Feiten en cijfers

Beperkte gezondheidsvaardigheden zijn een risicofactor voor het ontstaan én kortere overleving van kanker. Dit komt door:

• een gebrek aan kennis over vroege symptomen;
• lage opkomst bij screeningsprogramma’s;
• niet begrijpen van adviezen en instructies;
• ongezonde levensstijl, en meer.

Onderzoek over mensen met een migratieachtergrond en kanker

Europees onderzoek laat zien dat de incidentie van kanker onder mensen met een migratieachtergrond in Europa lager is dan onder de bevolking zonder migratieachtergrond. Dit betreft kankersoorten gerelateerd aan een leefstijl met bewerkt voedsel (met veel vet, zout en suiker), roken, alcohol en weinig lichaamsbeweging (colorectaal-, pancreas-, long-, borst-, ovarium-, nier- en blaascarcinoom).

Door het overnemen van deze leefstijl stijgt de kans op het krijgen van kanker met het aantal jaren dat iemand in een Europees land woont. En neemt de incidentie van deze soorten kanker toe met elke generatie (convergentie hypothese). Hier lees je er meer over.

Infectiegerelateerde kankersoorten (cervix-, maag-, lever-, galblaas- en baarmoederhalskanker) komen bij mensen met een migratieachtergrond juist vaker voor:

• Het risico op HPV-gerelateerde baarmoederhalskanker is onder Surinaams-Nederlandse vrouwen 1,8 keer zo groot als onder Nederlandse vrouwen.
• Maagkanker gerelateerd aan HP-infectie komt vaker voor bij mensen met een migratieachtergrond in Nederland, met name bij mensen met een Turkse achtergrond.
• Mensen afkomstig uit Azië leiden vaker aan leverkanker als gevolg van chronische hepatitis B of C.
• Mensen uit China, Indonesië en landen in Noord-Afrika hebben een verhoogd risico op kanker in de neus-keelholte, met name tumoren die gerelateerd zijn aan infectie met het Epstein-Barr Virus.
• 48% van de vrouwen met borstkanker jonger dan 40 jaar van Marokkaanse of Turkse afkomst werden verwezen voor genetische counseling, vergeleken met 81% van de Nederlandse vrouwen met borstkanker jonger dan 40 jaar.
• Voor dikkedarm-, prostaat-, slokdarm- en borstkanker is aangetoond dat patiënten met een hoge sociaal-economische status langer overleven en met een betere kwaliteit van leven, dan patiënten met een lage sociaal-economische status. Zij krijgen vaker een ingrijpende behandeling gericht op genezing.

Culturele opvattingen over kanker

Voor sommige mensen met een migratieachtergrond is kanker een taboe-onderwerp. Dit kan komen door een gebrek aan kennis over de ziekte (en vaak over het eigen lichaam in het algemeen) en aan slechte of vroegere ervaringen met familieleden met kanker. Ook gaan er verhalen rond over de mogelijkheid tot behandeling of genezing. Hierdoor bestaan soms ook misverstanden. Zoals dat kanker besmettelijk is, of dat snijden in kanker altijd tot verergering leidt.

Het hebben van kanker kan in sommige gemeenschappen leiden tot sociale uitsluiting.

Verschillende culturele opvattingen hebben ook invloed op het idee van palliatieve zorg.

De rol van geloof

Religie kan een belangrijke rol spelen. Alleen God (Allah) beschikt over het verloop van een ziekte en het eventuele moment van sterven. Behandelingen moeten vaak gericht zijn op een zo lang mogelijk leven. Lijden wordt soms gezien als een eervolle beproeving.

Deze culturele en religieuze factoren verschillen per generatie, maar er zijn ook verschillen binnen dezelfde generatie.

Rol van familie en mantelzorg

Voor zorgverleners is het belangrijk te weten dat mensen met een migratieachtergrond vaak veel sterker gericht zijn op de familie dan de Nederlandse ik-cultuur. De wensen en behoeften van een individu zijn in wij-culturen over het algemeen ondergeschikt aan het belang van de familie. Tast aan het begin van een onderzoeks- en behandeltraject af met wie je bijvoorbeeld uitslagen bespreekt: met de patiënt, met de patiënt en een of twee familieleden, of alleen met familieleden. Probeer ook af en toe met de patiënt alleen te spreken. Is deze het eens met wat kinderen besluiten, of leven er toch andere ideeën? Kom ook tijdens het behandeltraject af en toe terug op de vraag met wie je dingen bespreekt.

De zorg- en behandelvoorzieningen in Nederland, zoals thuiszorg en hospices, zijn vaak onvoldoende bekend bij migrantengezinnen. Daarom doen zij vaak lang alle zorg zelf. Het behoort ook vaak tot de plicht van (vrouwelijke) familieleden om de verzorging van zieke ouders op zich te nemen. Overbelasting van de mantelzorg is daarbij een groot risico. Meer informatie vind je op de pagina Ouderen en gezondheid.

Tolk inschakelen en voorlichtingsmateriaal

Een taalbarrière en/of een laag opleidingsniveau spelen een rol bij communicatie. Een professionele tolk, geen familielid, is onontbeerlijk in de communicatie over kanker tussen arts en patiënt. Lees meer hierover in de webflyer ‘zo schakelt u een tolk in’

Deze gesprekskaart helpt mensen met nadenken over wensen en behoeftes en bevat vragen over de vier dimensies van palliatieve zorg.
Deze gesprekswijzer helpt patiënten na te denken over welke behandeling iemand nog wel of niet wil.

Op de website Huisarts-Migrant vind je voorlichtingsmateriaal en de film ‘Ervaringen met kanker kun je delen’ (in het Nederlands, Turks, Marokkaans-Arabisch en Papiaments).

Voor lotgenotencontact kun je vrouwen met borstkanker wijzen op Mammarosa. Zij hebben ook voorlichtingsmateriaal in veel talen.

Maak gebruik van geestelijk verzorgers

Ziekenhuizen en kankercentra hebben zorgconsulenten of geestelijke verzorgers in dienst die een rol kunnen spelen bij gesprekken met patiënten met een migratieachtergrond. Via de Centra voor Levensvragen zijn geestelijk verzorgers nu ook beschikbaar voor de eerstelijn.

Preventie en bevolkingsonderzoek

Uit onderzoek blijkt dat de opkomst van mensen met een migratieachtergrond bij bevolkingsonderzoeken lager is dan die van mensen zonder migratieachtergrond. De deelname neemt toe als de huisarts voorlichting geeft over het onderzoek en zelf uitnodigt voor het onderzoek. De deelname neemt ook toe door het informeren van kinderen van mensen met een migratieachtergrond.

Oudere mensen met een migratieachtergrond zijn daarnaast vaak minder alert op vroege symptomen van kanker. Dit heeft voor een groot deel te maken met gebrek aan kennis over o.a. het functioneren van het eigen lichaam.

Bekijk de filmpjes over bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker voor en door Marokkaans-Nederlandse en Turks-Nederlandse vrouwen.

Medicatie

Werking en toxiciteit van veelgebruikte kankermedicatie kunnen anders zijn voor verschillende etnische groepen. Farmacogenetisch onderzoek hiernaar staat in de kinderschoenen maar toonde dit al wel aan voor o.a. tamoxifen, vincristine en 5– Fluorouracil.

Morfine wordt door mensen met een migratieachtergrond soms afgewezen vanwege de associatie met sufheid en verslaving. Bij sommige patiënten bestaat soms een aversie tegen rectale toedieningsvormen van medicatie. Ook kan er een voorkeur bestaan voor injecties boven orale toediening. Sommige capsules kunnen dierlijke ingrediënten bevatten die om religieuze redenen worden afgewezen (door bijvoorbeeld Hindoestanen).