Crisisnoodopvang

Asielzoekers die (nog) niet terecht kunnen in asielzoekerscentra worden opgevangen in crisisnoodopvang (CNO). Dit komt door een tekort aan reguliere opvangplekken binnen het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA).  Een deel van deze vluchtelingen is op het moment van opvang in de CNO nog niet ingeschreven als asielzoeker. Zij worden ‘ongeregistreerd’ genoemd. De veiligheidsregio’s regelen de crisisnoodopvangplekken. De inregeling verloopt via de handreiking crisisnoodopvang. De veiligheidsregio’s zijn verantwoordelijk voor het regelen van zorg voor asielzoekers die verblijven in crisisnoodopvang. Hiervoor wordt soms het reguliere gezondheidssysteem benut, maar worden soms ook aparte faciliteiten opgezet. Crisisnoodopvang is een tijdelijke maatregel. Een deel van de asielzoekers in Nederland verblijft in 2023 echter ook in de crisisnoodopvang, is de verwachting.

Preventie, gezondheidsbevordering en infectieziektebestrijding

Net als voor alle andere inwoners van Nederland is de GGD verantwoordelijk voor de publieke gezondheidszorg voor asielzoekers. Deze zorg is vooral gericht op preventie, gezondheidsbevordering en infectieziektebestrijding. De jeugdgezondheidszorg en het rijksvaccinatieprogramma voor asielzoekerskinderen vormen een onderdeel van de publieke gezondheidszorg voor asielzoekers. Asielzoekers die afkomstig zijn uit landen waar veel tuberculose voorkomt, worden na aankomst in Nederland verplicht gecontroleerd op tuberculose. In de Factsheet Gezondheidszorg voor asielzoekers in Nederland vinden artsen en verpleegkundigen meer informatie over de gezondheidszorg voor asielzoekers tijdens de asielprocedure.

Marteling en traumatisering

De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) hanteerde lang de stelregel dat er medisch gezien (meestal) geen zekere uitspraken te doen zijn over de oorzaken van medische klachten en/of littekens bij asielzoekers. Medische aspecten werden daarom in de asielprocedure niet meegenomen. Dit hield in dat bewijzen voor marteling en traumatisering niet serieus genomen werden. Sinds 2010 is daar verandering in gekomen. Mede door de inzet van verschillende organisaties en de aandacht voor het zogeheten Istanbul Protocol.

Istanbul Protocol

In 2000 is het Istanbul Protocol door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aanvaard als standaard, voor het integraal juridisch en medisch onderzoek bij iemand die zegt te zijn gemarteld. Dit heeft geleid tot een bewustwording bij de Nederlandse overheid en de IND dat gerichte aandacht voor medische aspecten kan leiden tot een hogere kwaliteit van de asielbeoordeling, en tot minder herhaalde asielaanvragen.

Ook Pharos heeft daarin een belangrijke rol gespeeld. Zo is onder andere in 2006 het boek Care Full. Medico-legal reports and the Istanbul Protocol in asylum procedures gepubliceerd. Hierin is een artikel opgenomen van voormalig Pharos-medewerkers Evert Bloemen en Erick Vloeberghs getiteld Psychological and psychiatric aspects of recounting traumatic events by asylumseekers.

Vernieuwde versie

In 2022 werd de vernieuwde versie gepubliceerd van het Istanbul Protocol. Hierin staat welke lessen geleerd zijn sinds de publicatie van het originele protocol. Informatie over wetgeving en ethiek is aangepast volgens huidige kaders. Ook biedt de nieuwe versie van het protocol meer handvatten voor gezondheidsprofessionals die in aanraking komen met het Instanbul-protocol of onderzoeken naar marteling.

Forensisch medisch onderzoek tijdens asielprocedure

Sinds 2015 is het in de asielprocedure mogelijk om een forensisch medisch onderzoek aan te vragen naar de gevolgen van mogelijke marteling of andere vormen van geweld, als dit relevant wordt geacht voor de beoordeling van het asielverzoek. Dit is het gevolg van de nieuwe Europese Procedurerichtlijn voor EU-lidstaten. Ook mag de asielzoeker zelf op eigen kosten zo’n onderzoek laten verrichten. De uitkomsten van deze onderzoeken moeten meegewogen worden bij de beoordeling van de asielaanvraag.

Als de IND inschat dat medisch onderzoek nodig is voor de beoordeling van een asielverzoek, kan zij een forensisch instituut inschakelen voor het verrichten van een forensisch medisch onderzoek. In Nederland zijn hiervoor twee forensische instituten beschikbaar die verbonden zijn aan het ministerie van Veiligheid en Justitie: het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) en het Nederlands Instituut voor Forensische psychologie en Psychiatrie (NIFP).

Als de IND een onderzoek niet nodig vindt voor de beoordeling van een asielverzoek, kan een vreemdeling zelf een onderzoek starten. Hiervoor kan hij een verzoek indienen bij het instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (iMMO). Pharos is een van de founding partners van iMMO. Lees meer over de procedure op de website van het iMMO.

Asielbeoordeling

Zeker voor kwetsbare asielzoekers zoals slachtoffers van marteling en getraumatiseerde asielzoekers, is het vaak moeilijk om hun asielverhaal goed naar voren te brengen. Bij het beoordelen of een asielzoeker in aanmerking komt voor een verblijfsvergunning asiel, speelt de geloofwaardigheid van de asielzoeker een cruciale rol. Het is de asielzoeker die duidelijk moet maken dat hij te vrezen heeft voor zijn leven in het land van herkomst.

Veel asielzoekers vertellen dat er in de asielprocedure weinig tijd en ruimte is om een zodanige sfeer te laten ontstaan dat schaamte en wantrouwen kunnen afnemen. De asielbeoordeling wint aan kwaliteit als er meer kennis is over de psychologische mechanismen die hierbij een rol spelen.

Medisch advies onderdeel asielprocedure

In 2010 is de asielprocedure aangepast. Er werd een rust- en voorbereidingsperiode ingevoerd. Sinds die tijd maakt het ‘Medisch Advies Horen en Beslissen’ onderdeel uit van de asielprocedure, naast informatie over de asielprocedure en hulp van een advocaat. Alle nieuwe asielzoekers krijgen dit medisch advies aangeboden voor de feitelijke aanvang van hun asielprocedure. Dit medisch advies dient in de eerste plaats om medische beperkingen bij asielzoekers op te sporen die ertoe kunnen leiden dat de betrokkenen hun asielverhaal niet goed kunnen overbrengen en verklaren.

De IND moet kennis hebben van deze medische beperkingen, zodat zij daarmee rekening kunnen houden bij het horen van de asielzoeker en het beslissen over het asielverzoek. Slechts bij een klein aantal asielzoekers zijn de beperkingen zo ernstig dat deze medisch gezien niet in staat zijn om op dat moment een gehoor te ondergaan van de IND.

Voor het ‘Medisch Advies Horen en Beslissen’ maakt de IND gebruik van een onafhankelijk medisch adviesbureau. Iedere asielzoeker komt bij een verpleegkundige, en op indicatie onderzoekt ook een arts de asielzoeker. De arts is als medisch adviseur verantwoordelijk voor het af te geven medisch advies.