Wat is discriminatie?

Discriminatie is het ongelijk behandelen van mensen vanwege hun huidskleur, etniciteit, genderidentiteit, seksuele geaardheid of andere persoonlijke kenmerken die op dat moment niet belangrijk zijn. Dat gebeurt bewust, maar ook onbewuste vooroordelen of stereotype denkbeelden spelen mee. Discriminatie komt voor in bijvoorbeeld het onderwijs, huisvesting, werk, gezondheidszorg en in het contact met instanties en diensten.

Helft van mensen met migratieachtergrond ervaart discriminatie

Ruim de helft (54%) van de mensen in Nederland met een migratieachtergrond ervaart weleens discriminatie, tegenover 22% van de mensen zonder migratieachtergrond.

De meeste discriminatie wordt ervaren op basis van huidskleur en etnische achtergrond. Maar soms ook op basis van andere gronden, zoals geloof, leeftijd, geslacht, een beperking of seksuele oriëntatie.

Welke invloed heeft discriminatie op gezondheid?

Discriminatie maakt ziek. Herhaalde ervaringen van discriminatie op verschillende levensgebieden, zoals onderwijs, arbeidsmarkt of gezondheidszorg, hebben negatieve gevolgen voor de gezondheid. Bovendien kan de stapeling van discriminatie op meerdere gronden, zoals etniciteit, seksuele geaardheid of religie, de negatieve gezondheidseffecten versterken.

Onderzoek toont aan dat (ervaren) discriminatie zorgt voor:

• Fysieke gezondheidsproblemen, zoals hoge bloeddruk, obesitas en hart- en vaatziekten
• Mentale gezondheidsproblemen, zoals chronische stress, depressie, angst en slecht slapen
• Meer alcoholmisbruik en verslaving
• Veranderingen in het DNA

Hoe leidt discriminatie tot gezondheidsverschillen?

Discriminatie heeft invloed op de kansen die mensen hebben op een goede gezondheid. De mate van ervaren discriminatie heeft invloed op verschillende fysieke en mentale gezondheidsachterstanden. Het speelt een belangrijke rol in het ontstaan van vermijdbare gezondheidsverschillen. In onderstaande infographic zie je hoe dit werkt.

Discriminatie in de zorg

Ook in de zorg komt discriminatie voor. Soms krijgen mensen niet dezelfde diagnose en behandeling op basis van persoonlijke kenmerken die er op dat moment niet toedoen (o.a. etniciteit, huidskleur, sociale klasse etc.). Of discriminatie is een blinde vlek in de organisatie, omdat er geen goed diversiteitsbeleid is.

Bovendien zouden sommige patiënten door hun etnische achtergrond júist andere, specifieke zorg moeten ontvangen. Zo lopen patiënten met Zuid-Aziatische achtergrond bijvoorbeeld een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. En huidkanker ziet er bij zwarte mensen anders uit dan bij witte patiënten. Maar door de westers georiënteerde gezondheidszorg is daar weinig kennis over.

Voorbeelden van discriminatie in de zorg

Discriminatie in de zorg komt voor onder patiënten en cliënten, onder hun naasten en/of families en onder zorgverleners. Discriminatie in de zorg vindt plaats in verschillende situaties:

• Tussen zorgverleners, bijvoorbeeld vervelende opmerkingen tussen collega’s in een huisartsenpraktijk.
• Tussen patiënten, bijvoorbeeld opmerkingen op een gedeelde patiëntenkamer op een verpleegafdeling.
• Vanuit zorgverlener(s) richting patiënten, bijvoorbeeld een zorgverlener die een patiënt van kleur niet aan wil raken of niet serieus neemt.
• Vanuit patiënten richting zorgverlener(s), bijvoorbeeld een patiënt die liever een witte zorgverlener aan zijn of haar bed heeft.
• Institutionele discriminatie, bijvoorbeeld een medisch hulpmiddel dat minder goed werkt op een donkere huid waardoor diagnostisch onderzoek van minder goede kwaliteit is en diagnoses vaker gemist worden.

Wat zijn de gevolgen van discriminatie in de zorg?

Discriminatie heeft gevolgen voor de gezondheid, toegang en kwaliteit van zorg voor zorgverleners en patiënten. Deze gevolgen kunnen groot en langdurig zijn. Gevolgen voor patiënten kunnen bijvoorbeeld zijn:

• Diagnoses worden vaker gemist;
• Patiënten worden minder vaak doorverwezen naar specialistische zorg;
• Er wordt minder grondig onderzoek gedaan naar de patiëntgeschiedenis;
• Het vertrouwen van patiënten in de zorg neemt af waardoor ze zorg gaan mijden of te laat zorg zoeken. Ervaringsdeskundige Henna deelt haar ervaring in deze video.

Gevolgen van discriminatie voor zorgverleners zijn:

• Zorgverleners die discriminatie ervaren hebben een grotere kans op een minder goede psychische gezondheid;
• Medewerkers verlaten de organisatie. Uit onderzoek blijkt dat discriminatie door patiënten, managers en collega’s daar een belangrijke reden voor is;
• Zorgverleners voelen zich minder be­trokken bij de werkgever. In sommige gevallen zoeken zij ander werk (15%) of stoppen zij met werken (6%).

Discriminatie tegengaan: 5 praktische handvatten voor zorprofessionals

Om discriminatie in de hele zorgsector te doorbreken, is verandering nodig op verschillende niveaus. Praktische handvatten om discriminatie tegen te gaan voor zorgprofessionals zijn:

1. Bewustwording van hoe je eigen onbewuste vooroordelen bijdragen aan ongelijke behandeling van patiënten

Bewustwording helpt om meer controle te krijgen over (on)bewuste aannames. Lees ervaringsverhalen van patiënten. En wees je bewust van de impact die een opmerking of bepaalde vorm van bejegening op een ander kan hebben. Sta open voor een gesprek over die verschillende interpretaties.

2. Durf (door) te vragen naar ervaringen met discriminatie

De angst om opnieuw uitgesloten of gediscrimineerd te worden kan bij patiënten leiden tot minder vertrouwen in zorgverleners en zorgmijging. Vraag daarom in een (kennismakings)gesprek door over dit onderwerp. Zo krijg je inzicht in wat iemand op dit gebied eerder heeft meegemaakt en welke invloed deze ervaringen hebben op de persoon.

3. Wees ook alert op discriminatie bij anderen

Soms merk je dat een houding of opmerking van een collega of van een patiënt richting iemand anders niet goed voelt. Juist als bijstander kun je het verschil maken voor iemand. Zoek een rustig en veilig moment om dit te bespreken. Laat de ander weten dat je weet dat hij of zij niet de intentie had om iemand te kwetsen, maar dat dit wel zo ervaren kan worden.

4. Werk persoonsgericht en cultuursensitief

Persoonsgerichte zorg is zorg die op maat is gemaakt voor de gehele persoon en niet op zijn of haar aandoening of klacht. Hierdoor krijgt de patiënt de best passende behandeling. Je werkt cultuursensitief als je je bewust bent van de effecten die waarden of culturele achtergronden hebben op de patiënt. Lees meer over cultuursensitief werken.

5. Zorg dat slachtoffers van discriminatie nazorg krijgen

Organiseer contactmomenten met lotgenoten en psychologische ondersteuning voor de psychische gevolgen van discriminatie.

Discriminatie tegengaan in zorgsystemen, onderzoek en opleidingen

1. Neem etnische diversiteit, en de impact ervan op uitkomsten van zorg, mee in richtlijnen en standaarden

Om goede zorg te leveren voor alle patiënten ongeacht hun etnische achtergrond is het nodig om in sommige gevallen juist wel onderscheid te maken tussen patiëntengroepen. Wetenschappelijke kennis hierover hoort in de richtlijnen thuis.

2. Zorg voor inclusief wetenschappelijk onderzoek

Tot nog toe zijn mensen met een migratieachtergrond ondervertegenwoordigd. Hierdoor zeggen gegevens over gezondheid, aandoeningen en leefstijl onvoldoende over deze groepen en zijn wetenschappelijke data geen goede afspiegeling van de samenleving. Lees meer over inclusief onderzoek doen.

3. Toets de algoritmen in de zorg op ‘gelijke kansen voor iedereen’

Vooroordelen komen in algoritmen terecht. Hierdoor wordt discriminatie in de hand gewerkt. Daarom is het van belang om kritisch te onderzoeken of de algoritmen kloppen voor verschillende patiëntengroepen.

4. Geef meer aandacht in opleidingen aan etnische diversiteit en het risico van discriminatie in de zorg

Bijvoorbeeld door een apart vak over diversiteit en (on)bewuste vooroordelen te ontwikkelen. En door meer aandacht te schenken aan medische wetenschappelijke kennis over etnische verschillen in gezondheid.

Contact

Wil je meer informatie of advies over discriminatie in de zorg tegengaan? Neem dan contact op met een van onze adviseurs, via discriminatie_inclusie@pharos.nl.