Rekening houden met verschillen

Pharos is op verschillende manieren betrokken bij de ontwikkeling van richtlijnen, bijvoorbeeld door deelname aan knelpunteninventarisaties, externe commentaarrondes, klankbordgroepen en het verzorgen van trainingen voor richtlijnontwikkelaars. De focus ligt hierbij op hoe richtlijnen kunnen bijdragen aan het verkleinen van gezondheidsverschillen, met specifieke aandacht voor sociaaleconomische en etnische verschillen. Helaas krijgen deze verschillen in veel richtlijnen nog onvoldoende aandacht, wat aanzienlijke gevolgen kan hebben voor de kwaliteit en effectiviteit van de zorg.

Het tekort aan aandacht voor diversiteit weerspiegelt zich in de praktijk, waar veel zorgprofessionals moeite hebben om passende zorg te bieden aan een steeds diversere populatie. Zij merken dat de richtlijnadviezen niet altijd effectief zijn voor patiënten met verschillende sociaaleconomische en etnische achtergronden. Meer aandacht voor deze diversiteit in de ontwikkeling en herziening van richtlijnen is daarom essentieel om de zorg beter af te stemmen op de behoeften, omstandigheden en vaardigheden van alle patiëntengroepen.

Een richtlijn kan nooit alle verschillen tussen mensen vangen, maar het is belangrijk om de relevante verschillen te benoemen. Oog voor verschillen hoort in elke richtlijn.

Er zijn diverse soorten verschillen die invloed hebben op gezondheid en zorgtoegang.

Sociaaleconomische verschillen

Sociaaleconomische verschillen, zoals inkomen en opleidingsniveau, hebben grote invloed op gezondheid en zorgtoegang. Mensen in een lage sociaaleconomische positie kampen vaker met chronische aandoeningen en hebben minder toegang tot passende zorg. Ons complexe zorgsysteem sluit onvoldoende aan op hun vaardigheden, waardoor ongelijkheid in toegang en behandeling ontstaat. Dit leidt tot een vicieuze cirkel van gezondheidsproblemen, bestaansonzekerheid en chronische stress, wat de gezondheidsverschillen verder vergroot. Toegankelijke zorg moet begrijpelijk, beschikbaar, betaalbaar en passend zijn voor iedereen.

Etnische verschillen

Nederland is een multiculturele samenleving met een aanzienlijke etnische diversiteit, wat vraagt om aandacht voor etnische verschillen in richtlijnen. Het niet erkennen van deze verschillen kan leiden tot inadequate behandeling. Etnische verschillen omvatten variaties in gezondheid, ziekterisico’s en reacties op behandelingen, gerelateerd aan culturele, sociale en genetische kenmerken van verschillende groepen.

Bij het interpreteren van deze verschillen is het cruciaal om voorzichtig te zijn met de conclusies die eraan verbonden worden. Een te grote nadruk op etniciteit kan stigmatisering en stereotypering bevorderen, en gezondheidsverschillen worden vaak verklaard door sociaaleconomische ongelijkheid, zoals werkgelegenheid, levensomstandigheden en toegang tot zorg. Ook ervaringen met racisme en de impact van chronische stress op de gezondheid spelen hierbij een rol.

Verschillen op basis van sekse, gender en leeftijd

Ook sekse-, gender- en leeftijdsverschillen spelen een belangrijke rol in de gezondheidszorg. Vrouwen kunnen andere symptomen ervaren en hebben andere risico’s dan mannen, maar veel richtlijnen zijn nog steeds voornamelijk gebaseerd op gegevens van mannelijke patiënten. Dit benadrukt de noodzaak voor richtlijnen die aandacht hebben voor deze verschillen. Daarnaast zijn algemene richtlijnen vaak niet geschikt voor ouderen of kinderen. Behandelingen kunnen bij ouderen anders uitpakken, vooral bij mensen met meerdere aandoeningen of een lage sociaaleconomische positie, wat soms zelfs tot conflicterende adviezen leidt.

Oorzaken van gebrek aan diversiteit in richtlijnen

Standaardisatie versus differentiatie

Richtlijnen zorgen voor consistentie en kwaliteit in de zorg, maar zijn vaak gebaseerd op een homogene groep, waardoor ze niet altijd passend zijn voor bijvoorbeeld ouderen, mensen met een lagere sociaaleconomische positie of diverse etnische groepen. Dit kan leiden tot grotere gezondheidsverschillen. Evidence-based practice houdt te weinig rekening met de context van patiënten, zoals hun leefomstandigheden en persoonlijke ervaringen. Differentiatie is daarom nodig om ook deze sociale en persoonlijke factoren mee te nemen. Hoewel richtlijnen ruimte bieden voor maatwerk, is het belangrijk dat zorgverleners deze ruimte benutten om de zorg eerlijker en effectiever te maken.

Ondervertegenwoordiging patiënten in wetenschappelijk onderzoek

Richtlijnen zijn vaak gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek onder een homogene groep, waardoor ze minder toepasbaar zijn op ondervertegenwoordigde groepen zoals vrouwen, ouderen, mensen met een opleiding tot mbo niveau 2 en mensen met een migratieachtergrond. Dit kan gezondheidsverschillen vergroten. Daarom is het belangrijk om naast wetenschappelijk onderzoek ook andere bronnen te gebruiken.

Ontwikkelingen en kaders voor inclusieve zorg

Het huidige zorgsysteem vraagt om inclusieve richtlijnen die rekening houden met de diversiteit en specifieke zorgbehoeften van verschillende patiëntengroepen. Dit sluit aan bij belangrijke ontwikkelingen en kaders, zoals het Integraal Zorgakkoord en het Kader Passende Zorg, die de noodzaak van persoonsgerichte en cultuursensitieve zorg benadrukken. De AQUA-leidraad en de GRADE-methode bieden handvatten voor het ontwikkelen van richtlijnen die aansluiten bij de uiteenlopende achtergronden en voorkeuren van patiënten. Dit draagt bij aan betere zorguitkomsten en minder gezondheidsverschillen.

Welke ondersteuning biedt Pharos?

Pharos heeft ruime ervaring in het beoordelen van en adviseren bij aandacht voor sociaaleconomische en etnische verschillen in richtlijnen. De behoefte daaraan is groot en de verzoeken voor kennisondersteuning nemen toe. Om richtlijnontwikkelaars te ondersteunen, hebben we materialen ontwikkeld om hen zelf in staat te stellen inclusieve richtlijnen te ontwikkelen.

Stappenplan en sneltest

Een stappenplan en een sneltest bieden ontwikkelaars van richtlijnen ondersteuning om aandacht voor gezondheidsverschillen op te nemen in de richtlijn. Er worden vier stappen beschreven om te doorlopen bij de ontwikkeling of herziening van richtlijnen.

Stappenplan en sneltest

Workshop

Op basis van onze kennis en expertise hebben we een workshop ontwikkeld die organisaties in staat stelt om diversiteit een plek in richtlijnen te geven.

De workshop

Beoordelen van (herziene) richtlijnen

We moedigen organisaties aan om zelf met behulp van bovenstaande materialen en ondersteuning aan de slag te gaan met inclusieve richtlijnen. Heb je toch behoefte aan feedback van Pharos op een (herziene) richtlijn? Dan worden we graag vanaf het begin bij het proces betrokken. Neem voor meer informatie contact op met Sanne Niemer via s.niemer@pharos.nl.