Infosheet
Sleutelpersonen Gezondheid
Een goede gezondheid is ontzettend belangrijk om in Nederland te kunnen participeren en integreren. Want alleen als je je goed voelt, kun je een nieuwe taal leren, openstaan voor nieuwe contacten, (vrijwilligers)werk doen of een goede ouder zijn. Andersom geldt dat een actief leven een positieve bijdrage levert aan een goede gezondheid. Sleutelpersonen Gezondheid Migranten spelen hierbij een belangrijke rol. Sleutelpersonen zijn migranten die al langer in Nederland wonen en meer kennis hebben van de taal, cultuur en gezondheidszorg. Zij helpen migranteneen stem te geven en hen wegwijs maken in de Nederlandse gezondheidszorg.
Feiten en cijfers
Mensen met een migratie- of vluchtelingenachtergrond hebben een minder goede lichamelijke en psychische gezondheid dan mensen die in Nederland geboren en getogen zijn. Ook hun levensverwachting ligt lager. Stress speelt hierbij een grote rol. Migranten en vluchtelingen hebben vaker last van stress, bijvoorbeeld door:
- migratie;
- ervaren discriminatie;
- cultuurverschillen;
- een taalbarrière;
- het gescheiden zijn van familie in land van herkomst;
- onzekerheid over verblijfsstatus;
- financiële moeilijkheden.
Lees meer hierover in onze publicatie ‘Leven met ongezonde stress‘.
Psychische klachten
Door deze stress hebben zij vaker psychische klachten. Zo’n 41% van de Syriërs heeft bijvoorbeeld last van psychische klachten. Ze zijn vaak somber of erg zenuwachtig . Ook lopen migranten meer risico op bepaalde gezondheidsproblemen zoals chronische ziekten, pijnklachten, diabetes en overgewicht.
Migranten en vluchtelingen weten nog niet altijd hoe de gezondheidszorg in Nederland is georganiseerd. Waarom moet je altijd eerst naar de huisarts in plaats van direct naar een dokter in het ziekenhuis? Hoe werkt de zorgverzekering? Wat doe je als het niet goed gaat met je kinderen op school?
Ook ervaren migranten barrières door taalproblemen, en door verschillen in culturele opvattingen en ideeën over ziekte en gezondheid. Er is schaamte om over psychische klachten te praten en hulp te zoeken. Daarnaast zijn veel migranten en vluchtelingen onvoldoende gezondheidsvaardig. Dat betekent dat zij niet voldoende in staat zijn om mondelinge en schriftelijke informatie over gezondheid te vinden, te begrijpen en te gebruiken.
Waarom sleutelpersonen?
Sleutelpersonen spelen een belangrijke rol bij de uitdagingen van migranten. Sleutelpersonen helpen migranten een stem te geven en hen wegwijs maken in de Nederlandse gezondheidszorg.
Wat de ene organisatie een interculturele mediator noemt, heet bij de andere een sleutelpersoon of trainer in de eigen taal en cultuur. Ook de rol die deze professionals vervullen verschilt, net zoals de wijze waarop zij worden ingezet. De ene keer kan dit zijn als voorlichter, dan weer als rolmodel of adviseur en vervolgens als bemiddelaar. Echter allen hebben gemeenschappelijk dat zij een brugfunctie vervullen om mensen met een migratie en/of vluchtachtergrond en Nederlandse professionals dicht tot elkaar te brengen. Hun bijdrage is vaak een sleutel tot de oplossing. Vandaar dat Pharos de term sleutelpersonen hanteert.
Gruijter, M. de, et al (2020), De inzet van sleutelpersonen in de inburgering. Utrecht: Verweij Jonker Instituut
In deze korte film geven sleutelpersonen Shadi, Sakina en Lubna een kijkje in hun dagelijkse werkzaamheden. Waardevol werk waarmee ze communicatieproblemen voorkomen of in contact komen met inwoners die door reguliere zorg en ondersteuning niet altijd bereikt worden. Sleutelpersonen zijn ontzettend belangrijk, maar krijgen vaak niet genoeg (h)erkenning voor wat ze doen. De film is gemaakt samen met De Stadscoalitie.
Video
Wie zijn sleutelpersonen?
In een nieuw land heb je vaak geen flauw idee hoe de gezondheidszorg eruit ziet. Want overal is het anders geregeld. Hoe fijn is het dan als er iemand bij je langskomt uit je land van herkomst, die dezelfde taal spreekt, die begrijpt met welke vragen je worstelt, die misschien wel hetzelfde heeft meegemaakt? Iemand die je vertrouwt. Iemand die je uitlegt hoe het allemaal werkt in Nederland en je begeleidt. Een sleutelpersoon is een andere nieuwkomer die jou de weg wijst naar een gezond leven in Nederland.
- Een sleutelpersoon is zelf migrant of vluchteling en heeft daardoor het vertrouwen binnen de eigen gemeenschap. Hij of zij weet hoe het is om in Nederland een nieuw leven op te bouwen. Zo weet diegene als geen ander wat er nodig is om cultuurverschillen te overbruggen.
- Een sleutelpersoon heeft vaak al kennis over de gezondheidszorg. Bijvoorbeeld omdat hij of zij in het land van herkomst al arts of verloskundige was. Daardoor kunnen sleutelpersonen een brugfunctie vervullen tussen de doelgroep, (zorg)organisaties en zorg- en hulpverleners.
- Sleutelpersonen spreken naast Nederlands ook hun moedertaal, bijvoorbeeld Arabisch, Pools, Farsi of Tigrinya. Sleutelpersonen zijn cultuursensitief en kunnen zich verplaatsen in de Nederlandse ambtenaar en zorgprofessional én in de nieuwkomer. Sleutelpersonen hebben een groot netwerk of zijn in staat snel een netwerk op te bouwen bij hun eigen achterban.
“Ik ga zoveel mogelijk mee in Nederlandse tradities. Hier zijn afspraken en agendaplanning bijvoorbeeld heel belangrijk. Daarin moet je je gewoon aanpassen, zo werkt dat hier. Ik regelde ook zwemles voor een groep Syrische vrouwen. Om ze te leren zwemmen natuurlijk, maar ook omdat wij daar in onze cultuur anders mee omgaan. In Syrië leer je als kind om niet te kijken naar iemand die zich omkleedt. Hier is dat normaal en gebeurt het overal: op de gymles, aan het strand en in het zwembad. Ik zoek altijd naar een middenweg in dat soort situaties: door er een beetje in mee te gaan en toch de principes die horen bij ons geloof vol te houden.”
Hanane, sleutelpersoon
Wat doet een sleutelpersoon?
Sleutelpersonen zijn onmisbaar om kwalitatieve en toegankelijke zorg te bieden aan verschillende mensen met een migratieachtergrond. Bijvoorbeeld asielzoekers, statushouders, arbeidsmigranten en andere nieuwkomers. Ze kunnen bijvoorbeeld ingezet worden door gemeenten en andere publieke organisaties. Hierbij kun je denken aan de GGD, de dienst Werk en Inkomen van de gemeente, het sociaal wijkteam, wooncoöperaties, verloskundigen of (taal)scholen.
Om het werk van sleutelpersonen inzichtelijk te maken, onderscheiden we vijf rollen:
- voorlichter;
- bemiddelaar;
- adviseur;
- verkenner;
- rolmodel.
Sleutelpersonen werken altijd samen met een (zorg)professional van de GGD, een welzijns- of zorgorganisatie of met ambtenaren van een gemeente.
“Een tijdje geleden organiseerden we een informatiebijeenkomst over dementie, voor Marokkaanse mantelzorgers. Ik heb de sleutelpersoon waar ik mee werk gevraagd om de uitnodiging in haar netwerk te verspreiden. Er waren 30 deelnemers! Dat was me alleen nooit gelukt.” Julia, welzijnswerker
De sleutelpersoon als bemiddelaar
De rol van bemiddelaar is heel breed. De gemeenschap vertrouwt de sleutelpersoon. Daarom worden sleutelpersonen vaak benaderd mee te gaan naar huisartsen, tandartsen, fysiotherapeuten of specialisten in het ziekenhuis. Er zijn hierdoor minder misverstanden en patiënten begrijpen beter wat er staat te gebeuren bij medische behandelingen, medicijnen en zorgkosten.
Sleutelpersonen werken ook samen met professionals in de welzijnssector, de jeugdhulpverlening en centra voor jeugd en gezin. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan het bemiddelen bij opvoedondersteuning, VluchtelingenWerk en de participatie-afdeling van de gemeente. Soms is de sleutelpersoon ook bemiddelaar bij complexe zaken en bij conflicten in een buurt of een woonsituatie.
“Ik kwam gewoon niet binnen bij dit Poolse gezin. Moeder had overduidelijk rugpijn, maar bleef (ook met de tolk) zeggen dat ze niet ziek was en geen dokter nodig had. Ik heb de sleutelpersoon gevraagd haar te bellen en toen we samen op huisbezoek mochten komen, stond er een maaltijd klaar. De sleutelpersoon ging met de moeder in gesprek en het bleek dat moeder bang was haar baan kwijt te raken door haar gezondheidsproblemen. De sleutelpersoon stelde voor om eerst samen naar de huisarts te gaan en eventueel ook met de werkgever in gesprek te gaan. Dat stelde mevrouw gerust.” Sanne, wijkteammedewerker
De sleutelpersoon als voorlichter
Sleutelpersonen geven samen met (zorg)professionals voorlichting over gezondheid en het Nederlandse zorgsysteem. Veel voorlichtingen gaan over de gezondheidszorg in Nederland, seksuele gezondheid en opvoeden in Nederland. Maar er is ook behoefte aan informatie over dementie en mantelzorg, gezonde voeding, zwangerschap, geboortezorg, middelengebruik en psychische problemen.
Hiernaast kunnen sleutelpersonen adviseren hoe je een bepaalde doelgroep het beste bereikt en motiveert om mee te doen aan een voorlichting.
De sleutelpersoon als verkenner
Door de contacten die sleutelpersonen onderhouden met hun achterban, horen zij over problemen die leven in de groep. Zij komen op plaatsen waar nieuwkomers zijn. zoals het schoolplein of het buurtcentrum. Sleutelpersonen geven signalen door aan beleidsadviseurs van gemeenten, GGD’en, zorgprofessionals, sociaal team, VluchtelingenWerk, welzijnsorganisatie. En adviseren over mogelijke activiteiten om de doelgroep te bereiken en ondersteunen.
“In onze gemeente hebben we een WhatsAppgroep met alle statushouders. Zij kunnen vragen stellen over de gezondheidszorg, instanties, onderwijs. De afspraak is dat de twee sleutelpersonen in onze gemeente de enige zijn die vragen beantwoorden in de WhatsApp. Soms geven zij het antwoord, soms verwijzen ze door en soms maakt de sleutelpersoon een afspraak.” Frederik, welzijnswerker
De sleutelpersoon als adviseur
Veel gemeenten zetten sleutelpersonen in als adviseur. Zij schuiven aan bij overleggen van de beleidsafdelingen integratie, participatie, gezondheid of werk en inkomen. Het advies varieert van hoe de doelgroep te bereiken tot advies over interculturele communicatie en gebruiken en gewoonten in de herkomstlanden. Steeds meer gemeenten betrekken sleutelpersonen bijvoorbeeld bij het vormgeven van de nieuwe wet inburgering.
In de zorg- en welzijnssector adviseren sleutelpersonen bij het onderzoeken en ontwikkelen van interventies en voorlichtingsmateriaal. Door sleutelpersonen en hun achterban samen voorlichtingsmateriaal te laten testen, kun je ervoor zorgen dat zij je materialen beter begrijpen.
“Mensen uit Bulgarije woonden daar vaak op het platteland. Ze zijn kort of niet naar school geweest en kunnen niet goed lezen en schrijven, laat staan met de computer werken of iets opzoeken op internet. Dan is het moeilijk hoor, in Nederland. Hier moet je overal een formulier voor invullen. En een afspraak voor de fysio, maak je bijvoorbeeld online. Ze hebben echt hulp nodig om dat te leren. En andersom is het belangrijk dat informatie eenvoudig is en dat mensen ook gewoon kunnen bellen voor een afspraak.” Tatjana, sleutelpersoon
De sleutelpersoon als rolmodel
Sleutelpersonen zijn, bewust en onbewust, rolmodellen voor de gemeenschappen die zij helpen. Vaak kijkt degene die zij helpen tegen hen op. Sleutelpersonen kennen de taal, cultuur, normen en waarden van degene die zij helpen. En ze kunnen delen hoe zij met vallen en opstaan hun leven in Nederland hebben opgebouwd. Of hoe zij zelf met gezondheidsproblemen zijn omgegaan. Hierdoor beiden ze troost, begrip en steun. En maken zij lastige onderwerpen bespreekbaar.
“Helaas zie ik om me heen dat het met veel Eritrese vluchtelingen niet zo goed gaat. Ze maken zich zorgen over hun familie in Eritrea. Lukt het familieleden om naar Nederland te komen? Zijn ze wel veilig? Ze denken na over wat ze achter hebben gelaten. Over wat ze hebben meegemaakt. Ze slapen slecht, piekeren veel. Sommigen liggen de hele dag in bed. Omdat ze weten dat ik hetzelfde heb meegemaakt, durven ze mij wel hun verhaal te vertellen.” Ammanuel, sleutelpersoon
Tolk of sleutelpersoon?
Sleutelpersonen worden vaak verward met tolken. Logisch, want het spreken van dezelfde taal is een voorwaarde om elkaar te kunnen helpen. Toch is er een belangrijk verschil tussen tolken en sleutelpersonen. Beëdigde tolken hebben een gedegen opleiding achter de rug om letterlijk te vertalen. Sleutelpersonen hebben dat niet. Zij kunnen natuurlijk vertalen, maar dit beperkt hen om hun functie sleutelpersoon goed te kunnen invullen. Tolken mogen geen advies of waarneming doorgeven, maar sleutelpersonen wel. Je kunt een sleutelpersoon daarom beter hiervoor inzetten. Zo heeft diegene de mogelijkheid om een advies te geven, en een brugfunctie beter te vervullen.
Waarom sleutelpersonen?
In 2019 concludeerde de WHO dat ‘interculturele mediators’ taal en cultuurverschillen met succes kunnen overbruggen. Ze lijken onmisbaar bij het bieden van kwalitatief goede zorg aan mensen met een andere culturele achtergrond. Ook het Verweij Jonker Instituut onderschrijft de kansen die het samenwerken met sleutelpersonen biedt om inburgeraars succesvol en gezond te laten participeren in de nieuwe Wet inburgering.
Resultaten samenwerking
Samenwerken met sleutelpersonen geeft de volgende resultaten:
- Nieuwkomers zijn eerder wegwijs in de Nederlandse gezondheidszorg.
Zo leggen sleutelpersonen bijvoorbeeld uit hoe het Nederlandse zorgsysteem en de zorgverzekering hier werkt. - Culturele verschillen en taalbarrières worden overbrugd.
Sleutelpersonen kennen de cultuur en taal van het land van herkomst, maar ook de Nederlandse taal en cultuur. Hierdoor kunnen zij veel (taboe-)onderwerpen laagdrempelig bespreekbaar maken. - Gezondheidsproblemen worden eerder gesignaleerd.
Sleutelpersonen kennen mensen in hun gemeenschap goed. Ze worden vertrouwd en zien eerder of er gezondheidsproblemen zijn en waar vluchtelingen tegenaan lopen. - Je komt in contact met vluchtelingen en migranten.
Sleutelpersonen hebben een groot netwerk en kunnen daardoor anderen beter bereiken en betrekken. Bijvoorbeeld om mee te doen aan activiteiten, voorlichting of gesprekken met de gemeente. - Positief effect voor sleutelpersonen zelf.
Sleutelpersonen zijn blij met deze functie. Zij leren hierdoor zelf veel over het werken binnen een Nederlandse organisatie, ze bouwen een netwerk op en kunnen laten zien wat zij in huis hebben. - Bijdrage aan een inclusieve organisatie.
Door samen te werken met sleutelpersonen laten organisaties zijn dat zij diversiteits-proof zijn. En graag aan willen sluiten bij de belevingswereld van mensen met verschillende achtergronden.
Gruijter, M. de, et al (2020), De inzet van sleutelpersonen in de inburgering. Utrecht: Verweij Jonker Instituut
“Ik krijg nu zoveel waardering. Mensen zijn blij dat ze hun verhaal kwijt kunnen en dat ze worden geholpen. En mijn collega’s zijn blij met mijn advies. Dat geeft me zelfvertrouwen.”
Walid, sleutelpersoon
Sleutelpersonen in jouw regio
Inmiddels is er een netwerk van ruim 150 sleutelpersonen actief. Op de kaart hieronder zie je welke sleutelpersonen bij jou in de buurt actief zijn, en hoe je met hen in contact komt.
Interactieve kaart
Wat doet Pharos?
Pharos werkt al jaren met sleutelpersonen. Samen met de Federatie Somalische Associaties Nederland (FSAN) ondersteunen we de sleutelpersonen vrouwelijke genitale verminking (VGV). Sinds 2017 leiden we Sleutelpersonen Gezondheid Statushouders op, en sinds 2020 ook Sleutelpersonen Dementie. Daarnaast bieden we trainingen voor sleutelpersonen arbeidsmigranten en sleutelpersonen in het basis en voortgezet onderwijs.
Na de training bij Pharos gaan sleutelpersonen aan de slag voor lokale organisaties in het land, zoals de gemeente, GGD, welzijnsorganisatie of een taalschool.
Ondersteuning sleutelpersonen
Je kunt nieuwe sleutelpersonen aanmelden voor de driedaagse basistraining bij Pharos. Deze training bieden we ook in-company aan. Bijvoorbeeld voor gemeenten en andere publieke organisaties die een groep sleutelpersonen willen laten opleiden.
Na de basistraining bieden we opgeleide sleutelpersonen jaarlijks verdiepende modules aan. Ook organiseren we twee keer per jaar een intervisiebijeenkomst. Hierin wisselen sleutelpersonen casuïstiek, ervaringen en kennis uit aan de hand van een intervisiemethode.
We houden met alle getrainde sleutelpersonen contact in een besloten Facebook en WhatsAppgroep.
Ondersteuning van publieke organisaties
We trainen niet alleen sleutelpersonen. Ook helpen we gemeenten en andere publieke organisaties bij het inzetten van sleutelpersonen en het versterken van bestaande samenwerkingen. Wil je hierover meer weten? Stel je vraag aan Inge Goorts.
Speciaal voor beleidsmakers hebben we een kennisproduct ontwikkeld waarin de mogelijkheden en voordelen van samenwerking met sleutelpersonen in de GGZ worden beschreven. Dit kennisproduct biedt praktische handvatten voor de toeleiding, intake, diagnostiek en behandeling, en laat zien welke beleidsaanpassingen nodig zijn om deze samenwerking duurzaam te maken.
Lees het kennisproduct hier: Sleutelpersonen in de GGZ.
Checklist
Wil je met sleutelpersonen gaan werken? Dan helpt deze checklist je bij de voorbereiding, of om te kijken wat er nog beter kan. De onderstaande checklist is erg breed. Zo kun je ze toepassen op jouw eigen situatie.
Checklist sleutelpersonen
- Samenwerking
- Welke brede visie en aanpak is er in de gemeente over een integrale samenwerking onder ketenpartners waarbij sleutelpersonen een rol kunnen spelen?
- Welke platform of overlegstructuren zijn er om aandacht te vragen voor sleutelpersonen en de doelgroep die zij bedienen?
- Financiering
- Hoe kun je financiering organiseren die aansluit bij de regio of gemeenten?
- Zijn er gezamenlijke gelden vanuit verschillende domeinen die gebruikt kunnen worden voor de inzet van sleutelpersonen?
- Welke mogelijkheden zijn er om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan te nemen?
- Begeleiding en ondersteuning
- Hoe zorg je voor een lerende omgeving voor sleutelpersonen die past bij hun ontwikkeling en ambitie?
- Wat hebben sleutelpersonen nodig om hun werk goed uit te kunnen voeren? En wat kun je bieden als organisatie?
- Coördinatie en leiderschap
- Hoe kun je de rol en functie van sleutelpersonen borgen in het lokale netwerk? Welke organisatie past hierbij het beste?
- Hoe organiseer je de inzet van sleutelpersonen zodat die aansluit bij andere lopende projecten en activiteiten die er spelen in een organisatie, wijk of gemeente?
- Monitoring en evaluatie
- Hoe kun je het de effectiviteit van de inzet van sleutelpersonen meten? Denk hierbij bijvoorbeeld aan het vergroten van de toegankelijkheid van de zorg, bereiken van doelgroepen en het signaleren van eventuele problemen. Het helpt om de resultaten die je wil bereiken SMART te formuleren.
Samenwerken met sleutelpersonen in de gemeente
De handreiking ‘Samenwerken met sleutelpersonen in de gemeente’ is voor iedereen die al samenwerkt of wil werken met sleutelpersonen op het gebied van zorg en welzijn, en op zoek is naar praktische informatie om deze samenwerking vorm te geven.
Functieprofiel sleutelpersonen
Bekijk een voorbeeld van een functieprofiel sleutelpersonen.
Sleutelpersonen aan het woord
- Het verhaal van Lina – Sleutelpersoon Lina over gezondheid nieuwkomers: “Werk kan een oplossing zijn, werk geeft iemand weer waarde”
- Het verhaal van Selam – “Als je een toekomst wil, kan het niet alleen zwaar zijn” – sleutelpersoon Selam over vluchten, aarden en werken in Nederland
- Het verhaal van Hanadi – “Ik breng graag rust en oplossingen”
- Het verhaal van Sandy & Eden – “Ik wil altijd sleutelpersoon blijven”
- De rijzende ster van sleutelpersonen