De groep arbeidsmigranten is breed en divers. In deze infosheet gaat het vooral om EU-arbeidsmigranten die laaggekwalificeerd werk doen. Veel van hen komen uit Midden- en Oost-Europa, zoals Polen of Roemenië, maar ook uit landen als Portugal en Spanje. Arbeidsmigranten lopen om verschillende redenen vaker het risico om in een kwetsbare situatie terecht te komen.

Hoe het een arbeidsmigrant vergaat in Nederland hangt af van verschillende factoren, zoals:

• Woon- en werkomstandigheden
• Mogelijke (gezondheids)problemen uit het thuisland
• Opleidingsniveau en mate van geletterdheid
• Sociaaleconomische achtergrond in het land van herkomst
• Beheersing van de Engelse of Nederlandse taal
• Beschikbaarheid van een netwerk en sociale steun in Nederland
• Gezinssituatie
• Voorlichting en begeleiding door werkgever en andere instanties

Problemen rond zorg en welzijn – wat gaat er mis?

De meeste arbeidsmigranten zijn relatief gezond als ze naar Nederland komen. Maar door zware werkomstandigheden, chronische stress en een gebrek aan kennis over het Nederlandse zorgsysteem, verslechtert hun gezondheid vaak snel. Bovendien is de toegang tot zorg en ondersteuning niet altijd vanzelfsprekend voor hen.

Er zijn verschillende drempels die ervoor zorgen dat arbeidsmigranten niet de zorg gebruiken of krijgen die zij nodig hebben:

1. Arbeidsmigranten durven, kunnen of willen zich niet altijd ziek melden. Veel arbeidsmigranten melden zich niet ziek omdat ze het inkomen niet kunnen missen, bang zijn voor ontslag of onder druk worden gezet door hun werkgever. Sommige wachten tot ze in hun land van herkomst een arts kunnen bezoeken. Niet of te laat naar de dokter gaan, leidt tot verergering van gezondheidsklachten.

2. Beperkte toegang tot zorg. Arbeidsmigranten staan niet altijd ingeschreven bij een huisarts en worden dan als passant behandeld.  Soms worden ze zelfs geweigerd bij de huisarts of in het ziekenhuis. Vooral als zij onverzekerd zijn, maar ook als zij wel verzekerd zijn komt dit voor. Voor uitzendkrachten geldt dat zij hun zorgverzekering verliezen als ze hun baan kwijtraken, omdat deze vaak via het uitzendbureau loopt. Dit betekent dat zij hun verzekering kunnen kwijtraken als zij hun baan verliezen.

Huisartsen kunnen meer informatie over dit onderwerp vinden op Huisarts-migrant.nl.

3. Onvoldoende informatie over zorg en ondersteuning. Veel arbeidsmigranten zijn niet vertrouwd met het Nederlandse zorgsysteem. Het systeem in het land van herkomst werkt vaak anders. Veel arbeidsmigranten begrijpen niet hoe het werkt. Taalbarrières zorgen voor miscommunicatie en het gevoel dat ze niet serieus genomen worden. Zorgverleners schakelen niet altijd een tolk of ander vertaalhulpmiddel in, terwijl dit wel nodig is voor goede zorg.

Werkomstandigheden

Arbeids- en werkomstandigheden kunnen een negatieve impact hebben op gezondheid. Arbeidsmigranten die laaggeschoold werk doen, werken vaak onder omstandigheden die worden omschreven als dirty, dangerous en degrading (3D): Dat is productiewerk, werk in de landbouw of in de voedingsindustrie. Het gaat vaak om laaggewaardeerd werk, meestal met een hoge productiedruk.

Lange werkdagen, onregelmatige diensten, een slecht werkklimaat en fysiek zwaar werk zorgen voor grote fysieke gezondheidsrisico’s. De onzekere en stressvolle omstandigheden waarin arbeidsmigranten vaak werken en leven hebben impact op hun mentale gezondheid. Preventie op de werkvloer en bedrijfsgezondheidszorg is minder aanwezig of toegankelijk voor arbeidsmigranten. Uit onderzoek van het Kenniscentrum Arbeidsmigranten blijkt dat juist degenen die het zwaarste werk doen, het minst beschermd zijn. Veel mensen weten niet wat hun rechten zijn en waar ze ondersteuning kunnen krijgen. Professionals zien naast fysieke klachten, veel stress, psychische klachten, depressie en mensen die overspannen zijn.

Huisvesting arbeidsmigranten

Arbeidsmigranten wonen vaak in kleine, gedeelde woningen zonder privacy.  Deze woningen liggen vaak ver van zorg- en maatschappelijke voorzieningen. De woningen zijn via het uitzendbureau gekoppeld aan werk, wat betekent: wie ontslagen wordt, moet binnen een maand vertrekken. Deze instabiele woonsituatie zorgt voor extra stress en gezondheidsproblemen.

Arbeidsmigranten die hun werk of huisvestiging verliezen, lopen risico om dakloos te worden. Chronische stress kan leiden tot alcohol- of middelengebruik. Dakloze arbeidsmigranten hebben vaak moeite om zorg en ondersteuning te krijgen.

Ook onverzekerde arbeidsmigranten hebben recht op zorg, maar in de praktijk wordt zorg vaak geweigerd. Pharos werkt samen met verschillende partijen om de informatievoorziening richting zorgverleners én arbeidsmigranten hierover te verbeteren.

Gezinnen en kinderen

In Nederland wonen ruim 90.000 kinderen van arbeidsmigranten uit Midden- en oost-Europa. Hoe gaat het met hen op school en in hun dagelijks leven? Lees hier meer over in onze infosheet: Kinderen van arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europese landen.

Wat doet Pharos?

Kennisdeling en netwerk

We werken samen met landelijke en lokale partijen om kennis en goede voorbeelden te delen en samenwerking te stimuleren. Zo willen we bijdragen aan het verbeteren van de zorg en het welzijn van arbeidsmigranten in Nederland. Dit doen we door bijeenkomsten, zoals het symposium in 2023, en door regelmatig partijen bij elkaar te brengen rond specifieke thema’s. In een landelijk overleg dat Pharos organiseert worden actuele zaken uitgewisseld tussen verschillende betrokken organisaties.

We ondersteunen ook de werkgroep arbeidsmigranten van sociaal geneeskundigen, een samenwerking van de KAMG, NVAB en NVVB.

De rol van gemeenten

In samenwerking met de VNG ontwikkelde we een wegwijzer en handreiking zorg & welzijn EU-arbeidsmigranten voor gemeenten. Hierin staan tips en achtergrondinformatie over zorg en welzijn voor arbeidsmigranten.

Meer info: VNG kennisbank

De rol van werkgevers

Veel arbeidsmigranten werken via een uitzendorganisatie bij een inlener (de feitelijke werkplek). Er zijn veel uitzendbureaus in Nederland, waarvan een deel is aangesloten bij de ABU en de NBBU.

Uitzendorganisaties spelen een belangrijke rol in de gezondheid en het welzijn van arbeidsmigranten. Het uitzenden van arbeidsmigranten brengt veel extra verantwoordelijkheden met zich mee. Om uitzendorganisaties te informeren hoe ze deze verantwoordelijkheid (nog) beter kunnen oppakken, ontwikkelden we met ABU, NBBU en Trimbos-instituut samen het magazine: Arbeidsmigranten gezond aan het werk.

Begrijpelijke voorlichtingsmaterialen voor arbeidsmigranten

Pharos ontwikkelt voorlichtingsmaterialen in meerdere talen om arbeidsmigranten te informeren over het Nederlandse zorgsysteem en over diverse gezondheidsproblemen:

• Infographic eerstelijnszorg (Engels, Oekraïens, Bulgaars, Pools, Roemeens, Spaans, Portugees, Russisch, Hongaars)
• Als je stress hebt, veel denkt en slecht slaapt (Pools, Engels, Oekraïens, Russisch, Bulgaars, Roemeens, Spaans en Turks)
• Beeldverhalen over autisme, ADHD, depressie, gedragsstoornis en trauma bij jeugd (Pools)
• Zanzu: Begrijpelijke voorlichting over seksuele gezondheid (beschikbaar in 16 talen, o.a. Pools, Bulgaars, Romeens)

Contact

Heb je vragen, interesse om samen te werken of wil je weten wat Pharos kan betekenen? Neem gerust contact op met Inge Goorts of Elize Smal: i.goorts@pharos.nl of e.smal@pharos.nl