Wat is welbevinden?

Kinderen en jongeren zitten op school om te leren en zichzelf te ontwikkelen. Dit lukt alleen als zij een positieve mentale gezondheid (welbevinden) hebben. Met welbevinden bedoelen we bijvoorbeeld:

• een positief gevoel en positief in het leven staan;
• zelfvertrouwen;
• doorzettingsvermogen en energie;
• een gevoel dat je ertoe doet;
• het goed weten omgaan met je eigen emoties.

Welbevinden gaat niet alleen over het emotionele aspect van ‘je gelukkig en tevreden voelen’. Het gaat ook over gedragsmatige, lichamelijke en sociale factoren. Bijvoorbeeld voldoende slaap, (gezond) eten en beweging en je veilig voelen.

Welbevinden van kinderen uit gezinnen in kwetsbare omstandigheden

Een grote groep kinderen en jongeren in Nederland groeit op in een kwetsbare situatie. Hierdoor hebben zij een minder grote kans op een gezond leven. Wij spreken liever over kinderen uit ‘gezinnen in kwetsbare omstandigheden’ dan over ‘kwetsbare gezinnen’ aangezien het vaak aan de omstandigheden ligt. Deze gezinnen hebben vaak te maken met een opeenstapeling van stressfactoren. Denk aan armoede, traumatische gebeurtenissen of (tijdelijk door vlucht/migratie) gebroken gezinnen. Of denk aan discriminatie, laaggeletterdheid, (nog) geen legale verblijfsstatus en slechte leefomstandigheden.

Een combinatie van factoren

Natuurlijk, niet ieder kind uit een vluchtelinggezin heeft het moeilijk. Niet iedere jongere met een migratieachtergrond komt uit een gezin die de Nederlandse taal nog niet geheel machtig is of met laaggeletterde ouders. Maar soms kan een combinatie van factoren (intersectionaliteit) kinderen een valse start bezorgen en leiden tot uitdagingen die hun schoolprestaties en gezondheid beïnvloeden. Ook op de volwassenen leeftijd.

Waarom welbevinden bevorderen bij kinderen uit gezinnen in kwetsbare omstandigheden?

Leerlingen en studenten die zich thuis voelen op school hebben een lagere kans op een posttraumatische stressstoornis, depressie en angsten, ondanks de situatie thuis. Juist bij kinderen en jongeren die opgroeien in gezinnen in kwetsbare omstandigheden, heeft de school een heel belangrijke rol in het welbevinden. Ze brengen er een groot deel van hun tijd door, van kleuterklas tot beroepsonderwijs. Leren lukt het beste als je je goed voelt, en omgekeerd helpt goed onderwijs leerlingen en studenten om beter in hun vel te zitten. Daarnaast krijgen ze meer zelfvertrouwen en zijn ze weerbaarder. Hierdoor kunnen zij:

• zich beter inleven in een ander;
• beter omgaan met emoties van zichzelf en anderen;
• hechtere relaties opbouwen;
• beter leren en presteren op school.

Op een basisschool in Zoetermeer is extra aandacht voor het welbevinden van de leerlingen. Lees in dit praktijkvoorbeeld hoe hun brede aanpak werkt.
Ook uit het mbo hebben we een mooi voorbeeld van een opleiding die extra ondersteuning biedt aan studenten die dat hard nodig hebben. Lees hier het verhaal van ROC Da Vinci. Laat je tot slot inspireren door dit praktijkvoorbeeld van het Jordan Montessori Lyceum Utrecht. De school besteedt veel aandacht aan het welbevinden van leerlingen en personeel, en focust daarbij op het vergroten van kansengelijkheid.

Meer kansengelijkheid en minder gezondheidsverschillen

Ook is welbevinden een belangrijke voorwaarde voor het bevorderen van gelijke kansen voor alle kinderen en jongeren in Nederland. Leerlingen en studenten die zich thuis voelen op school en lekker in hun vel zitten hebben meer kans om hun veerkracht te tonen en zijn in staat om hun volledige potentie te benutten. Zo krijgen kinderen uit gezinnen in kwetsbare omstandigheden de kans om zowel mentaal als fysiek net zo gezond te zijn als andere kinderen. Zo zullen de groeiende sociaaleconomi­sche gezondheidsverschillen tussen mensen verminderen.

Hoe werk je aan welbevinden op school?

Je kunt het welbevinden van kinderen en jongeren via school stimuleren vanuit drie principes:

1. Sociaalemotionele en cognitieve competenties versterken. Bijvoorbeeld door kinderen en jongeren te leren ruzies op te lossen door erover te praten. Of aandacht te hebben voor emoties in de klas.
2. Bronnen van stress verminderen. Door te leren te ontspannen in de klas, bijvoorbeeld door mindfulness. Maar ook door kinderen en jongeren aandacht te geven; ze zien en naar ze luisteren.
3. Ondersteunende relaties versterken.  Door aandacht te hebben voor het contact met ouders. Maar ook door te investeren in de relatie tussen docent en leerling/student en tussen leerlingen/studenten onderling, zodat ze weten dat ze bij de docent en bij elkaar terecht kunnen. Lees hier hoe ze dat bij het Summa College vorm geven.

Zelf aan de slag met welbevinden op school: praktische handvatten

1. Checklist Welbevinden voor PO, VO en MBO

Waar staat jouw school als het gaat om welbevinden? Wat gaat er goed? Wat verdient meer aandacht? En wat heeft prioriteit? Om hier antwoorden op te vinden, vul je hier de checklists in voor het Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs en Middelbaar beroepsonderwijs.

2. Aandacht voor welbevinden bij vluchtelingenkinderen en andere nieuwkomers: informatie voor leerkrachten PO en VO

In dit document lees je hoe je in de klas aandacht kunt hebben voor welbevinden bij vluchtelingenkinderen en andere nieuwkomers. In het document staan aanbevelingen voor het alledaags handelen in de klas.

3. Handreiking Kinderen met een vluchtachtergrond op school voor PO en VO

Praktische informatie en tips voor de begeleiding van vluchtelingenkinderen in het (reguliere) basis- en voortgezet onderwijs.

3. Handreiking preventief werken aan sociaal emotionele ontwikkeling en welbevinden: informatie voor leerkrachten PO en VO

Deze handreiking is in co-creatie gemaakt met leerkrachten vanuit het PO en VO. We bieden leerkrachten inspiratie en concrete handvatten om binnen de klas, samen met hun team en binnen de school preventief bij te dragen aan het welbevinden van hun leerlingen en van henzelf.

4. De ISK-podcast: ‘Cultuursensitief lesgeven met Pharos’

Beluister deze aflevering van de ISK-podcast. Anna de Haan van Pharos en Ramin Kawous die zelf als 12 jarige vluchteling van Afghanistan naar Nederland kwam, vertellen over cultuursensitief lesgeven en les krijgen. Ramin vertelt wat hij heeft ervaren toen hij op de ISK zat en hoe dat heeft doorgewerkt in zijn verdere leven.

6. Praktijkkaart: Welbevinden en gelijke kansen voor PO en VO

Deze praktijkkaart biedt links naar handige tools en achtergrondinformatie voor allerlei schoolprofessionals, over waar je op in moet zetten voor gelijke kansen en welbevinden, wat bewezen effectief is en wat je op korte én langere termijn kan oppakken.

7. Handreiking bevorderen mentale gezondheid jeugd (voor gemeenten)

Deze handreiking helpt gemeenten en hun lokale partners om samen de juiste zorg en ondersteuning te bieden voor de mentale gezondheid van jongeren. In verschillende domeinen: in de kinderopvang, op school en in hun vrije tijd. Het document geeft inzicht in de wettelijke kaders, een stappenplan voor beleid, tips en inspirerende voorbeelden.

8. Van bescherming naar inclusie Een handboek voor leerkrachten PO en VO

Dit handboek van het project Brighter Futute gaat over hoe je op school en in de klas kunt zorgen voor een beschermend en inclusief klimaat voor kinderen die opgroeien in kwetsbare omstandigheden.

Ga voor meer hulpmiddelen en documenten naar www.welbevindenopschool.nl.

Contact

Meer informatie over Welbevinden op School of advies nodig? Neem gerust contact op met Anna de Haan.