Home / Infosheets / Zorggebruik ouderen

Infosheet

Zorggebruik ouderen

We krijgen meer ouderen met verschillende culturele achtergronden. Zij kunnen zichzelf minder goed redden in tijden van personeelstekort in de zorg. In deze infosheet lees je meer over het zorggebruik van ouderen.

Ouderen leven steeds langer. Maar niet van alle ouderen neemt de levensverwachting toe. De gemiddelde leeftijd waarop ouderen met een lagere sociaaleconomische status (lage ses) en migrantenouderen overlijden, is al jaren hetzelfde. Zij leven niet steeds langer. We moeten rekening houden met vier zaken als het gaat om wonen, (publieke) zorg en welzijn voor ouderen:

  1. ouderen leven langer thuis, maar kunnen dat niet allemaal zelfstandig;
  2. de vergrijzing is gekleurd en ongezonder;
  3. er is een groeiend tekort aan handen in de zorg, en;
  4. gezonder oud worden is ingewikkeld.

Vier factoren ouderenzorg

1. Ouderen blijven langer thuis wonen

Nederland was lang uniek met de zorg in verpleeg- en verzorgingshuizen (geïnstitutionaliseerde ouderenzorg). Maar er zijn steeds meer ouderen in vergelijking met jongeren (vergrijzing). Hierdoor is dit niet langer financieel haalbaar. De ouder wordende mens wil steeds langer genieten van een zelfstandig leven. Langer zelfstandig leven betekent wel dat we ervan uitgaan dat mensen zelf de verantwoordelijkheid kunnen nemen om zo lang mogelijk gezond te blijven. Jezelf goed kunnen redden is noodzakelijk om zelfstandig te zijn. Hiervoor heb je een bepaalde lichamelijke en geestelijke gezondheid nodig en moet je goed kunnen bewegen. Je bent of blijft dan zelfredzaam.

Ouderen in kwetsbare situaties

Zoals de samenleving nu is ingericht, kan niet iedereen mee in de beweging om thuis goed voor zichzelf te blijven zorgen. Daarom ziet ook de Rijksoverheid dat het noodzakelijk is kwetsbare ouderen te ondersteunen in deze zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Bijvoorbeeld door professionele hulp, zorg en welzijn. De overheid heeft een boel middelen ingezet om kwetsbare ouderen op te vangen en de juiste ondersteuning te geven.

Binnen de groep die als ‘kwetsbare ouderen’ wordt aangeduid, is er een groep ouderen die hun hele leven lang al in kwetsbare omstandigheden leeft. De middelen aan professionele hulp, zorg en welzijn als ondersteuning van zelfredzaamheid bereiken deze ouderen niet of nauwelijks. Het zijn mensen die altijd al moeite hadden mee te draaien in wat de maatschappij van hen vraagt op het vlak van scholing, wonen, werken, inkomen, opvoeding, financiën en samenleven met anderen.

Ook mensen die hoogopgeleid zijn, altijd een inkomen hebben gehad en weinig van sociale voorzieningen hebben gebruikt, kunnen kwetsbaar zijn in hun ouderdom. Ook voor hen is aandacht nodig. Zij weten meestal wel de beschikbare hulp, zorg en welzijn te vinden en benutten, of zetten het eigen netwerk in.

2. Meer gekleurde vergrijzing en meer ouderen met chronische ziekten

Naar verhouding stijgt het aantal ouderen in Nederland en een groter deel van hen heeft een niet-westerse migratieachtergrond. In 2030 is één op drie 65+’ers migrant in de vier grote steden (G4).

Oudere migranten en hun mantelzorgers hebben andere (gezondheids-)behoeften, en veel van hen leven in armoede. Ouderen met een lage opleiding en ouderen die leven in armoede hebben meestal een slechtere kwaliteit van leven en meer chronische ziekten. Dementie komt bijvoorbeeld vaker voor onder ouderen die leven in armoede en onder oudere migranten. Dat betekent dat het aantal ouderen toeneemt dat hun hele leven al moeite heeft om mee te komen en dat ongezonder is. Dit vraagt van professionals in de domeinen wonen, (publieke) zorg en welzijn en hun bestuurders om ander aanbod, een andere manier van werken en om het inzetten van andere vaardigheden.

3. Tekort aan zorgmedewerkers en mantelzorgers

Nu al zijn er te weinig zorgvermedewerkers en mantelzorgers. De verhouding tussen het aantal mantelzorgers en het aantal ouderen wordt steeds ongunstiger. Vooral in het domein gezondheidszorg ontstaan al tekorten in professionele zorgverleners. Het lijkt er niet op dat hierin op korte termijn verandering komt. Nu is meer dan ooit belangrijk dat het beroep aantrekkelijk blijft. Plezier in het werk bereik je door zorg te bieden die zinnig is, en aansluit bij wat ouderen nodig hebben. Als steeds meer ouderen zorg nodig hebben voor wie de standaard manier van werken onvoldoende is, wordt het steeds moeilijker voldoening uit het werk te halen. Daarom is investering in duurzaamheid nodig.

4. Verschillen nemen toe tussen hoogopgeleide en laagopgeleide ouderen

In de laatste cijfers is terug te zien dat hoogopgeleide ouderen langer in goede gezondheid leven, terwijl dit niet geldt voor lager opgeleide ouderen. Hoogopgeleide ouderen lukt het steeds vaker de keuze te maken om gezonder te gaan leven door meer te gaan bewegen en gezonder te gaan eten. Ook zorgen zij steeds vaker dat ze (blijven) meedoen. Een gezondere leefstijl lijkt een kwestie van wíllen, maar is dat niet. Ouderen die hun hele leven lang al in kwetsbare omstandigheden leven, hebben die keus vaak niet om gezonder te gaan leven. De kloof wordt alleen maar groter met de groep ouderen die hun hele leven al in kwetsbare omstandigheden leeft.

Determinanten van gezondheid

Gezondheid wordt bepaald door:

  1. verschillende sociale determinanten;
  2. een combinatie van persoonlijke kenmerken, en;
  3. omstandigheden waarin mensen worden geboren, opgroeien, wonen en werken.

Bij mensen die hun leven lang in kwetsbare omstandigheden leven, zien we dat hun gezondheid negatief beïnvloed is door verschillende determinanten:

  • Onderwijs: laag opgeleid, minder/geen (digitale- en gezondheids-)vaardigheden.
  • Werk: veel werkloosheid, maar ook laagbetaald, fysiek zwaar en relatief gevaarlijk werk. Nachtdiensten en baan-onzekerheid/relatief veel flexibel werk.
  • Zorg: toegang vinden tot de juiste zorg is ingewikkeld, maar ook is de afstemming lastig tussen verschillende zorgprofessionals, wat vaker nodig is bij mensen met meerdere chronische aandoeningen (multimorbiditeit).
  • Wonen: vaak in zogenoemde achterstandswijken. Huizen zijn vaak klein, gehorig en dicht op elkaar. Soms naast snelwegen, waardoor de luchtkwaliteit van de omgeving slechter is.
  • Financieel: armoede en schulden.

Ongunstige omstandigheden hebben invloed op de mogelijkheden van mensen. En op de keuzes die mensen maken als het gaat om leefstijl. Maar ook op de toegang tot gezondheidsinformatie en goede kwaliteit van zorg, preventie en andere voorzieningen. Tussen leefstijl en omstandigheden is een sterke wisselwerking.

Leefstijl en gezondheid

Mensen die langdurig in armoede leven, wonen vaker in omstandigheden die slecht zijn voor de gezondheid. Denk aan meer fijnstof, vochtige huizen, of een onveilige buurt. Als gevolg van het geldgebrek ervaren zij meer stress. Mensen hebben daardoor minder aandacht voor gezondheid en gezond gedrag. Maar hebben ook minder geld om te besteden aan gezonde voeding of deelname aan sportclubs. Geldgebrek kan ook een barrière zijn voor toegang tot zorg en preventie. Huisartsen zien geregeld dat mensen verwijzingen naar een ziekenhuis niet opvolgen vanwege de kosten. Dit geldt ook voor verwijzing naar fysiotherapie, diëtiste of gebruik van tandartsenzorg, omdat dit niet in het basispakket van de zorgverzekering is opgenomen. Ouderen die hun leven lang in kwetsbare omstandigheden hebben geleefd, hebben dan ook vaker hart- en vaatziekten, diabetes, depressies en dementie.

Verminderen zorggebruik ouderen

We staan in Nederland de komende jaren voor een grote uitdaging. Als er niets gebeurt, stijgt de vraag naar ouderenzorg. Dit komt door de toename van het aantal ouderen met meer gezondheidsproblemen, die ook niet voldoende zelfredzaam zijn. En het aantal ouderen dat meer zorg nodig heeft die aansluit bij de grotere diversiteit onder ouderen. En dat alles terwijl er steeds minder verzorgenden beschikbaar zijn. De huidige omstandigheden op het gebied van wonen, zorg en welzijn zijn onvoldoende om dit stijgend aantal aan te kunnen. Het is tijd om te veranderen en je voor te bereiden. Hoe bereid je je in de regio hierop voor? En aan welke knoppen kan gedraaid worden?

De meeste winst kun je behalen bij de ouderen met een lage ses of migratieachtergrond. Je behaalt het grootste resultaat als zij gezonder oud worden en zelfredzamer kunnen leven. Daarvoor is nodig dat er ook voor hen technologie/eHealth ingezet kan worden. En je met minder formele zorg en ondersteuning in netwerkzorg kunt samenwerken met informele zorg. Juist omdat er een sterke wisselwerking is met leefstijl, is voor het ombuigen van de curve verandering nodig in de domeinen (publieke) zorg, welzijn en wonen. Daarmee wordt voorbereiden op de gekleurde vergrijzing al snel ingewikkeld. Afstemming op regionaal niveau is van belang. Maar er kunnen direct al stappen gezet worden; laaghangend fruit, als het ware. Ook deze kleinere stappen leveren in de regio meteen voordelen op voor ouderen én aanbieders en gemeenten.

Inzicht krijgen in voorbereiding in de regio’s

We inventariseren welke lokale uitdagingen, oplossingen en aanpakken van de grote vraagstukken in de ouderenzorg er te vinden zijn in regio’s in Nederland. Hoe ziet een duurzame regionale structuur eruit? Het huidige systeem is niet toekomstbestendig. Er wordt in verschillende regio’s in het land nagedacht over veranderingen in de domeinen wonen, zorg en welzijn. We zien dat er behoefte is in de nieuwe systemen die ontwikkeld (gaan) worden direct de ouderen mee te nemen die hun leven lang in kwetsbare situaties leefden. Die moeite hebben zelfstandig hun weg te vinden. Er gebeurt veel. In de regio’s wordt gewerkt aan overzicht krijgen en onderlinge afstemming wordt nagestreefd.

De juiste oplossingen voor vraagstukken specifiek rond oudere migranten en hun mantelzorgers, lijken moeilijker te vinden. In verschillende regio’s is de ervaring dat er als het ware een achterstand is in de aansluiting op de (gezondheids)behoeften van deze ouderen, waardoor extra inzet nodig lijkt. Langzaamaan lijken de voordelen die extra inzet kunnen opleveren op te gaan wegen tegen middelen en tijd die nodig zijn voor extra inzet. Maar hier zijn nog veel onzekerheden en onduidelijkheden pver waar in het huidige systeem de kosten worden gemaakt en waar de voordelen terecht komen. Deze onzekerheden lijken enigszins geparkeerd te worden, en de verschillende stakeholders gaan met elkaar in gesprek. In de inventarisatie zien we de behoefte om het gesprek met elkaar aan te gaan, specifiek over oudere migranten en hun mantelzorgers. Dit faciliteren we in enkele regionale werktafels, waarna analyse en rapportage volgen.

Instrumenten en mogelijkheden

De uitdaging is groot. Maar dat betekent niet dat kleine stappen zinloos zijn. We laten je instrumenten en mogelijkheden zien om kleine stappen te zetten om een bestaande gang van zaken te veranderen. En kleine stappen om nieuw te ontwikkelen aanpakken beter aan te passen op de toekomst. Dit verkleint al gezondheidsverschillen. En vergroot de kans op een effectief systeem dat betaalbaar blijft, houdbaar is én past bij een samenleving waarin iedereen meetelt.

Krijg inzicht in zorggebruik ouderen

De publicatie ‘Gezondheidsverschillen duurzaam aanpakken. De negen principes voor een succesvolle strategie’ is een prettig basisdocument. In de publicatie bieden we geen blauwdruk en geen uitgestippelde route. Wel bieden we een richting; een kompas. De informatie is onderbouwd met wetenschappelijke kennis en praktijkervaring uit binnen- en buitenland. De instrumenten en mogelijkheden die je direct kunt inzetten, zijn gebaseerd op de negen principes voor een succesvolle strategie. We bieden informatie die inzicht geeft in Gezond ouder worden. We faciliteren bijeenkomsten om zicht te krijgen op wat er speelt in een wijk en waarnaar verschillende stakeholders op zoek zijn. Bijvoorbeeld rond een onderwerp als dementie.

Neem voor meer informatie contact op met Jennifer van den Broeke, j.vandenbroeke@pharos.nl.

Sluit aan op de (gezondheids)behoeften van ouderen

Samen werken met de mensen om wie het gaat, is een van de succesfactoren om te komen tot een effectieve aanpak van gezondheidsverschillen. Doe dit al in een vroeg stadium. Op die manier identificeer en prioriteer je behoeften en drijfveren. Zo sluit het beter aan bij de belevingswereld, sociale normen, dagelijkse zorgen en de leefsituatie.

Werk persoonsgericht

In persoonsgericht werken staat de persoon centraal. En hebben professionals aandacht voor de sociale omstandigheden, emoties, waarden, behoeften en vaardigheden van mensen. Deze manier van werken is een voorwaarde om effectieve en samenhangende zorg en ondersteuning te kunnen bieden. Dit geldt voor professionals uit zowel medisch als sociaal domein.

Versterk geloof in eigen kunnen en zelfredzaamheid

Binnen de gezondheidszorg en het sociaal domein wordt een grote nadruk gelegd op autonomie, eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. Om iedereen in staat te stellen gezond te zijn en te blijven, is het belangrijk om mensen te ondersteunen bij het versterken van gezondheidsvaardigheden, geloof in eigen kunnen en zelfregulatie, en het verminderen of voorkomen van stress.

Inclusieve aanpak

Het bieden van gelijke gezondheidskansen houdt in dat maatregelen, beleid en interventies rekening houden met verschillen tussen mensen en groepen, en dat de intensiteit van de inzet hierop wordt aangepast. Alleen door een combinatie van universeel beleid met maatwerk kan het sociaaleconomische verloop in gezondheid aangepakt worden.

Naar boven