van patronen in Hoogeveen zodat we in de toekomst een gemeente zijn waar ieder kind de kans heeft op een gezonde ontwikkeling. Mijn tips voor gemeenten die nog in de beginfase staan: kijk goed naar voorbeelden uit andere gemeenten, ga niet zelf opnieuw het wiel uitvinden en breng focus aan in je aanpak.”
Wethouder Gert Vos, Gemeente Hoogeveen
Foto: Jeroen Straathof en Linda Rentes
‘Er is veel energie om de lokale coalitie te versterken’
Samen maken we de stad
‘In de praktijk weten veel professionals elkaar al goed te vinden. We kunnen een stap extra maken, vooral door meer verbinding tussen het medisch en het sociaal domein te leggen. Dat beeld herkennen alle coalitiepartners. Daardoor is er veel energie om de lokale coalitie Kansrijke Start te versterken. Op 4 december houden we een startbijeenkomst voor een brede groep professionals die betrokken zijn bij Kansrijke Start. Vanuit het sociaal domein zijn professionals aanwezig die met kwetsbare doelgroepen werken, zoals leden van sociale wijkteams en schuldhulpverleners. De startbijeenkomst is bedoeld om de Impuls Kansrijke Start in te vullen waarmee wij in januari starten. We zijn nu gegevens over de Leidse wijken aan het inventariseren. Tijdens de bijeenkomst delen we die met professionals en horen we of ze zich daarin herkennen. Wij hebben ervoor gekozen om niet eerst een plan te schrijven maar samen met professionals te bepalen hoe we de extra financiën van Kansrijke Start gaan inzetten. De slogan van het Leidse coalitieakkoord is Samen maken wij de stad. Dat geldt ook voor Kansrijke Start.’
Jeroen Straathof, programmamanager Jeugd gemeente Leiden
Nu in de praktijk aan de slag!
‘Professionals hebben samen alle kennis in huis die nodig is voor een kansrijke start. Iedereen doet op zijn eigen vakgebied heel erg zijn best, maar het ontbreekt aan een goede verbinding. Daardoor is er te weinig aandacht voor achterliggende problematiek bij kwetsbare zwangeren, zoals armoede of stress. Er bestaat al een multidisciplinair overleg voor kwetsbare zwangeren vanuit het Verloskundige Samenwerkingsverband. Daarin hebben we ook contact met maatschappelijk werk. Maar bijvoorbeeld schuldhulpverlening is vaak lastig te vinden. Er zijn nog te weinig verbindingen tussen het medisch domein en het sociaal domein. Ik hoop dat Kansrijke Start daar verandering in brengt. Stel je voor dat er één loket komt waar je als zwangere vrouw terecht kunt met al je vragen, van voedingsadvies tot schuldhulpverlening. De Impuls Kansrijke Start is een kans om een stap in die richting te maken. We weten waar de problemen liggen. Dus wat mij betreft gaan we nu in de praktijk met elkaar aan de slag!’
Linda Rentes, directeur van verloskundig centrum De Poort en de Coöperatie van verloskundigen Leiden en omgeving
Foto: coalitie Zaanstad
“We denken aan speciale aandacht functionarissen in de sociaal wijkteams”
Een andere manier van denken
“In Zaanstad willen we gelijke kansen voor ieder kind. We geloven in de kracht van preventie en zetten steeds meer in op het voorkómen van een achterstand. Voordat we in de zomer van 2018 begonnen met Kansrijke Start, richtten we ons al op het hele jonge kind, daardoor kunnen we nu bouwen op de bestaande samenwerkingen met maatschappelijke partners. Het programma biedt handvatten om nog beter en meer integraal samen te werken, zodat de behoefte van het kind centraal komt te staan en we niet blindstaren op regels en “zo doen we het nou eenmaal”. Het vraagt om een andere manier van denken en dat is voor sommigen een uitdaging die tijd vergt, maar hier ligt een enorme kans die we in Zaanstad met beide handen aangrijpen om jonge kinderen en ouders in kwetsbare posities een betere toekomst te bieden.”
Wethouder Songül Mutluer (Jeugd, Minima, Ouderen, Gezondheid en Wonen)
Streven naar gelijkwaardigheid van alle betrokken partijen
“We zijn als gemeente een drijvende kracht achter de introductie van Kansrijke Start in Zaanstad, maar willen in de praktijk niet van bovenaf als ‘opdrachtgever’ optreden. We streven juist naar gelijkwaardigheid van alle betrokken partijen in de stad. Gelukkig is er veel energie en gedrevenheid bij de partners, zoals de GGD, het ziekenhuis, verloskundigen, kraamzorg, huisartsen, Sociaal Wijkteams, kinderopvang en de vele anderen uit de keten. Als gemeente treden we vooral verbindend en faciliterend op. Hiervoor hebben we gezamenlijk gekeken naar bestaande werkprocessen en scherpen we afspraken aan. We denken bijvoorbeeld aan speciale ‘aandachtfunctionarissen’ in de Sociaal Wijkteams die als aanspreekpunt dienen voor de medische professionals. Ook komt er meer aandacht voor prenatale huisbezoeken en zijn er trainingen opgezet om het belang van en kennis over de eerste duizend dagen van een kind te vergroten.”
Najat Benayad, Projectleider Kansrijke Start bij gemeente Zaanstad
Niet alle problemen zijn zomaar op te lossen
“Het is goed om te zien dat zoveel verschillende organisaties gemotiveerd deelnemen aan Kansrijke Start. Het helpt om elkaar beter te vinden en korte lijnen met elkaar te hebben. De uitdaging is nog wel om de samenwerking tussen alle partijen in de praktijk, bij elk individueel gezin, goed door te voeren. We zien een enorme kans om hierdoor gezinnen structureler te kunnen ondersteunen. Wel is het goed om te blijven realiseren dat we van alles aan hulp kunnen bieden, maar dat het succes ook afhangt van de mate waarin de ouders openstaan voor zorg en ondersteuning. Soms kom je problemen tegen die echt niet zomaar op te lossen zijn, maar je ziet dat een steuntje in de rug vaak al veel kan helpen.”
Professionals uit de Zaanse coalitie Kansrijke Start: Anja van Laere (Verloskundigenpraktijk Assendelft e.o.), Cindy de Vries-Portier (Verloskundigenpraktijk Heilema), Santi Poyato Rodriguez (Kraamzus), Azucena Moreno (de Kraamvogel)
Foto van links naar rechts: Melle van Bruggen, adviseur sociaal domein gemeente Zeist; Jacobien van Holland, adviseur sociaal domein gemeente Zeist; Heleen Kool, Verloskundige, Verloskundige Praktijk Zeist; Ariëtte Berkhout, jeugdverpleegkundige GGDrU; Mariska Kunnen, jeugdverpleegkundige GGDrU; Cécile Chênevert, Adviseur sociaal domein, gemeente Zeist
“Bij alle partijen zien we grote betrokkenheid”
Helpen versterken van sociaal netwerk van jonge ouders
“We hebben in Zeist in een aantal buurten ook te maken met dezelfde problematiek als in de grote steden. Ook in onze gemeente woont een groep inwoners met armoede, schulden en psychische problematiek. Reden genoeg dus om mee te doen aan Kansrijke Start. In Zeist werkten de Jeugd Gezondheidszorg, de verloskundigen, en het Centrum Jeugd en Gezin (CJG) al jaren nauw samen in de begeleiding van gezinnen en ouders. Mede door het actieprogramma Kansrijke Start kijken we nu ook vanuit het gemeentelijk beleid naar de eerste 1000 dagen. Daar zien we veel kansen. We zijn daarom mee gaan doen met de al bestaande overleggen tussen de professionals van deze organisaties. Dit werd enorm gewaardeerd en bleek een mooi startpunt voor het vormen van een coalitie in Zeist. Samen met Pharos hebben we de cijfers rondom babysterfte, vroeggeboorte en andere problematiek in kaart gebracht. Ook gingen we in gesprek met ouders zelf. We zaten hiervoor letterlijk in de wachtkamer bij de verloskundige. Door de gesprekken met professionals en ouders kregen we een beeld van wat al gebeurt in Zeist en wat nog nodig is. Vervolgens hebben we dit voorjaar een brede werkbijeenkomst georganiseerd waar onder andere de vrijwilligersorganisaties, sociale raadslieden, de GGZ, en de welzijnsorganisatie aanwezig waren. Iedereen heeft zijn droom opgetekend op een roze wolk. Een droom die veel genoemd werd is het versterken van het sociaal netwerk van jonge ouders. We willen hen daarom helpen bij het bouwen daaraan en zorgen dat ouders elkaar kunnen helpen. Een van de eerste ideeën van de coalitie is het starten van een maatjesproject voor zwangere vrouwen. Naast de impulsgelden draagt de gemeente zelf bij aan de financiering van Kansrijke Start: we zien het als een investering in preventie. Bij alle partijen ervaren we grote betrokkenheid. Iedereen wil graag het verschil maken voor ouders en kinderen in deze belangrijke fase van het leven.”
Jacobien van Holland – adviseur Sociaal Domein gemeente Zeist
Door korte lijntjes kunnen we maatwerk bieden
“Ik kom veel gezinnen tegen waar meerdere problemen tegelijkertijd spelen. Onlangs kwam ik bij een Syrisch gezin dat sinds kort het AZC heeft verlaten. De vader leidt aan een posttraumatisch stress syndroom. Er liepen al vijf kinderen rond. Geld voor anticonceptie was er niet. Door korte lijntjes met het CJG kunnen we daar nu wel voor zorgen, we kunnen maatwerk bieden en doen wat nodig is. Het is fijn dat we nu samen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Als iets nodig is voor de vrouwen en gezinnen om wie het gaat, dan kunnen we daar samen actie op ondernemen. Soms kom ik bij gezinnen waar ze met te veel kinderen in een klein flatje wonen. Het is dan fantastisch als in zo’n situatie ook de woningbouwcorporatie een rol kan pakken. Deze willen we ook graag bij onze coalitie in Zeist betrekken.”
Heleen Kool – verloskundige Zeist
Niet op de foto maar wel betrokken bij de coalitie in Zeist: Mieke Walsarie Wolff, medewerker CJG Zeist; Senja Alders, coördinator CJG Zeist; Margreeth Holt, medewerker CJG Zeist
Foto van links naar rechts: Marleen Nahuis, Gynaecoloog, Chris Blankendaal Medisch maatschappelijk werk, Ellen van der Meer, GGD Hollands Noorden
‘Buiten eigen hokjes denken en handelen’
“In de regio Alkmaar zijn we dit najaar gestart met de voorbereidingen voor een regionale coalitie Kansrijke Start. Dit gebeurt aansluitend op het project Nu Niet Zwanger. In oktober en november benaderen we diverse ketenpartners om zich hierbij aan te sluiten. De ketenpartners zijn o.a. de verslavingszorg, GGZ, verstandelijk gehandicaptenzorg, vrouwenhulpverlening, GGD, reclassering, wijkteams, dak- en thuislozenzorg, Raad voor de Kinderbescherming, jeugdzorg, welzijnszorg, maatschappelijk werk, Veilig Thuis, huisartsen, verloskundigen en/of gynaecologen.We hebben twee doelen: een gezamenlijke aanpak rond de eerste 1000 dagen in de regio Alkmaar en een nog betere samenwerking tussen het medische en het sociale domein. Als GGD stimuleren we dat ketenpartners domein overstijgend gaan werken. We hebben de eerste gesprekken gevoerd en werken nu aan een plan van aanpak.
We zitten nog in de brainstormfase
Vanuit de prenatale voorlichting, Stevig Ouderschap en VoorZorg is de GGD Hollands Noorden gewend samen te werken met bijvoorbeeld de verloskundigen, kraamzorg, verslavingszorg en gynaecologen. We willen dit nu ook officieel vormgeven. Dat we elkaar al kennen maakt het makkelijker! Er zijn al verschillende ideeën om de samenwerking tussen medisch en sociaal te versterken maar deze zijn nog niet in beton gegoten. We zitten nog in de brainstormfase. Binnen de domeinen afzonderlijk wordt er al op verschillende manieren overlegd en afgestemd. Tussen het medische en het sociale domein is dat nog niet zo. Belangrijk dus dat dat overleg er komt! Een belangrijke voorwaarde voor succes is de toewijding, inzet en enthousiasme van alle partijen. Zij zullen buiten hun eigen hokjes moeten denken en handelen. Alleen samen kunnen we er een succes van maken. Mijn tips voor anderen die werken aan een lokale/regionale coalitie? Bekijk goed wat er al is rond Kansrijke Start. Sluit daarop aan. Probeer niet het wiel opnieuw uit te vinden, tenzij het wiel er nog niet is.”
Ellen van der Meer| Jeugdgezondheidszorg| Nu Niet Zwanger/prenatale voorlichting/geboortezorg| GGD Hollands Noorden