Kansrijke Start & Samenwerken met informele ondersteuning

Investeren in sociale steun en de betrokkenheid van mensen dichtbij ouders is voor een succesvolle Kansrijke Start aanpak essentieel. Er is op het gebied van Kansrijke Start meerdere informele ondersteuning en zorg mogelijk en vaak ook al in de gemeente/regio beschikbaar. Betrek in een vroeg stadium deze partijen bij de coalitie/samenwerking.

(Aanstaande) ouders halen hun informatie en steun vooral uit hun directe omgeving en netwerk. Denk aan familie, vrienden, buren, actieve wijkbewoners, vrijwilligers in buurthuizen, sportclubs of zelforganisaties, imams/dominees, mamacafés of spelotheken. Sociale steun vanuit het netwerk van (aanstaande) ouders en het gezin wordt gezien als een belangrijke beschermende factor bij het voorkomen van (escalatie van) problemen.

Steunend netwerk

Juist bij groepen in een kwetsbare situatie is het van belang om de professionele ondersteuning en hulp (formeel), en de laagdrempelige ondersteuning door vrijwilligers (informeel), met elkaar te verbinden. Onderzoek van het SCP geeft onder andere aan dat ouders in een kwetsbare positie (met name lager opgeleide ouders, ouders met een lagere inkomenspositie en alleenstaande ouders) minder vaak kunnen terugvallen op een steunend netwerk. Bijvoorbeeld omdat zij niet kunnen voldoen aan de ‘verwachting van wederkerigheid’ (uiteindelijk moet je ook iets ‘terug doen’), de mensen om hen heen zelf ook belast zijn, of ouders willen geen steun vanwege privacy of schaamtegevoelens. Deze ouders hebben vaak de grootste behoefte aan hulp, maar hebben moeite hun weg te vinden naar hulp die bij hen past.

Formeel – informeel versterken elkaar

Formele en informele steun kunnen elkaar versterken. Elk heeft een eigen functie:

Partners uit het formele netwerk bieden vooral (specialistisch) advies;
Partners uit het informele netwerk geven met name praktische hulp en emotionele steun.

Beiden hebben specifieke kennis en toegang die samen ervoor kunnen zorgen dat ouders beter en mogelijk eerder bereikt en in hun directe omgeving ondersteund kunnen worden. Denk aan vertrouwen, herkenbaarheid, taal, nabijheid en soms ook een gedeelde positie die informele ondersteuners hebben. Tegelijkertijd kan informeel advies soms juist onzeker maken, omdat adviezen bijvoorbeeld tegenstrijdig zijn of als bemoeizuchtig worden ervaren. Professionals uit bijvoorbeeld de JGZ, CJG, kinderopvang en opvoedcoach hebben kennis en mogelijkheden om aan te vullen en te ondersteunen als het nodig is.

Door samenwerking kan de informele ondersteuning een brugfunctie vervullen naar het formele aanbod (‘over de drempel helpen’) of kan het formele aanbod met expertise van informele ondersteuners beter aansluiten bij (aanstaande) ouders.

Praktijkvoorbeeld Samenwerking informele ondersteuning – formele hulpverlening

In de Schilderswijk in Den Haag zorgt Buurtcentrum de Mussen door het project de Schilderswijk Moeders al sinds 2013 voor informele ondersteuning in de wijk. Zij werken op vrijwillige basis als vertrouwenspersoon en ondersteunen de wijkbewoners. Er is veel energie gestoken in de samenwerking met de formele hulpverleners in de wijk. Deze samenwerking levert veel op, voor de gezinnen, maar ook voor de Schilders Moeders en de formele partners. Lees verder over deze samenwerking.

Tips voor samenwerking

Ga op zoek naar plekken waar (aanstaande) ouders (met name de groep ouders die je wilt bereiken) samenkomen in de wijk of dorp en onderzoek wie voor hen vertrouwd zijn. Waar wordt informatie gedeeld op een informele manier? Kun je daarbij aansluiten?
Ondersteun initiatieven voor steun en ontmoeting door inwoners en communiceer daar actief over.
- Bied bijvoorbeeld ruimte aan ouderkamers in een voorschool, faciliteer een mama/papa/ babycafé of verstrek babypakketten via de voedselbanken.
- Faciliteer buurtbewoners die gezamenlijk zorg dragen voor het onderhouden van speeltuintjes in de wijk of kindervakantieweken die worden begeleid door vrijwilligers.
Zet in op het vergroten van onderlinge steun in buurten door ouders met ondersteuningsvragen te koppelen aan ouders die hen kunnen steunen. Kijk of er in de buurt maatschappelijke initiatieven als vrijwilligers- en maatjesprojecten zijn. In veel gemeenten wordt bijvoorbeeld ingezet op Homestart, maatjesprojecten als Samen Oplopen , Buurtgezinnen, Steunouders, MeeleefGezin of Moeders informeren Moeders. Met deze programma’s wordt ingezet op het versterken van de eigen kracht, het zelfvertrouwen en het sociaal netwerk. Ga na of zij actief zijn in je gemeente en betrek hen bij de coalitie. Kijk hier voor een uitgebreider overzicht van informele ondersteuning aan gezinnen in een kwetsbare situatie.

Praktijkvoorbeeld Samenwerken met vrijwilligers werkt!

Hevige en langdurige stress tijdens en na de zwangerschap heeft negatieve gevolgen voor de gezondheid van het kind en de band met ouders. De gemeente Leidschendam heeft daarom in hun aanpak via Kansrijke Start stressreductie bij (aanstaande) vaders en moeders centraal staan. Zodat zij zo stabiel mogelijk beginnen aan het ouderschap. Een stevig netwerk van professionals werkt daarbij nauw samen met vrijwilligers van bijvoorbeeld Vader Kracht. De vrijwilligers zijn van onschatbare waarde vanwege het vertrouwen en doordat ze dichtbij de ouders staan. Lees meer over dit voorbeeld uit Leidschendam – Voorburg.

Ga na of in je gemeente, bijvoorbeeld in het kader van leefbaarheid, de omgevingswet of het preventie– en/of sportakkoord, aandacht is voor kindvriendelijke ontmoetingsplekken in de wijken of leefomgeving met aandacht voor ontmoeting van andere ouders. Denk aan veilige speeltuinen met bankjes in de openbare ruimte of laagdrempelige inloopactiviteiten voor ouders en hun kinderen in wijkcentra, scholen (ouderkamers), bibliotheken of andere herkenbare plekken in de buurt. Onderzoek of je hierbij kunt aansluiten. In de gemeente Zeist besteden ze in de plannen voor ontwikkeling van de wijk Vollenhove hier aandacht aan vanuit ambities voor het kansrijk opgroeien. Lees ook over het netwerk Child Friendly Cities van de VNG.
Betrek, de belangrijkste informele ondersteuningspartners bij de coalitie. Zorg voor ontmoeting en uitwisseling tussen formele- en informele (vrijwillige)werkers. Bespreek hoe de samenwerking versterkt kan worden en of deskundigheidsbevordering en advisering over en weer wenselijk en mogelijk is.
Onderzoek of de informele partners ook een rol kunnen spelen in het bereiken en betrekken van (aanstaande) ouders.
Bespreek of ervaringsdeskundigen of sleutelpersonen een mogelijke brugfunctie kunnen hebben naar het informele netwerk van (aanstaande) ouders.

Praktijkvoorbeeld Samen Oplopen Zeist

Vrijwilligers van Samen Oplopen ondersteunen 1000 dagen lang zwangere vrouwen die wel wat hulp kunnen gebruiken en hun pasgeboren baby en gezin. In Zeist is een goede samenwerking ontstaan tussen Samen Oplopen, verloskundigen, GGD, CJG, de welzijnsorganisatie en de gemeente Zeist om met elkaar het project ‘Start Kansrijk’ van Samen Oplopen steeds meer inhoud te geven. Daarbij maakt Samen Oplopen een combinatie van het koppelen van een vrijwilliger aan een zwangere vrouw die wel wat hulp kan gebruiken én het aansluiten op de Centering Pregnancy-groep van de verloskundigen. Lees verder over deze samenwerking tussen formele en informele ondersteuning.