Huisartsenzorg voor asielzoekers in de COA-opvang

GezondheidZorg Asielzoekers (GZA) regelt de huisartsenzorg voor asielzoekers in de reguliere COA-opvang. GZA is een landelijk gezondheidscentrum dat werkt vanuit zorglocaties dichtbij of op asielzoekerscentra. Hier kunnen asielzoekers terecht voor een consult met een:

• huisarts;
• praktijkverpleegkundige;
• praktijkverpleegkundige ggz (poh-ggz), of;
• praktijkassistent.

GZA-Praktijklijn

Daarnaast kunnen zij 24 uur per dag de GZA-Praktijklijn bellen die bemenst wordt door triagisten en een huisarts. Na telefonische triage wordt bepaald of er geschakeld moet worden met de GZA-locatie, of met een huisartsenpost in de buurt van het asielzoekerscentrum (in het weekend of ’s nachts). Een asielzoeker kan bovendien de GZA-Praktijklijn bellen voor een afspraak bij de GZA-locatie, of bij een externe zorgverlener zoals de tandarts of het ziekenhuis. In sommige gevallen kan een asielzoeker aanspraak maken op een taxi naar de zorgbestemming. De GZA-Praktijklijn kan dit organiseren. Asielzoekers in de reguliere opvang zijn verzekerd bij regeling Medische zorg Asielzoekers (RMA).

Meer informatie over asielzoekers en gezondheidszorg vind je in de factsheet Gezondheidszorg voor asielzoekers in Nederland (GGD GHOR Nederland, COA, GZA heathcare).

Ziekenhuiszorg

De huisarts verwijst naar het ziekenhuis, dus niet anders dan voor andere patiënten. Maar: in veel landen hebben patiënten rechtstreeks toegang tot het ziekenhuis. Mogelijk melden asielzoekers zich daarom bij de SEH in plaats van bij de huisarts.

Publieke gezondheidszorg in de COA-opvang

Tuberculosescreening, -preventie en –bestrijding

De lokale GGD’en voeren de (verplichte) tuberculosescreening uit bij asielzoekers die binnenkomen in Nederland. Als het nodig is, volgt verder onderzoek en behandeling. Kinderen jonger dan 12 jaar ontvangen een BCG-vaccinatie, als zij die nog niet eerder hebben gekregen. Asielzoekers die de binnenkomstscreening hebben gemist, verwijst het COA naar de GGD. Als het nodig is, krijgen ze voorlichting over de plicht en het belang van de screening. De tbc-screening bij asielzoekers uit Syrië is voorlopig opgeschort. In de crisisopvang kan niet iedereen gescreend worden. Gedurende twee jaar na binnenkomst wordt de screening ieder half jaar herhaald bij asielzoekers afkomstig uit hoog-risicolanden. Bij vragen kun je contact opnemen met de plaatselijke GGD-afdeling tuberculosebestrijding.

Infectieziektenpreventie en –bestrijding

GGD’en voeren de individuele en collectieve preventie van infectieziekten uit, volgens de richtlijnen van het RIVM. Wanneer een meldingsplichtige infectieziekte wordt geconstateerd of vermoed, moet je contact opnemen met de lokale GGD. De GGD adviseert over maatregelen en voert bron- en contactonderzoek uit. Screening op infectieziekten bij binnenkomst vindt niet plaats.

Jeugdgezondheidszorg (waaronder uitvoering van het Rijksvaccinatieprogramma)

GGD’en (en JGZ-instellingen) voeren in de reguliere COA-opvang de jeugdgezondheidszorg uit voor 0 tot 19-jarige asielzoekers volgens het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg, inclusief vaccinaties. Kinderen uit Afrika en Syrië zijn mogelijk niet of onvoldoende gevaccineerd. Door de hoge instroom kan het zijn dat kinderen nog niet opgeroepen zijn door de JGZ en het vaccinatie-inhaalschema niet is opgestart. De JGZ-uitvoerders proberen zo snel mogelijk deze achterstand weg te werken.

Communicatie met asielzoekers

De meeste asielzoekers spreken weinig Engels, Frans of Duits. Een gratis tolk kun je aanvragen via tolk- en vertaalbureau Livewords. Houd de zorgpas met het zorgnummer van de asielzoeker bij de hand.

Asielzoekers en gezondheidszorg: beperkte gezondheidsvaardigheden

Onder asielzoekers zijn veel mensen die laaggeletterd zijn en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Zij kunnen bijvoorbeeld niet goed lezen, schrijven of klok kijken en hebben weinig kennis van ziekten of hun eigen lichaam. Vooral asielzoekers uit Eritrea en andere Afrikaanse landen zijn laaggeletterd. Ook met een tolk komt dan niet alle informatie over. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot medicatiefouten. Controleer of de patiënt je begrepen heeft door hem te vragen na te vertellen wat je gezegd hebt (terugvraagmethode). Voor meer informatie over communiceren met niet-westerse migranten, bekijk ook de website Huisarts-migrant.nl.

Let op infectieziekten die vaker voorkomen

In het land van herkomst kunnen andere infectieziekten voorkomen dan in Nederland. Ook is het mogelijk dat asielzoekers onderweg naar Nederland een infectie hebben opgelopen. Bij vragen over infectieziekten kun je contact opnemen met de afdeling infectieziekten van je lokale GGD.

Let vooral bij mensen uit Eritrea of andere Afrikaanse landen, en zeker bij degenen die via Libië gevlucht zijn, naast de gewone infectieziekten zeker op de onderstaande infecties:

• Tetanus
  

  Denk bij verwondingen aan de kans dat er geen tetanusvaccinaties hebben plaatsgevonden.

• TBC
  

  Komt vaker voor bij mensen uit het Midden-Oosten, Centraal-Azië, Oost-Europa en Afrikaanse landen dan onder de Nederlandse bevolking. Een tuberculose-infectie kan latent aanwezig zijn en zich pas na enige tijd in Nederland openbaren. Tuberculose kan ook extrapulmonaal voorkomen: in een klier, wervel, de buik, hersenvlies etc. Denk bij algemene klachten van hoesten, nachtzweten, malaise, gewichtsverlies en koorts aan tuberculose. Overleg laagdrempelig met de lokale GGD of een medisch specialist.

• Malaria
  

  Koorts en aspecifieke symptomen zoals hoofdpijn, spierpijn, misselijkheid, braken, diarree, gewrichtspijn en buikpijn kunnen duiden op malaria. Door partiële immuniteit kunnen de symptomen soms mild zijn. Differentiaal diagnostisch kan gedacht worden aan ‘febris recurrens’ of ‘trench fever’. Overleg laagdrempelig met infectioloog of medisch microbioloog.

• Scabiës
  

  (Nachtelijke) jeuk en gangetjes op voorkeurslocaties tussen de vingers, zijkanten handpalm, pols, ellebogen, mediale voetrand en enkel. Overleg desgewenst met de lokale GGD voor advies en ondersteuning bij bron- en contactonderzoek.

• Waterpokken
  

  In (sub)tropische streken komen waterpokken minder vaak voor, waardoor vaker een primaire infectie voorkomt bij volwassenen. Let op complicaties zoals varicella pneumonie en encefalitis. Bij zwangeren of net bevallen vrouwen met een primaire infectie zijn er ook risico’s voor het ongeboren kind en/of de pasgeborene.

• Hepatitis B en C
  

  Komt vaak voor bij niet-westerse migranten. Hierop wordt niet systematisch gescreend, al bieden GZA-huisartsen laagdrempelig testen aan. Vragen? Neem contact op met de plaatselijke GGD-afdeling infectiebestrijding.

• SOA
  

  Met name alleenstaande asielzoekers hebben een hogere kans op een SOA, bijvoorbeeld omdat zij vaak met ongewenst seksueel contact te maken krijgen. Denk met name aan hiv bij mensen uit Afrika. Vragen? Neem contact op met de plaatselijke GGD-afdeling seksuele gezondheid.

Overige specifieke aandoeningen

Bij asielzoekers en gezondheidszorg kun je rekening houden met de volgende specifieke aandoeningen.

Afrikanen

• Hemoglobinopathieën
• Lactasedeficiëntie
• Ernstig verlopende hypertensie op jonge leeftijd (niet reagerend op betablokkers!)
• Vitamine D deficiëntie
• Diabetes mellitus

Vrouwen uit Eritrea, Somalië, Soedan, Egypte, West-Afrika, Irak

• Grote kans op vrouwelijke genitale verminking, Female Genital Mutilation (FGM), Female Genital Cutting (FGC).

Alle asielzoekers

Grote kans op (seksueel) geweld, waardoor vaker:

• angststoornissen;
• PTSS;
• depressies;
• gedragsproblemen bij kinderen;

en veel:

• aspecifieke lichamelijke klachten;
• tandheelkundige problemen, en;
• vitaminegebrek.

Feiten en cijfers asielzoekers en gezondheidszorg

• Het aantal suicide(pogingen) ligt onder asielzoekers bijna twee keer hoger dan in de totale Nederlandse bevolking.
• Vluchtelingen en asielzoekers hebben veel vaker psychische problemen dan autochtone Nederlanders. Tot wel 80% van hen heeft angst- en depressieklachten en 50% heeft traumagerelateerde klachten, wat van invloed kan zijn op het samenhangend vertellen van een vluchtverhaal en daarmee op het verkrijgen van asiel.
• Jonge vluchtelingen hebben ruim tien keer zo veel behoefte aan psychosociale hulp.
• Zwangerschapscomplicaties komen tot vier keer vaker voor dan bij autochtonen. Dit komt onder andere door verplaatsingen tussen centra waardoor de continuiteit van zorg in gevaar komt.
• Asielzoekers in Nederland vormen een risicogroep voor onveilige seks. Ook hebben asielzoekers vaker te maken met seksueel geweld, abortussen en tienerzwangerschappen.

(afkomstig uit Gezondheid en determinanten 2010, RIVM)

Verantwoording

De volgende auteurs hebben meegewerkt aan deze factsheet:

• Brechtje Hermans, huisarts werkzaam op ACZ.
• Nynke Nutma, arts infectieziektenbestrijding GGD Gelderland-Zuid.
• Ton Oomen, adviseur RIVM centrum infectieziektenbestrijding.
• Maria van den Muijsenbergh, huisarts, medewerker Pharos en hoofdredacteur huisarts-migrant.nl.