In Nederland wonen en werken naar schatting ruim 375.000 arbeidsmigranten afkomstig uit Midden- en Oost-Europese landen (SZW, 2021). Het is aannemelijk dat de behoefte naar arbeidsmigranten blijft of zelfs stijgt, omdat het aantal mensen dat in Nederland werkt steeds minder wordt en de vergrijzing toeneemt. De werk- en leefomstandigheden van deze arbeidsmigranten zijn al langere tijd onderwerp van gesprek bij overheden, uitzendbureaus en werkgevers. Maar het gaat niet vaak over hun welzijn. Arbeidsmigranten lopen om verschillende redenen meer risico op gezondheidsproblemen. Zij krijgen niet altijd de zorg en ondersteuning die zijn nodig hebben. Daarom is aandacht voor gezondheid van arbeidsmigranten hard nodig.
De gezondheid van arbeidsmigranten is relatief goed wanneer zij naar Nederland komen. In Nederland gaat die gezondheid snel achteruit. Er zijn verschillende drempels die ervoor zorgen dat arbeidsmigranten niet de zorg gebruiken of krijgen die zij nodig hebben:
1. Arbeidsmigranten durven, kunnen of willen zich niet altijd ziek melden. Zij kunnen bijvoorbeeld het inkomen niet missen, ze worden door hun werkgever onder druk gezet om aan het werk te blijven of ze zijn bang te worden ontslagen. Soms wachten mensen tot ze naar een dokter of specialist kunnen in land van herkomst. Niet of te laat naar de dokter gaan, leidt tot verergering van gezondheidsklachten.
2. Veel arbeidsmigranten zijn niet ingeschreven bij een huisarts. Zij worden vaak behandeld als passanten. Ook komt het voor dat arbeidsmigranten worden geweigerd bij de huisarts of in het ziekenhuis. Zeker als zij onverzekerd zijn, maar ook als zij wel verzekerd zijn komt dit voor. Voor uitzendkrachten geldt dat de zorgverzekering is gekoppeld aan hun werk via het uitzendbureau. Dit betekent dat zij het recht op zorg kwijtraken als zij hun baan verliezen.
Huisartsen kunnen meer informatie over dit onderwerp vinden op Huisarts-migrant.nl.
3. Taal is de belangrijkste barrière voor het vinden en begrijpen van informatie en de toegang tot zorg. Veel arbeidsmigranten zijn niet vertrouwd met het Nederlandse zorgsysteem. Het systeem in land van herkomst werkt vaak anders. In combinatie met taalproblemen, leidt dit regelmatig tot miscommunicatie en het gevoel dat men niet serieus genomen wordt.
Pharos ontwikkelt voorlichtingsmaterialen in diverse talen (waaronder Pools en Engels) om uitleg te geven over het Nederlandse zorgsysteem en over diverse gezondheidsproblemen:
Arbeids- en werkomstandigheden kunnen een negatieve impact hebben op gezondheid. Arbeidsmigranten die laaggeschoold werk doen, werken vaak onder omstandigheden die worden omschreven als 3D: dirty, dangerous en degrading. Dat is productiewerk, werk in de landbouw of in de voedingsindustrie. Het gaat vaak om laaggewaardeerd werk, meestal met hoge productiedruk.
Lange werkdagen, een slecht werkklimaat en fysiek zwaar werk zorgen voor grote fysieke gezondheidsrisico’s. Ook hebben de onzekere en stressvolle omstandigheden waarin arbeidsmigranten vaak leven, impact op hun mentale gezondheid. Bedrijfsgezondheidszorg ontbreekt vaak voor arbeidsmigranten, of is zeer beperkt. Veel mensen weten niet wat hun rechten zijn en waar ze ondersteuning kunnen krijgen. Professionals zien veel stress, psychische klachten, depressie en mensen die overspannen zijn.
De huisvesting van arbeidsmigranten laat regelmatig te wensen over. Uitzendkrachten krijgen huisvesting via uitzendbureaus. Deze woningen zijn vaak klein of door meerdere mensen bewoond, dus er is weinig privacy. Ook liggen de woningen vaak op afstand van stad of dorp en dus ook van zorg- en maatschappelijke voorzieningen. De woningen zijn via het uitzendbureau gekoppeld aan werk, wat betekent dat je niet langer in een woning kunt blijven wonen als je je baan verliest. Door de onzekerheid over hun woning is er weinig ruimte voor ontspanning en ervaren arbeidsmigranten stress. Vanzelfsprekend is ook dit van invloed op de gezondheid.
Professionals van welzijns- en zelforganisaties zien dat ouders veel opvoedvragen hebben. Er is regelmatig sprake van spanningen binnen gezinnen en er zijn problemen rond opvoeding. Ouders maken zich zorgen om hun kinderen, maar weten niet waar ze terecht kunnen voor hulp of voelen zich niet goed geholpen. Wanneer de ouder(s) heen en weer pendelen tussen Nederland en het land van herkomst, betekent dat ook voor kinderen dat zij afwisselend in Nederland en in het thuisland zijn. Dit heeft gevolgen voor het onderwijs en hun sociaal-emotionele ontwikkeling.
Rapport kinderen MOE-landen.
De uitbreiding van de Europese Unie leidt tot een toename van arbeidsmigranten. Niet alleen uit het zuiden, maar ook uit Midden- en Oost-Europese landen (MOE-landen). Sommige migranten komen alleen, anderen brengen hun partner of kinderen mee. Maar hoe gaat het met de kinderen uit deze MOE-landen? En wat kun je als organisatie doen om deze kinderen zo goed mogelijk te ondersteunen? In het rapport ‘Zorgen om kinderen uit midden- en oost-Europese landen vind je meer informatie.
Er verblijven naar schatting zo’n 620.000 arbeidsmigranten in Nederland (CBS 2020), waarvan zo’n 375.000 uit Midden- en Oost-Europa.
In totaal is 45% ouder dan 30 jaar, zo’n twee derde van de groep is man en een derde vrouw (ABU 2020). Van deze groep werken 183.000 arbeidsmigranten als uitzendkracht (49%). Ruim 44% van de arbeidsmigranten wordt bemiddeld naar de logistiek, gevolgd door tuinbouw (19%) en voedingsindustrie (13%) (SEO, 2018).
Arbeidsmigranten leveren een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie. In 2016 droegen arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa ongeveer 11 miljard euro bij aan het nationaal inkomen (op een totaal van ruim 700 miljard).
Pharos heeft onderzoek gedaan om de gezondheid en toegang tot zorg voor arbeidsmigranten in kaart te brengen. We vinden dat arbeidsmigranten recht op een goede gezondheid hebben. Daarom agenderen we de risico’s voor gezondheidsproblemen bij landelijke en lokale overheid, werkgevers en uitzendbureaus. We willen samen met hen de toegang tot zorg en ondersteuning verbeteren. We bundelen wetenschappelijke kennis met kennis uit de praktijk en volgen nieuwe initiatieven en pilots om de ervaringen te kunnen delen.
Ook werken we aan toegankelijke en begrijpelijke voorlichtingsmaterialen en delen we onze om interventies te ontwikkelen, bijvoorbeeld op de werkvloer. We werken samen met sleutelpersonen om deze informatie te delen, arbeidsmigranten wegwijs te maken in het Nederlandse zorgsysteem en zicht te houden op signalen over gezondheidsproblemen.
WorkinNL.nl: uitleg over de rechten en plichten van arbeidsmigranten, wat je moet regelen en welke afspraken je moet maken. Zo word je geholpen om hier veilig, gezond en eerlijk te kunnen wonen en werken. Ook biedt deze website een verzameling van de juiste instanties die jou verder kunnen helpen met jouw vragen.
Een interactieve kaart met alle sleutelpersonen en voorlichters die door Pharos zijn getraind.
Meer informatie over arbeidsmigratie en gezondheid? Neem gerust contact op met Inge Goorts of Elize Smal: i.goorts@pharos.nl of e.smal@pharos.nl