Feiten en cijfers

De gezondheidsverschillen waren voor de pandemie al groot. Mensen met een lager opleidingsniveau leven gemiddeld 6 jaar korter en krijgen 15 jaar eerder te maken met een slechter ervaren gezondheid dan mensen met een hoger opleidingsniveau. De impact van het coronavirus en de maatregelen is bij deze groep ook groter dan bij mensen met een hogere opleiding.

Door corona werd de groep mensen met een lagere sociaaleconomische status ook steeds groter, doordat werk en inkomen wegvielen.

Impact van coronamaatregelen op sociaaleconomische gezondheidsverschillen

De maatregelen en lockdown hebben impact gehad op alle leefgebieden. Mensen met een lagere sociaaleconomische status, zijn harder geraakt dan mensen in betere leefomstandigheden.

Effecten van corona op gezondheidsverschillen: werk en inkomen

De angst om een baan te verliezen of geen nieuwe baan te vinden was groot (Engbersen 2020; Rusinovic 2020). Vooral de mensen zonder vast dienstverband hadden hier last van. Dat zijn vaak mensen met een laag opleidingsniveau, jongeren, migrantengroepen en mensen met een arbeidsbeperking (SCP2020a). Juist deze werknemers met een flexibel dienstverband liepen een grotere kans hun werk te verliezen in tijden van economische tegenslag (SCP2020a). Vooral onder jongvolwassen, laagopgeleide mensen uit niet-Europese, lage inkomenslanden nam de werkloosheid toe in vergelijking met 2019 (SCP 2021). Een van de voorbeelden van de effecten van corona op gezondheidsverschillen.

Sectoren

Door de maatregelen lagen bepaalde sectoren tijdelijk helemaal stil. Zoals de horeca, de detailhandel, de culturele sector en de schoonmaakbranche. Naar verhouding werken er veel mensen met een migratieachtergrond in deze sectoren. Het gaat dan om asielzoekers, arbeidsmigranten en statushouders. Omdat ze vaker laaggeschoold werk doen zonder vast contract, is de kans groter dat ze hun werk verliezen en in armoede terecht komen (Movisie 2021; SCP 2020).

Zwart werk

Mensen die informele arbeid (zwart werk) verrichten, zijn extra kwetsbaar. Ze maakten geen aanspraak op allerlei (financiële) tegemoetkomingen. Dit geldt ook voor ongedocumenteerden. Hun inkomsten vielen volledig weg. Daarbij was en is het voor bepaalde groepen, zoals laaggeletterden en laagopgeleiden, lastig om tegemoetkomingen aan te vragen. Ze hebben hiervoor de hulp van professionals nodig. Zowel professionals als hulpbehoevenden weten niet altijd wat de voorwaarden zijn om gebruik te kunnen maken van voorzieningen zoals de Voedselbank (Movisie 2021).

Extra kosten

De maatregelen brachten voor alle huishoudens extra kosten met zich mee. Denk aan kosten voor de aanschaf van mondkapjes of zeep. Ook de hogere stookkosten vanwege meer thuiszitten of aanschaf van middelen om thuisonderwijs te ondersteunen (betere WIFI etc.) betekenden voor mensen met een laag inkomen een flinke aanslag op hun budget. In het afgelopen jaar is een groeiend aantal mensen  gebruik gaan maken van de voedselbank (VNG 2021).

Werkverlies, werkonzekerheid en minder inkomen hebben negatieve gevolgen voor de psychische gezondheid. Denk aan chronische stress die op lange termijn voor een slechtere gezondheid zorgt (Hosper en Van Loenen 2021; Spiritus-Beerden 2021) .

Uitstel van zorg, zorgmijding en wegvallen voorzieningen

Inwoners met een laag inkomen, lage opleiding en slechter ervaren gezondheid hadden tijdens de coronacrisis minder toegang tot zorg. Dit had verschillende redenen:

• Ze waren bang om besmet te raken bij een zorgbezoek of dachten dat zorg momenteel niet te bereiken was of kon doorgaan (Van Loenen 2020; Rusinovic 2020).
• Ook ervaarden zij vaker dat hen medische zorg werd onthouden en dat zij minder professionele zorg ontvingen dan voor de coronacrisis (Rusinovic 2020).
• Daarnaast vonden vooral mensen met een migratieachtergrond het moeilijk om een telefonisch of digitaal consult te plannen en te houden. Hierdoor was zorg voor hen minder toegankelijk en werd zorg uitgesteld (van Loenen2020).

Sociaal domein

Een groot deel van de voorzieningen in het sociaal domein vielen weg, zoals activiteiten, ondersteuning en vrijwilligerswerk. Hierdoor kan de positie verder verzwakken van de mensen die daarop een beroep moeten doen. Het uitblijven van zorg, begeleiding of ondersteuning kan zo de kansenongelijkheid nog groter maken (SCP 2020).

Effecten van corona op gezondheidsverschillen: leefstijl

Vermoedelijk namen ongezondere leefgewoonten sterker toe in groepen met een lagere sociaaleconomische status, als gevolg van meer langdurige stress en minder mogelijkheden voor gezonder gedrag tijdens de coronacrisis. Hierover zijn nog weinig data beschikbaar waar een goede uitsplitsing naar inkomen en/of opleiding gemaakt is. Veranderingen in leefstijl en ook ervaren gezondheid zijn mogelijk pas later zichtbaar.

Roken

Studies laten wel zien dat onder rokers meer mensen aangaven méér te zijn gaan roken tijdens corona dan mensen die aangaven minder te zijn gaan roken. Het aantal stoppogingen lijkt hetzelfde gebleven. Mensen zeiden ook minder te bewegen tijdens de lockdown-perioden, maar dit leek weer meer te worden sinds de versoepelingen. Ook hier is nog niet gekeken naar het verschil in sociaal economische status (RIVM 2021b).

Effecten van corona op gezondheidsverschillen: sociaal en mentaal

Mensen in de laagste inkomensgroep (minima en mensen die moeite hebben met rondkomen) ervaarden meer angst en stress dan mensen met voldoende inkomen in de coronaperiode  (Engbersen 2020). Uit een (kwalitatief) onderzoek onder laaggeletterden, mensen met een migratieachtergrond en onder dakloze mensen bleek dat zij veel last van angst en stress hadden (Van Loenen, 2020; Van Laere 2020). Het niet kunnen begrijpen van officiële informatiekanalen over corona zoals de persconferenties of het krijgen van tegenstrijdige berichten dragen bij aan deze angst.

Discriminatie

Uit internationaal onderzoek dat ook in Nederland werd uitgevoerd onder vluchtelingen en andere migranten, bleek dat respondenten meer discriminatie ervaarden tijdens corona. De pandemie versterkt gevoelens van angst en onzekerheid in de samenleving en dit werkt stigma en discriminatie van bepaalde groepen in de hand. Dit leidde tot verslechterde mentale gezondheid bij deze groepen (Spritus-Beerden 2021).

Inkomen

Onderzoek in Den Haag laat zien dat onder lager en middelbaar opgeleiden en onder mensen met een inkomen lager dan modaal, de negatieve gevolgen voor het mentale welbevinden groter zijn dan voor de respondenten met hogere inkomens en hoger opgeleiden (Rusinovic 2020).

• Onder de minima gaven 6 op de 10 respondenten aan dat zij vaker nerveus, gestrest, licht geraakt zijn en dat zij het moeilijker vinden om zich te ontspannen sinds de uitbraak van corona in Nederland.
• De helft van de mensen onder de minima gaf aan niets meer te hebben om naar uit te kijken.
• 4 op de 10 respondenten voelden zich vaker angstig.

Ook blijkt de coronacrisis impact te hebben gehad op de kwaliteit van de sociale relaties in de buurt. In Rotterdam en Den Haag bleken de laagst opgeleiden het meest negatief over de relaties die zij hebben in de buurt. Zij hadden meer spanningen. Mensen met een goede gezondheid, een hoog of middel opleidingsniveau en degenen met een modaal of hoger inkomen hadden minder conflicten in de buurt dan personen met een slechte gezondheid, een laag opleidingsniveau of lager inkomen (Rusinovic 2020; Engbersen 2020).

Digitale ontmoetingen

Er was weliswaar een toename in digitale ontmoetingen, maar dit is vooral te zien onder  jongvolwassenen en hoogopgeleiden. Bij ouderen en mensen met een lagere opleiding die nauwelijks digitale hulpmiddelen gebruiken, zien we deze toename niet (SCP 2021).

Effecten van corona op gezondheidsverschillen: huisvesting en buurtkenmerken

Mensen in lagere sociaaleconomische posities hebben vaak minder grote woningen of woningen die minder goed geïsoleerd zijn. Tijdens lockdowns kon het wonen met een groot gezin in een klein huis leiden tot extra spanning. Daar komt bij dat veel van de woningen geen toegang bieden tot een buitenplek, zoals een tuin. Ook is in veel achterstandswijken minder toegang tot een groene buitenomgeving. Onaantrekkelijke wijken met onvoldoende toegang tot groene buitenruimte hangt samen met een slechtere mentale gezondheid en meer stress (Cohen-Kline 2015; Generaal 2019).

Effecten van corona op gezondheidsverschillen: opvoeding en onderwijs

Onderwijs is een belangrijke factor voor gezondheid en mentaal welbevinden van kinderen, ook op latere leeftijd. Gedurende de lockdown-perioden werden scholen in Nederland gesloten en schakelde men over naar thuisonderwijs. Deze perioden van thuisonderwijs zorgden voor een onderwijsachterstand bij kinderen. Deze onderwijsachterstand bleek in de eerste golf ongelijk verdeeld. Uit onderzoek blijkt het verschil in leerachterstand 60% meer te zijn onder kinderen uit laag opgeleide gezinnen in vergelijking met gemiddeld of hoger opgeleide gezinnen (Engzell 2020). Ook in Nederland zijn hier aanwijzingen voor. Dit gold bijvoorbeeld voor kinderen uit gezinnen waar minder mogelijkheden zijn voor ondersteuning bij thuisonderwijs (Tol 2020). In de studie van Van Loenen 2020 gaven ouders die zelf geen tot weinig Nederlands spraken aan hoe moeilijk het was om hun kinderen te helpen bij thuisonderwijs.

“Nee. Ik beheers de Nederlandse taal niet. Soms help ik haar. Maar ik beheers de taal niet goed en we zijn niet goed met online.” (Moeder met kinderen van 15, 13 en 2 jaar)

“I need better level of Dutch language to understand the homework and to teach my child.” (Moeder van kinderen van 7 en 2 jaar)

Materiële oderwijszaken

Bij gezinnen met kinderen waar minder mogelijkheden waren om materiële zaken te regelen, werd de achterstand ook groter. Er was bijvoorbeeld geen rustige plek om te leren of laptop of tablet om de les te volgen. In kwetsbare postcodegebieden (in termen van inkomen, opleiding en woningwaarde) werden tijdens de eerste lockdown minder online leermiddelen voor het basisonderwijs gebruikt dan in minder kwetsbare postcodegebieden (Smeets 2020). Een goede werkplek draagt bij aan een betere leermotivatie bij de leerlingen (Geijsel 2020).  Al met al hebben sociaaleconomisch kwetsbare kinderen/jongeren bovengemiddeld last van de scholensluiting in het basisonderwijs en het schrappen van de eindtoets. Hierdoor nemen hun kansen op de arbeidsmarkt af na hun opleiding (SCP 2021).

Effecten van corona op gezondheidsverschillen: huiselijk geweld en kindermishandeling

Op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling zijn er verschillende signalen; sommige onderzoeken laten zien dat het meer is geworden, andere laten zien dat het gelijk is gebleven (Steketee 2020; Vermeulen 2021). In een rapport van Universiteit Leiden wordt aangegeven dat er meer kindermishandeling was tijdens de eerste lockdown in vergelijking met een periode zonder lockdown. Met name kinderen uit gezinnen met lager opleidingsniveau en kinderen in werkeloze gezinnen leken een groter risico op huiselijk geweld te lopen (Vermeulen 2021). Een aanwijzing daarvoor is onder andere het hogere aantal meldingen bij de Kindertelefoon en bij de anonieme huiselijk-geweld-chat van Fier (SCP 2021).

Fysieke gezondheid van kinderen

De fysieke gezondheid van kinderen is achteruit gegaan door de coronapandemie. Dit kwam onder meer door minder bewegen en meer ongezond eten (MUMC 2020, van Els 2020). Ook het mentaal welbevinden van kinderen en jongvolwassenen lijkt door de coronapandemie en maatregelen slechter; met meer slaapproblemen, angst en somberheidsklachten en eenzaamheid (Amsterdam UMC 2020). Zowel fysieke als mentale gezondheid zijn belangrijk voor schoolprestaties. Een kind dat goed in z’n vel zit, leert beter.

Stress voor kinderen

Opgroeien in stressvolle situaties heeft invloed op de ontwikkeling en gezondheid op latere leeftijd (NCJ 2019; Hosper van Loenen 2021). De coronapandemie en bijbehorende maatregelen kunnen voor kinderen veel stress opleveren; bijvoorbeeld als gevolg van stress in het gezin door armoede, baanverlies van ouders, kindermishandeling, thuisonderwijs en eenzaamheid door het missen van sociale contacten (Hosper en Van Loenen 2021; Pijpers 2019).

De lange termijngevolgen van de pandemie en lockdown op opgroeiende kinderen en het potentiële gezondheidsverlies op latere leeftijd zal nog onderzocht moeten worden.

Naast de negatieve gevolgen van de maatregelen voor de leefomstandigheden van mensen, is ook de kans om te overlijden aan Covid-19 voor mensen met de 20% laagste inkomens gemiddeld 2,5 keer zo groot dan bij mensen in de hoogste inkomensgroep (CBS, 2022). De verschillen waren in de tweede golf hoger dan in de eerste golf. Daarnaast is het risico op sterfte onder mensen met een Marokkaanse, Turkse en Surinaamse migratieachtergrond 1,6 – 1,8 keer zo groot als onder mensen zonder migratieachtergrond (CBS, 2022). Ook binnen andere landen in Europa hebben mensen met een migratieachtergrond een twee keer hoger risico om besmet te raken met het coronavirus dan mensen zonder migratieachtergrond (OECD, 2020).

Verklaringen verhoogd risico op besmetting

Mensen met een lagere sociaaleconomische positie wonen, werken en leven vaker in ongunstige omstandigheden waar het risico op besmetting groter is.

Mensen met een lager opleidingsniveau of mensen met een migratieachtergrond werken veel in sectoren waar thuiswerken geen optie is. Denk bijvoorbeeld aan fabriekswerk, schoonmaak of bezorgen (SCP2020a, SCP2020b). Ook op het werk is afstand houden met werkgerelateerde contacten zoals klanten of collega’s soms moeilijk of onmogelijk. Mensen maken ook vaker noodgedwongen gebruik van openbaar vervoer voor het reizen van en naar werk.

Woonomstandigheden

Ook de omstandigheden waarin iemand woont heeft invloed op de kans op besmetting. In kleinere huizen en minder goed geventileerde woningen, is er snellere overdracht van het virus (Gibson 2020). Ook huishoudens waar meerdere generaties in een huis wonen, hadden een verhoogd risico op besmetting binnen het huishouden en tussen generaties (Marmot 2020).

Chronische stress

Door minder gunstige woon- en werkomstandigheden ervaren mensen meer chronische stress. Dat heeft gevolgen voor onder andere hun weerstand. Chronische stress heeft een negatieve invloed op het immuunsysteem en vergroot de kans op chronische ziektes (Hosper en Van Loenen, 2021).  Mogelijk heeft de stress die mensen door discriminatie ervaren ook een negatieve impact op het immuunsysteem (Guadagno 2020).

Taalvaardigheid en digitale vaardigheden

Ook speelde het gebrek aan begrijpelijke en betrouwbare informatie een rol bij het begrijpen van de maatregelen en informatie over het test- en vaccinatiebeleid. Mensen die minder taalvaardig of digivaardig zijn, hadden meer moeite om de maatregelen te kennen, te begrijpen of toe te passen (van Loenen 2020). Het niet goed opvolgen van de richtlijnen maakte de kans op een besmetting met het coronavirus groter.

Misinformatie

Misinformatie speelde ook een rol in test- en vaccinatiebereidheid. In achterstandswijken en onder sommige migrantengroepen lieten minder mensen zich testen en was en is de vaccinatiebereidheid kleiner. Zo blijkt onder meer uit onderzoek in Amsterdam dat inwoners met een migratieachtergrond minder bereid zijn zich te laten vaccineren. Onder mensen met een Ghanese, Turkse of Surinaamse achtergrond was de bereidheid 45%, onder Marokkaanse ondervraagden 30% tegenover 80% van de (autochtoon) Nederlandse ondervraagden (Stronks 2021). Uit internationaal onderzoek blijkt ook dat in diverse landen migrantengroepen een lagere bereidheid toonden tot vaccinatie (Robinson 2021).

Verschillende factoren speelden hierin een rol:

• Weinig vertrouwen in de overheid;
• Twijfels over de veiligheid van het vaccin;
• Waargenomen ernst van de ziekte;
• Sociale invloed;
• Soms speelt ook de taalbarrière en invloed van religieuze of politieke leiders een rol (RIVM 2021a).

Bij sommige (migranten)groepen was ook sprake van schaamte en taboe op het besmet zijn met corona, waardoor dit liever stil gehouden werd en er uit angst geen test werd gedaan (Stronks 2021; Volkskrant 2021). Daarnaast waren er praktische barrières die bijdroegen aan minder testen en vaccineren, zoals moeite hebben met inplannen van een afspraak of de bereikbaarheid van een testlocatie (RIVM 2020a, RIVM 2021a).

Effecten van corona op gezondheidsverschillen: verhoogd risico op ernstiger beloop

Naast een verhoogd risico op een infectie, bleek er ook een verhoogde kans op een ernstiger beloop van de ziekte bij mensen met een lagere sociaaleconomische positie en/of migratieachtergrond. Zo blijkt in Amsterdam het risico op ziekenhuisopname groter onder inwoners met een migratieachtergrond (Stronks 2021). Ditzelfde risico op ernstiger beloop en een ziekenhuisopname werd gevonden bij verschillende migrantengroepen in Engeland (Mathur 2021).

Oorzaken van een verhoogd risico op een ernstig beloop zijn onder andere:

• Onder deze groepen komen onderliggende ziektes als diabetes en obesitas vaker voor (CBS 2020a; CBS2020b). Hierdoor zijn zij vatbaarder voor een ernstiger beloop van een infectie (Wolff 2021; Zhou 2021).
• Ongezonde leefstijlfactoren die vaker voorkomen in deze groepen (CBS 2019). Zo ligt het percentage rokers meer dan twee keer zo hoog onder laagopgeleide mannen (25-45 jaar) dan onder hoogopgeleide mannen van dezelfde leeftijd (CBS 2019). Er zijn sterke aanwijzingen dat een ongezonde leefstijl het risico op ernstiger beloop of sterfte aan COVID-19 vergroot. Ook het risico op de andere onderliggende ziekten zoals hierboven benoemd is hierdoor groter (TNO 2020).
• Ten aanzien van de hogere ziektekans onder etnische minderheden wordt gespeculeerd over de rol van genetische factoren of het gebrek aan vitamine D. Hierover bestaat nog geen wetenschappelijke consensus (Vick 2020; Vimaleswaran 2021).

Effecten van corona op gezondheidsverschillen op de lange termijn

De pandemie en de maatregelen vergroten de sociaaleconomische ongelijkheid in de samenleving. De nadelige effecten voor de groepen met de minst gunstige maatschappelijke positie zullen nog lang doorwerken. Ook als de pandemie onder controle is. De tweedeling die hierdoor wordt versterkt, heeft op langere termijn grote nadelige maatschappelijke en economische gevolgen voor de samenleving als geheel. Dit betekent dat er in het huidige beleid het versterken van het kapitaal en de positie van kwetsbare groepen op alle sociaalmaatschappelijke domeinen prioriteit moet krijgen. Denk aan onderwijs, inkomen, opleiding en leefomstandigheden en gebruik van zorg en preventie.

Investeren

Dit is in lijn met de oproep van de 15 burgemeesters om vooral te investeren in de meest kwetsbare wijken en gebieden. Het gaat dan met name over schuldhulpverlening, toeleiding naar werk, extra ondersteuning voor kinderen met een onderwijsachterstand en vroegsignalering van problemen in de thuissituatie van kinderen en jongeren in deze gezinnen (Manifest Kwetsbare gebieden).

Herstelplan

Als een herstelplan of het beleid zich niet richt op mensen met een lage sociaaleconomische positie, kan de tweedeling alleen maar groter worden. ‘Inclusief beleid’ is essentieel om de groter wordende tweedeling over de lange termijn tegen te gaan.  Bedenk bij beleidsbeslissingen en eventuele bezuinigingsplannen steeds wat het effect zal zijn op inwoners die in een kwetsbare situatie leven en een risico lopen op gezondheidsachterstanden.

Er zijn  veel mogelijkheden om de gevolgen van het virus en de maatregelen op korte termijn aan te pakken. Veel gemeenten, wijken en instellingen zijn hier al mee bezig.

Oplossingen en aanbevelingen

Hieronder formuleren we enkele oplossingsrichtingen die zowel op korte als langere termijn aandacht verdienen. Ze zijn geformuleerd op niveau van landelijke overheid, gemeenten en voor zorg- en hulpverleners, waaronder huisartsen, GGD-en, sociale wijkteams, schuldhulpverlening en preventieve gezondheidszorg.

Landelijke overheid

• Toets alle beleidsmaatregelen op de impact die het heeft op de gezondheid, kansen en positie van inwoners met een lage sociaaleconomische status. Pas plannen aan als blijkt dat het kansenongelijkheid in de hand werkt.
• Investeer in inclusieve monitoring: zorg dat in de gezondheid- en leefstijlmonitoren de inwoners met lage sociaaleconomische positie of migratieachtergrond goed vertegenwoordigd zijn. Differentieer in de analyses naar SES indicatoren. Alleen op deze manier worden gezondheidsachterstanden meetbaar en zichtbaar gemaakt en kan daar beleid op gevoerd worden. Denk o.a. aan de in GOR monitor: Integrale brede monitor gezondheidseffecten Corona.
• Neem praktische drempels weg voor vaccinatie en geef GGD-en en huisartsen meer ruimte om tegemoet te komen aan behoeften van inwoners/patiënten. Goed voorbeeld van initiatief gericht op wegnemen van drempels is hier te vinden: gezondheidskloof.nl.
• Faciliteer en stimuleer werkgevers om te investeren in goede en veilige arbeidsomstandigheden op de werkvloer van lager opgeleid personeel (denk aan flexibelere uren, meer afstand houden, passend vervoer (meer informatie: Torensma 2021).
• Werk aan kansengelijkheid in het onderwijs: faciliteer extra ondersteuning voor leerlingen in kwetsbare omstandigheden en grotere leerachterstand als gevolg van coronacrisis.
• Trek lessen op basis van het beleid en de maatregelen in de huidige pandemie voor nieuwe uitbraken in de toekomst.

Gemeenten en GGD

• Bied laagdrempelige testen aan (in de wijk).
• Faciliteer/organiseer vaccinatiecampagnes en begrijpelijke voorlichting in de wijk.
• Maak vaccineren laagdrempelig, neem barrières weg: bied vaccinatie aan op meerdere locaties, met meer keuzevrijheid en ga flexibel om met gemiste afspraken.
• Investeer in ontwikkeling van begrijpelijk voorlichtingsmateriaal. Doe dit samen met de doelgroep.
• Start samen met rolmodellen/sleutelfiguren initiatieven om taboes te doorbreken: maak bespreekbaar wat in sommige kringen moeilijk bespreekbaar is.
• Investeer samen met sleutelfiguren in laagdrempelige ondersteuning en zorg. Sleutelfiguren zijn bijvoorbeeld actieve inwoners zoals vrijwilligers of ambassadeurs in de wijk.
• Bied voldoende financiële compensatie aan mensen die door corona hun baan verliezen of ineens minder uren werken. Bied mensen die al in een uitkeringssituatie zitten voldoende financieel vangnet bij onvoorziene tegenslagen. Zorg dat de regelingen begrijpelijk en laagdrempelig zijn.
• Werk aan gezonde leefstijl (meer bewegen, gezonde voeding, minder stress) met extra inzet op stoppen met roken onder kwetsbare groepen. Dit helpt om gezondheidsproblemen als gevolg van een pandemie in de toekomst te beperken.

Zorg- en hulpverlening

• Huisartsen en hulpverleners in sociaal domein: wees alert op veranderingen in leefomstandigheden bij mensen als gevolg van de pandemie en de maatregelen. Maak dit bespreekbaar en verwijs tijdig naar de juiste hulp en ondersteuning.
• Zorg voor begrijpelijke uitleg en voorlichting over de maatregelen en vaccinatie: maak gebruik van (getest) eenvoudig materiaal en zo mogelijk vertaalde materialen.
• Bied ondersteuning bij ‘Zorg op afstand’/eHealth en blijf alert op patiënten die hierdoor ‘gemist’ worden. Bied hen alternatieven, zoals fysiek contact of open inloopspreekuren.
• Geef extra aandacht aan mentale gezondheid. Chronische stress zorgt voor een grotere kans op ziekte op de lange termijn, zowel fysieke als mentale klachten. De pandemie en de impact van de maatregelen op het leven zijn voor veel mensen een langdurige bron van stress.
• Geef binnen het sociaal domein voorrang aan hulp en ondersteuning aan degenen die het hardst getroffen zijn door de maatregelen. De verwachting is dat komende tijd meer mensen een beroep doen op het sociaal domein (wijkteams, schuldhulpverlening, jeugdzorg, welzijn) gezien de toenemende werkloosheid en bijkomend risico op schulden.

Onderzoek en monitoring

• Investeer in inclusieve methoden van onderzoek en monitoring. De impact van COVID-19 en de maatregelen op bepaalde groepen worden pas duidelijk als daar ook daadwerkelijk naar gekeken wordt in onderzoeken. Dit betekent dat inwoners uit alle lagen van de bevolking vertegenwoordigd moeten zijn in landelijke en lokale monitoren. Door het inzetten van laagdrempelige en begrijpelijke methoden kunnen inwoners met minder goede taal- of digivaardigheden ook deelnemen aan onderzoeken.
• Betrek professionals uit de wijken bij de duiding van de lokale cijfers. Dit geeft inzicht in de context en verklaringen achter de cijfers. Benut de bevindingen uit lokale monitoren om sneller en flexibeler te kunnen inspelen op de problematiek.