Home / Infosheets / Kansrijke Start & Samenwerken met de mensen om wie het gaat

Infosheet

Kansrijke Start & Samenwerken met de mensen om wie het gaat

Waarom samenwerken?

Een belangrijke succesfactor van een Kansrijke Start aanpak is luisteren naar en samenwerken met de mensen om wie het gaat: de (aanstaande) ouders in een kwetsbare situatie, mensen met ervaringskennis of ervaringsdeskundigen (ED’s). Hun perspectieven en inzichten zijn onmisbaar in het creëren van passende ondersteuning vanuit het medisch en sociaal domein.

Je kunt in het gehele proces samenwerken met (aanstaande) ouders, mensen met ervaringskennis of ervaringsdeskundigen. Het liefst al in een vroeg stadium. In het contact ontstaat begrip voor elkaar. Het zorgt er bovenal voor dat er daadwerkelijk iets opgelost wordt, op een manier die aansluit bij de leefwereld (handelingen, gedrag en gewoonten) van de mensen om wie het gaat.

Door samen te werken zorg je voor:

  • Betere aansluiting bij wat echt nodig is
  • Empowerment van de ouders zelf
  • Meer acceptatie en draagvlak
  • Verbetering effectiviteit en implementatie

Meer info

  • Hoe werk je actief samen met mensen met een lagere sociaaleconomische positie en/of mensen met een migratieachtergrond ? Oftewel, wat is inclusief co-creëren en hoe doe je dat? Dat lees je in het document Inclusieve co-creatie is gelijkwaardigheid.
  • Samenwerken met de mensen om wie het gaat, is een van de negen Pharos-principes voor een succesvolle strategie voor duurzame aanpak van gezondheidsverschillen. Zie de infosheet Gezondheidsverschillen duurzaam aanpakken.

Wil je hierover sparren?

✉ Stuur dan een e-mail naar kansrijkestart@pharos.nl, dan neemt de adviseur uit jouw regio contact met je op.

Met wie werk je samen?

Voor samenwerken met (aanstaande) ouders, mensen met ervaringskennis of ervaringsdeskundigen is geen blauwdruk. Hoe je precieze samenwerking eruit ziet is afhankelijk van het doel en de mate waarin wordt samengewerkt.

‘Mensen om wie het gaat’ kunnen betrokken zijn in de rol van toehoorder, meedenker, adviseur, gelijkwaardig partner en initiatiefnemer. Een actievere rol gaat gepaard met meer invloed. Ook door vanaf het begin en herhaaldelijk samen te werken kun je de invloed van mensen versterken. Wat wil je bereiken en welke expertise zoek je daarbij?

(Aanstaande) ouders met eigen ervaringen hebben een (ingrijpende) ervaring opgedaan of leven in een kwetsbare situatie. Zij kunnen hun persoonlijke ervaringen delen.

  • Met deze ouders ga je samen in gesprek over hun kind en situatie tijdens bijvoorbeeld een Multi Disciplinair Overleg. In zo’n overleg zit je, eventueel samen met andere professionals, om tafel met ouders als gelijkwaardige gesprekspartners. Zo kunnen zij meepraten en beslissen over hun eigen situatie.

Mensen met ervaringskennis hebben iets meegemaakt waarover ze hun persoonlijke verhaal kunnen delen, omdat ze ervan hersteld zijn en een nieuw evenwicht hebben gevonden. Zij kunnen met enige afstand naar hun eigen ervaringen kijken, erop reflecteren en ze delen met anderen. Ze hebben hun kennis verrijkt met ervaringskennis van anderen en hebben daardoor beter inzicht in de betekenis van hun ervaringen. Bijvoorbeeld hoe het is om met een postnatale depressie om te gaan en wat hen daarbij heeft geholpen.

  • Bij iemand die gevraagd wordt om vanuit ervaringskennis bij te dragen, past het misschien beter om mee te denken in een spiegelgesprek, focusgroep of co-creatiesessie, of om ergens feedback op te geven.
  • Iemand met ervaringskennis kan buddy zijn voor iemand die in een kwetsbare situatie zit.

Ervaringsdeskundigen hebben, naast dat zij eigen ervaringen hebben geanalyseerd en hierdoor zelfinzicht hebben gekregen, ervaringen van anderen en informatie uit andere bronnen tot zich genomen. Zij hebben via scholing en/of praktijkervaring geleerd hoe ze (collectieve) ervaringskennis kunnen inzetten ten behoeve van anderen. Bijvoorbeeld in de ontwikkeling van beleid of het verbeteren van de inrichting van het zorgsysteem. Veelal hebben ze de opleiding tot Ervaringsdeskundige gevolgd.

  • Een ervaringsdeskundige kan projectpartner of co-onderzoeker zijn, en zal het meer gewend zijn om bij complexere vraagstukken en op procesniveau mee te denken.

Sleutelfiguren en sleutelpersonen

Theorie en praktijk leert dat vertrouwen cruciaal is. Maar het kost tijd om een vertrouwensband te bouwen. Het is daarom vaak handig om samen te werken met een tussenpersoon. Iemand met een sleutelpositie in een gemeenschap, die je kan helpen om anderen beter te bereiken. 

Sleutelfiguren zijn maatschappelijk betrokken personen met toegang tot (in)formele netwerken, waardoor ze ‘verbinders’ in een regio of gemeenschap zijn. Ze hebben contact met groepen mensen die voor organisaties zonder vertrouwensrelatie vaak ‘moeilijk bereikbaar’ zijn.

  • Sleutelfiguren kunnen mensen zijn zoals sociaal werkers, vrijwilligers of religieuze leiders, maar ook betrokken buurtbewoners.

Sleutelpersonen zijn mensen met een migratie- of vluchtachtergrond die de Sleutelpersonen-training van Pharos hebben gevolgd. Ze hebben vaak een rol als bruggenbouwer tussen nieuwkomers en de Nederlandse samenleving.

  • Zij kunnen verschillende rollen vervullen: voorlichter (bijvoorbeeld op het gebied van seksuele voorlichting of meisjesbesnijdenis), bemiddelaar, adviseur, verkenner en/of rolmodel. Door hun ervaringen en achtergrond bouwen ze gemakkelijker een vertrouwensband met andere nieuwkomers. Deze ervaringen kunnen ze ook delen als ervaringskennis, omdat zij veelal kunnen reflecteren op hun eigen ervaringen en die van anderen, en ook ander informatiebronnen kunnen benutten voor het vervullen van hun rol.

Meer info

Waar vind je elkaar?

Stel met elkaar vast welk doel je hebt en met wie je daarvoor wilt samenwerken. Bijvoorbeeld tienermoeders of zwangere vrouwen met een verslaving. Bespreek wie de (aanstaande) ouders persoonlijk kan benaderen. Onderzoek ook welke sleutelfiguren dichtbij hen staan. Zij kunnen helpen bij het benaderen van ouders in kwetsbare situaties en ook ondersteunen bij het voeren van een gesprek.

Hoe kom je in contact met (aan)staande ouders met ervaring of mensen met ervaringskennis? Je kunt denken aan:

  • Actieve wijkbewoners, vrijwilligers in buurthuizen, sportclubs of zelforganisaties, kerken, moskeeën, spelotheek, welzijnsorganisaties, jongerenwerk, migrantenorganisaties, medewerkers in wijkteams, wijkagenten, enzovoorts.
  • Vrijwilligers bij moedercafés, moeders van Moeders informeren Moeders, buddy’s of moedermentors, leden van de moederraad verbonden aan verloskundige praktijken, deelnemers uit Voorzorgtrajecten, jonge moeder/ouderprojecten of van andere interventies in de gemeente van (aanstaande) ouders.
  • Initiatieven in je gemeente waarin wordt samengewerkt met inwoners en (aanstaande) ouders of kinderen. Denk aan een wijk- of dorpsgerichte aanpak, of initiatieven met betrekking tot leefbaarheid, ruimtelijke ordening en milieu. Maak gebruik van de ervaring en kennis van collega’s en zoek uit of er kansen zijn om aan te sluiten.

Hoe kom je in contact met ervaringsdeskundigen?

  • Je kunt informeren bij een cliëntenorganisatie, naastenorganisatie, zelfhulpgroep/groep voor lotgenotencontact, zelfregiecentrum of herstelinitiatief bij jou in de regio. Je vindt deze organisaties via de MIND-Atlas.
  • Steeds meer instellingen (GGZ, verslavingszorg, Beschermd Wonen, wijkteams en andere ondersteuningsorganisaties) hebben ervaringsdeskundige hulpverleners in dienst. Hier kun je om vragen bij jouw hulporganisatie. Ervaringsdeskundigen werken in verschillende sectoren, waaronder de GGZ, jeugdzorg, aanpak armoede en schulden en laaggeletterdheid (taalambassadeurs). Er zijn zowel ervaringsdeskundigen op thema’s als op doelgroepen die relevant zijn voor Kansrijke Start, zoals armoede, licht verstandelijke beperking, psychische kwetsbaarheid, huiselijk geweld (bijvoorbeeld maatje achter de voordeur) of de samenwerking met tienermoeders.

Denk andersom

  • Denk eens andersom – in plaats van het zelf zoeken van (aanstaande) ouders bij jouw vraag, kun je initiatieven die ouders zelf nemen ondersteunen. Het werkt vaak beter om aan te sluiten bij bestaande activiteiten dan nieuwe bijeenkomsten te organiseren. Zorg desgewenst voor adequate ondersteuning als advies, praktische hulp en financiering of bied bijvoorbeeld ruimte voor ouderkamers in een voorschool of een babycafé. Ga na of er ook financiële middelen vanuit de gemeente beschikbaar zijn of gesteld kunnen worden voor ouderinitiatieven.

Download hier de overzichtkaart Ouders in de wijk.

Download de overzichtskaart

Meer info

Aandachtspunten

Wat zijn aandachtspunten?

  • Ga niet samenwerken om het samenwerken. Uitgangspunt moet zijn dat de ouders om wie het gaat er ook zelf van profiteren.
  • Zoek de juiste balans tussen wat je vraagt en wat je te bieden hebt. Samenwerken met ouders die al veel aan hun hoofd hebben, vraagt veel tijd en aandacht. Zoek een balans tussen tijdsinvestering, begeleiding en de meerwaarde van het samenwerken.
  • Creëer een volwaardige samenwerking. Zorg dat er wederzijds vertrouwen is. Gebruik de juiste taal en verzeker je ervan dat ieder vrijwillig meedoet, zonder druk. Zorg ook voor een financieel gelijkwaardige samenwerking.
  • Zorg voor een terugkoppeling van resultaten. Voorkom teleurstelling, frustratie en minder vertrouwen, door van te voren heldere kaders te bepalen en daarover te communiceren. Bovenal: ben bereid je eigen oplossingen los te laten als de ouders met wie je samenwerkt met hele andere ideeën komen.
  • Zorg dat je nazorg kunt bieden. Bedenk  van tevoren wat je kunt doen in de sfeer van nazorg en wie je daarvoor kunt inschakelen.
  •  Gebruik begrijpelijke materialen en laagdrempelige methoden. Door inzet van bijvoorbeeld begrijpelijke taal en visueel materiaal, kunnen ook mensen die de Nederlandse niet goed beheersen meedoen.

Goed starten

Samenwerken met ouders om wie het gaat, vraagt ‘anders’ denken en handelen: van praten over en bedenken voor, naar praten met.

Maak praktische afspraken

  • Bepaal vooraf met welk doel, wanneer (momenten) en hoe (manieren) je wil samenwerken. Zorg dat er in de aanpak ruimte is voor de inbreng van mensen met wie je samenwerkt. Voorkom dichtgetimmerde plannen. Geef jezelf de tijd om te oefenen en leer met en van elkaar.
  • Bespreek met (aanstaande) ouders hoe zij hun inbreng/betrokkenheid zien en vraag wat zij nodig hebben voor een goede samenwerking. Zoek samen naar de juiste balans tussen de tijdsinvestering, begeleiding en de meerwaarde van het samenwerken voor alle betrokkenen. Die bijdrage kan verschillend zijn, niet iedereen hoeft in dezelfde mate bij te dragen. Maak daar afspraken over en ga na of die afspraken helder zijn voor iedereen.
  • Maak goede afspraken over privacy. Benader privacy vanuit de behoefte van ouders: wat hebben ouders nodig om zich goed te voelen bij de samenwerking? Wat vinden zij zelf wel en niet goed? Wat hebben zij nodig om open en eerlijk te spreken?
  • Bespreek mogelijke praktische belemmeringen voor deelname aan een dialoog (plek, tijd, opvang van kinderen enzovoorts) en ook hoe je hierbij kunt ondersteunen. Dit kan praktisch zijn, zoals een vergoeding voor tijd of reiskosten, het bieden van ontspanning, een lunch of sociale contacten.
  • Houd gesprekken in de omgeving van de ouders, zoals in een school of buurthuis of sluit aan bij al bestaande activiteiten. Ga naar hen toe en vraag hen niet naar jou te komen om het laagdrempelig te houden.
  • Vraag deelnemende (aanstaande) ouders of zij mensen kennen die ook met jullie willen spreken.

Vertrouwen en waardering

  • Neem de tijd om wederzijds vertrouwen op te bouwen en elkaar te leren kennen. Wees open en nieuwsgierig naar de ander. Verdiep je in de culturele waarden van de ander. Zorg voor wat luchtigheid en plezier, maak het niet te zwaar of formeel.
  • Wees transparant over ieders rol, geef heldere informatie en communiceer duidelijk. Uit je waardering voor de bijdragen die mensen leveren. Dat kan met geld of een attentie, maar ook in de vorm van workshops, trainingen en doorgroeimogelijkheden.

Rekening houden met taalniveau

  • Houd in de communicatie met (aanstaande) ouders rekening met verschillen in taalniveau en met mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Geef waar mogelijk mondelinge informatie en ga na of je communicatie begrijpelijk genoeg was. Als informatie of vragen schriftelijk zijn, maak dan gebruik van ondersteunend en eenduidig beeldmateriaal en laat teksten checken door de ouders met wie je wil samenwerken of door cursisten van taallessen op het ROC. Lees meer over laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden.

Feedback geven

  • Zorg steeds voor terugkoppeling naar betrokken (aanstaande) ouders. Vertel hen wat je met hun feedback hebt gedaan of waarom je soms een andere keuze gemaakt hebt. Laat ook resultaten zien en houd persoonlijk contact.
  • Werk ook samen met (aanstaande) ouders bij het volgen en evalueren van je aanpak. Hebben zij baat gehad bij de aanpak? Vraag naar hun ervaringen en verhalen. Bespreek samen met (aanstaande) ouders en/of ervaringsdeskundigen de vragen en de manier van monitoren en evalueren en duid samen de resultaten.

Meer info

Inspirerende voorbeelden

Het doel van de samenwerking en de mate waarin je wilt samenwerken, bepalen de vorm. De voorbeelden zijn onderverdeeld in:

  • Samenwerken met (aanstaande) ouders met eigen ervaringen en mensen met ervaringskennis
  • Samenwerken met ervaringsdeskundigen
  • Overige instrumenten

Samenwerken met (aanstaande) ouders met eigen ervaringen en mensen met ervaringskennis

Spiegeltrajecten in Utrecht

Tijdens een spiegelbijeenkomst vertellen ouders uitgebreid over hun ervaringen met ondersteuning tijdens de eerste 1000 dagen. Het is een begeleid interview met een groep ouders, waarbij zorgverleners, vrijwilligers en beleidsmakers toehoorders zijn. Als toehoorder krijg je zo de kans om naar de ervaringen te luisteren, ervan te leren en aspecten ervan te integreren in je werk en beleid. Ouders ervaren het als heel prettig dat er tijd en ruimte is gemaakt, om echt naar hun verhaal te luisteren.

Meer lezen? Spiegeltrajecten: ouders aan het woord voor een kansrijke start

In gesprek met ouders in Tilburg en Den Haag

Tilburg
In ‘Een Goede Start’ zijn alle ideeën en expertises rond Kansrijke Start samengebracht in een wijkgerichte aanpak, omdat het bijvoorbeeld in de wijk Groenewoud nodig was de zorg voor het kind/gezin in een kwetsbare situatie te verbeteren. Met professionals vanuit het medisch en sociaal domein én met inwoners is men in de wijk aan de slag om de uitgangspunten van Kansrijke Start vorm en inhoud te geven. Lees meer over hoe gedaan is en bekijk hun vlog.

Den haag
Met de ‘Haagse Kansrijke Start’ boekte Den Haag de afgelopen jaren positieve resultaten om meer kinderen een goede start te geven. Tijd om het huidig aanbod te toetsen en verder te ontwikkelen. Hiervoor werden gesprekken met ouders georganiseerd. Welke behoefte aan ondersteuning hebben (aanstaande) ouders met kinderen tot twee jaar? En hoe kunnen we die laagdrempelig realiseren, ook voor deze doelgroep ouders in een kwetsbare situatie? In samenwerking met de Haagse Hogeschool werden achttien ouders met een afspraak bij het consultatiebureau geïnterviewd. Via het ROC Mondriaan gaven acht jonge moeders input. Lees hier hoe dat ging en wat de gesprekken opleverden.

Samenwerken met ervaringsdeskundigen

Ervaringsdeskundige in dienst – Groningen

Ervaringsdeskundige Linda Drent is adviseur (generatie)armoede bij de gemeente Groningen. Zij is ook betrokken bij Kansrijke Start Groningen. Zij sluit aan bij alle coalitievergaderingen en spreekt ‘een-op-een’ met coalitiepartners. Zij kan het perspectief inbrengen van de mensen om wie het gaat. Professionals leren van haar hoe belangrijk het is om de tijd te nemen voor diegene die tegenover hen zit, en dan ook stil te staan bij de factor armoede. “Het is allereerst belangrijk dat je je bewust wordt van je eigen aannames”, vertelt Linda. “Het kan bijvoorbeeld heel kwetsend zijn als een professional een cliënt ‘domme keuzes’ verwijt, terwijl die voortkomen uit stress of schaamte.” Christa licht toe dat het gaat over het leren begrijpen van de kloof tussen de (be-)leefwereld van mensen die in armoede leven en mensen die daar niet in leven. Het wederzijdse onbegrip is geen onwil maar onmacht. De ervaringsdeskundige kan de vertaling naar beide werelden maken, zodat er wederzijds begrip ontstaat. Lees meer over ervaringsdeskundige in Groningen.

In contact komen met ervaringsdeskundigen

Een belangrijke vindplek bevindt zich in je eigen regio. De mensen die deel uitmaken van een cliëntraad en/of zelfregiecentrum werken in de praktijk vaak breder dan alleen hun specialisatie en kennen binnen hun regio het veld van ervaringsdeskundigen. Waar deze vindplek zich bij jou in de regie bevindt, zie je in de MIND-Atlas. Hierin staan vooral organisaties gelinkt aan de ggz. Breder georiënteerd en ook opgenomen zijn Zorgbelangen.

Andere mogelijkheden zijn:

Overige instrumenten

Klantroutes

Een klantroute is een middel om te zorgen dat (aanstaande) ouders op het juiste moment de juiste ondersteuning krijgen, niet te licht en niet te zwaar, dwars door alle stelsels heen. De klantroute is vooral bedoeld om afspraken te maken over voorzieningen die in de gemeente of regio beschikbaar moeten zijn en voor afstemming tussen de voorzieningen.

Meer informatie: Klantroutes kansrijke Start

Persona’s

In Raalte is veel aandacht voor gezondheidsverschillen bij mensen die leven in armoede. Er zijn verschillende programma’s opgezet die dit verschil moeten verkleinen, maar er ontbrak een helder beeld van ouders in armoede zelf. De GGD koos ervoor om persona’s te ontwikkelen, om oog te houden voor de individuele behoeften en verschillen. Persona’s zijn denkbeeldige personen die leven, denken en doen alsof zij in de situatie zitten van de mensen om wie het gaat. Door met persona’s te werken is het gemakkelijker te zien wat zij zouden willen de doelgroep wil en nodig hebben. Ook is er een panel met ervaringsdeskundigen opgezet. Dit panel inventariseert de behoefte van de mensen om wie het gaat, zodat de gemeente de hulpverlening beter vorm kan geven.

Meer info: Weten hoe je doelgroep denkt? Maak persona’s

Monitoring en evaluatie

Verhalen en cijfers combineren: In Zeist zijn via een online enquête vragen gesteld over ervaringen in de eerste 1000 dagen en steun vanuit de omgeving.  Daarop kwam er niet veel respons. Ouders direct in de wachtruimten van coalitiepartners spreken leverde meer op; ruim dertig reacties. ‘Veel verhalen gaan over ervaringen tijdens de zwangerschap, de bevalling en de eerste weken na de geboorte.’ Meer informatie over de aanpak in Zeist.

In de webinar ‘De kracht van verhalen’ gaven we uitleg over wat de kracht van verhalen bij M&E kan zijn en hoorde we van de gemeenten Zeist en Kampen hoe zij verhalen hebben ingezet in hun evaluaties. Kijk de webinar terug.

Co-creatief ontwikkelen

Er wordt steeds vaker met verschillende mensen samengewerkt bij de ontwikkeling van beleid, uitvoering van onderzoek en de inrichting van zorg en ondersteuning. Er wordt te weinig rekening gehouden met mensen in een kwetsbare positie, bijvoorbeeld door sociaaleconomische omstandigheden of een migratieachtergrond.

Er zijn een aantal principes die belangrijk zijn om een samenwerkingsproces effectief en gelijkwaardig in te steken. Meer lezen? Zie: Inclusief co-creëren.

Leertraject Samenwerken met de mensen om wie het gaat

In het voorjaar van 2021 is vanuit het stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start met twaalf gemeenten of samenwerkende gemeenten een leertraject Samenwerken met de mensen om wie het gaat georganiseerd. In meerdere leerkringbijeenkomsten gingen gemeenten aan de slag met hun leervragen rond het samenwerken met de mensen om wie het gaat.

Kijk het webinar terug waarin ervaringsdeskundigen en coalities die deelnamen aan de leerkring hun lessen en tips delen.

Andere mogelijkheden om het perspectief van (aanstaande) ouders mee te nemen

Je kunt het verhaal van (aanstaande) ouders via een filmpje of een (zorg)professional inbrengen bij een coalitiebijeenkomst. Of gebruik een van de verhalen en podcasts die Pharos met (aanstaande) ouders gemaakt heeft:

Zwanger en mager, Vaderschap,  Eerste 1000 dagen

Meer informatie

Pharos

Elders

Nog vragen?

Heb je na het lezen van dit document nog vragen over het bouwen en versterken van lokale coalities Kansrijke Start? Neem dan gerust per e-mail contact op met de Pharos adviseurs via Kansrijkestart@pharos.nl.

Naar boven