Bied je vragenlijst altijd op twee manieren aan: papier en digitaal. Zo kan de patiënt zelf kiezen.

Digitale vragenlijsten

Voor sommige patiënten kan een digitale vragenlijst juist voordelen bieden. Een vragenlijst met voorleesfunctie en de mogelijkheid tot het vergroten van het lettertype kan makkelijker zijn voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Maar een digitale vragenlijst heeft ook nadelen. Voor veel patiënten is het invullen van een digitale vragenlijst niet eenvoudig. Een gebrek aan digitale vaardigheden speelt hierbij een rol. Het invullen leidt vaak tot onzekerheid en stress. Dit heeft vervolgens weer invloed op wat er wordt ingevuld.

Papieren vragenlijsten

Een vragenlijst op papier geeft respondenten een beter overzicht. Ze zien direct hoeveel vragen ze moeten invullen. Daarbij kunnen zij de vragenlijst op verschillende momenten rustig invullen. Als ze een vraag niet goed begrijpen, kunnen zij de vragenlijst ook nog voorleggen aan bijvoorbeeld een familielid of kennis die later op de dag aanwezig is.

Gebruik een eenvoudige en duidelijke instructie aan het begin van de vragenlijst. Zo weet de patiënt wat hij/zij kan verwachten. Let hierbij op het doseren van de informatie. Gebruik korte zinnen en concrete eenvoudige woorden.

Voorbeeld

• Moeilijke instructie: ‘Wilt u alle vragen zelf beantwoorden door het getal te omcirkelen dat het meest op u van toepassing is?’
• Vereenvoudiging: ‘Beantwoord alle vragen zelf. Zet een rondje om het antwoord dat het beste bij u past.’

Intro bij thema’s vragenlijst

Introduceer ieder nieuw thema of onderwerp binnen de vragenlijst met een klein stukje tekst. Zoals: ‘De volgende vragen gaan over….’

Dit wordt prettig gevonden omdat je weet waar het over gaat en wat je kunt verwachten. Het maakt ook de overgangen van het ene thema naar het andere thema soepeler. Let op: dit is wel weer extra tekst die een deelnemer moet lezen. Als het onderwerp duidelijk naar voren komt in de vraag, is het niet altijd nodig.

Schrijf de vragenlijst op taalniveau A2/B1. Let hierbij op het doseren van de informatie. Gebruik korte zinnen en concrete eenvoudige woorden. Gebruik geen afkortingen en uitdrukkingen. Stel één vraag per keer. Kijk voor meer tips bij het ontwikkelen van een begrijpelijke vragenlijst de Online Checklist Toegankelijke Informatie.

Voorbeeld

Vraag 2b. Kunt u uzelf wassen of aankleden?

• Ik kan mezelf goed wassen of aankleden
• Ik kan mezelf soms goed wassen of aankleden
• Ik kan mezelf (bijna) niet wassen of aankleden

Het advies hierbij is om de vraag op te splitsen in twee vragen. Één over het wassen en één over aankleden.

Begrijpelijke vragenlijsten zijn geschreven op taalniveau A2-B1

Het overgrote deel van de Nederlandse bevolking, 80%, begrijpt het taalniveau B1 (Figuur 1). Het B1-taalniveau staat voor ‘begrijpelijke taal’. Veel (wetenschappelijke) vragenlijsten zijn vaak moeilijker dan B1. Veel migranten van de eerste generatie en mensen die laaggeletterd zijn, hebben dit B1-niveau niet. Voor hen is het belangrijk dat vragen geschreven worden op A2-niveau. Dan begrijpt 95% van de Nederlandse bevolking de vraag. Het is niet mogelijk om een vragenlijst op A1-niveau te ontwikkelen.

Kijk op deze websites om woorden te checken op taalniveau:

• ishetb1.nl
• zoekeenvoudigewoorden.nl

Lees meer over laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden.

Over het algemeen zijn directe vragen het beste te begrijpen. Maak ze dus het liefst zo concreet mogelijk. Gebruik actieve taal in korte zinnen. Als het gaat over bepaalde activiteiten, benoem deze dan ook in de antwoordopties of vraag.

De vragenlijst stelt concrete directe vragen in plaats van algemene vragen.

‘Ik voel me moe.’
‘Ik voel me fit.’
‘Ik voel me gezond.’

En niet:

‘Hoe zou u uw algehele gezondheid in de afgelopen week beoordelen?’

Ook de vragen in dit voorbeeld zijn concreet.

Over het algemeen zijn meerkeuzevragen met duidelijke invulvakjes goed in te zetten. Zij zijn te begrijpen en in te vullen door mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Elke vraag moet los gesteld worden. Niet in een matrix.

Open vragen met invulvelden zijn minder prettig voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Deze kun je beter niet gebruiken in begrijpelijke vragenlijsten. Het schrikt af en vergroot de kans dat ze de vragenlijst niet invullen. Wat helpt is al een aantal voorbeeldantwoorden te geven waaruit je kunt kiezen. Gebruik zoveel mogelijk meerkeuzevragen en gebruik daarbij antwoordschalen met 3 punten.

Antwoordschalen met meer punten zijn lastig om in te vullen vanwege moeite met het begrijpen en interpreteren van de nuance van de woorden. Hiervoor is een goede taalbeheersing noodzakelijk.

“Ik zou nu overal het middelste bolletje aanvinken, dan zit ik denk ik wel goed. Ik snap de vraag nu niet goed, staan veel moeilijke woorden in” – Taalambassadeur bij het testen van een antwoordschaal in een matrix met vijf opties.

Advies

Maak er een driepuntsschaal van met als antwoordopties; nooit, soms en vaak. Nog eenvoudiger is om geen antwoordenmatrix te hanteren. Stel elke vraag apart en onder elkaar, met daaronder direct de antwoordmogelijkheden. Bijvoorbeeld: ‘Bent u bezorgd als u een hoge bloedsuiker heeft?’

• Ja, ik ben dan bezorgd.
• Ik ben soms bezorgd, soms niet bezorgd.
• Nee, ik ben niet bezorgd.

Een andere optie is om kleuren aan te brengen en duidelijke kaders. Bijvoorbeeld door oneens rood te maken, beetje eens oranje, en eens groen.

Gebruik niet meer dan 20 vragen per vragenlijst. Een kortere vragenlijst betekent minder lang hoeven concentreren en maakt het begrijpelijker. Vaak kan een vragenlijst ingekort worden door vragen samen te voegen die op elkaar lijken.

Ook kan het helpen om de vragenlijst op te delen in overzichtelijke blokken. Geef dan in de instructie ook duidelijk aan dat de patiënt een pauze kan nemen.

Begin met een korte inleiding en instructie. Het is belangrijk om een contactpersoon met telefoonnummer te vermelden op begrijpelijke vragenlijsten. Bij onduidelijkheden over de vragen, kunnen respondenten direct bellen. Dit geeft hen rust.

Vermijd onnodige leestekens zoals streepjes en haakjes. Zet zo min mogelijk vragen op één bladzijde voor meer overzicht. Nummer de vragen. Probeer de vragenlijst niet ‘op te leuken’ met veel verschillende kleuren, afbeeldingen en details. Haal overbodige woorden weg. Begin elke zin op een nieuwe regel. Gebruik een makkelijk leesbaar (schreefloos) lettertype. Houd regelafstand 1,5 aan. En gebruik zwarte letters op een witte achtergrond.

Eén van de belangrijkste dingen bij het ontwikkelen van een goede begrijpelijke vragenlijst, is het testen van de vragenlijst. Test de vragenlijst altijd met patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. Bekijk deze video over de meerwaarde van testen.

Vragenlijsten die in de zorg worden gebruikt, zijn regelmatig niet begrijpelijk voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Vrijwel alle vragenlijsten zijn te lang en te moeilijk. Dat betekent dat ze niet geschikt zijn om uitkomsten te meten bij zeker een derde van de patiënten in Nederland. Daarmee mis je de informatie die je als zorgverlener en patiënt nodig hebt om een passend gezamenlijk besluit te nemen over zorg en behandeling.

Vragenlijsten begrijpelijker en eenvoudiger

Daarom is het van groot belang de vragenlijsten begrijpelijker en eenvoudiger te maken. Het probleem is dan vaak dat het gaat om internationaal gevalideerde vragenlijsten. Deze vragenlijsten worden vaak al jaren achter elkaar gebruikt en zijn belangrijk om resultaten met elkaar te vergelijken of trends te volgen. De vraag is wat de waarde hiervan is, als ruim een derde van de patiënten in Nederland deze vragenlijsten niet kan invullen omdat ze te onduidelijk, moeilijk of slecht toegankelijk zijn. Wat is de waarde van validatie? En voor welke onderzoekspopulatie geldt de validatie?

Valideren en beperkte gezondheidsvaardigheden

Wij hebben het vermoeden dat patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden niet worden meegenomen bij het valideren van deze vragenlijsten. Toch kan ook een gevalideerde vragenlijst vereenvoudigd en gebruikt worden. Zo kun je beter samen beslissen over de behandeling in de praktijk.  Als onderzoeker kun je de vereenvoudiging van de vragenlijst (internationaal) aankaarten bij de ontwikkelaars. Het is belangrijk om tenminste transparant te zijn over gebrek aan inclusie van een groot deel van de patiëntenpopulatie.

Taalambassadeurs helpen met begrijpelijke vragenlijsten

De enige manier om erachter te komen of een vragenlijst toegankelijk en begrijpelijk is, is door samen te werken met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Dit kan door het testen van de vragenlijst. Een steeds grotere groep onderzoekers realiseert zich dat. Bij Pharos kunnen we je helpen om begrijpelijke vragenlijsten te maken. Pharos werkt hiervoor samen met de taalambassadeurs van Stichting ABC. Dat zijn mensen die op latere leeftijd hebben leren lezen en schrijven. Zij zijn ervaringsdeskundig en getraind om te adviseren over begrijpelijkheid van teksten. Inmiddels heeft Pharos veel ervaring opgedaan en zijn er goede voorbeelden van eenvoudige vragenlijsten.

Uit ervaring weten we inmiddels dat het gebruik van stellingen voor veel mensen lastig te begrijpen is. Vaak worden stellingen namelijk als waarheid aangenomen. Wanneer stellingen met mondelinge toelichting door een professional of interviewer worden afgenomen lukt het beantwoorden soms wel. Maar wanneer een respondent een stelling leest en er op moet reageren leidt dat veelal tot verwarring.

Maak duidelijke antwoordopties

Voorbeeld antwoordopties.

Zorg dat je de vragen zoveel mogelijk in dezelfde richting stelt en vermijd negatieve vragen. Bij het vragen naar emoties en gevoelens kan dit soms niet anders. Een stelling als ‘Ik heb geen zin om naar buiten te gaan’ met antwoordopties oneens-eens, is erg verwarrend. Deelnemers moeten oneens antwoorden om een positief antwoord te geven. Beter is: ‘Ik heb zin om naar buiten te gaan’.

Mensen vinden het fijn om hun hele verhaal te vertellen in plaats van het te moeten reduceren tot één antwoordoptie. Daarom kan het van toegevoegde waarde zijn om naast een antwoordoptie ook een open vraag toe te voegen voor toelichting.

Een inspreekfunctie kan een open vraag voor meer mensen toegankelijk maken.

Sommige mensen ervaren het ook als prettig als je aangeeft dat het niet uitmaakt als je typfouten maakt. Bij mensen die goed kunnen schrijven, kan dit echter betuttelend overkomen.

Voeg bij persoonlijke vragen het antwoord ‘wil ik niet zeggen’ toe, zodat niemand gedwongen wordt een antwoord te geven als ze dat liever niet willen. Nadeel van deze opties toevoegen, is dat je uiteindelijke respons op de vraag lager is. Voeg deze opties dus alleen toe bij persoonlijke vragen.

Voorleesfunctie

Een voorleesfunctie is zeer belangrijk om mensen te bereiken die moeite hebben met lezen en schrijven. Zorg ervoor dat de knop herkenbaar is (luidspreker). Zorg ervoor dat het tempo waarop de tekst voorgelezen wordt, niet te snel is. Lees meer over het inbouwen van deze functie.

Inspreekknop

Een optie om antwoorden in te spreken, kan mensen die moeite hebben met schrijven bewegen om antwoord te geven op open vragen. Ook hierbij is het belangrijk dat duidelijk is dat deze functie er is, en hoe ze deze kunnen gebruiken. De antwoorden die ingesproken zijn, verschijnen als tekst in de uiteindelijke data. Lees meer over het inbouwen van deze functie in een website.

Let op dat mensen wel eerst toestemming moeten geven voor het gebruik van de microfoon. Het kan zijn dat mensen dat lastig vinden, of niet willen.

Online tool voor het beoordelen van de begrijpelijkheid en toepasbaarheid van printbaar en audiovisueel gezondheidsvoorlichtingsmateriaal voor de patiënt.

In dit artikel zeven meest voorkomende onduidelijkheden in voorlichtingsmateriaal en goede voorbeelden.

Gebruik bij het testen van je vragenlijst ook deze handleiding.

Deze online app helpt bij het maken van begrijpelijk voorlichtingsmateriaal zoals folders, apps, begrijpelijke vragenlijsten, websites en eHealth. Gebruik deze checklist voordat je het materiaal gaat ontwikkelen.

Een op de drie Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Dat betekent dat zij moeite hebben met het vinden, begrijpen en toepassen van informatie over gezondheid. Een deel van deze groep is laaggeletterd. Het is belangrijk dat zorgverleners deze mensen herkennen en hun communicatie, informatiemateriaal en begeleiding zo aanpassen dat die beter aansluit op de patiënt of cliënt. Meer informatie vind je in dit factsheet.