Na afwijzing heerst het gevoel nooit meer heel te worden, en vraagt men zich af hoeveel er nog geïnvesteerd moet worden in het leven in Nederland. Ook zijn er existentiële vragen: wat is de zin van het leven nog?

Veel mensen zijn naar Nederland gekomen met het idee om familie over te laten komen. Als dat niet lukt, valt de toekomst in duigen. Dit levert veel gezondheidsklachten op.

Mensen houden de problemen voor zichzelf en zoeken niet of pas laat hulp. Regelmatig stokt hierdoor de participatie en integratie: ze stoppen met school of werk en komen de deur niet meer uit. Het leven staat stil.

Na afwijzing is er bij familie veel onbegrip en wantrouwen. De aanvrager (referent) heeft het gevoel van falen en wordt blijvend geconfronteerd met familie in het thuisland en hun verwachtingen.

Afwijzing kan leiden tot verder ontwrichten van familieverbanden, die door de vlucht toch al onder druk stonden. En tot veranderingen in de gezinsstructuren. De meeste achtergebleven gezinsleden leven in zware en zelfs gevaarlijke omstandigheden in land van herkomst of opvangland. Referenten maken zich veel zorgen over hun welzijn. Daarbij komt machteloosheid, schuldgevoel, frustratie en gevoel van falen.

Het is voor de meeste referenten heel lastig om aan gezinsleden uit te leggen hoe de procedure werkt, op welke basis beslissingen worden genomen en waarom het gezinsherenigingsverzoek is afwezen. De grote afstand tussen gezinsleden en de referent zorgt ervoor dat achtergebleven gezinsleden denken dat de referent zich slecht of onvoldoende kan inleven in het wat zij meemaken. Dit schaadt het vertrouwen en kan er toe leiden dat mensen uit elkaar groeien.

De referent voelt vaak grote verantwoordelijkheid om het leven van de achtergebleven gezinsleden zo prettig mogelijk te maken. Achtergebleven gezinsleden zijn financieel afhankelijk van de referent omdat zij zelf niet in staat zijn om genoeg te verdienen. Dit zorgt ervoor dat de referent zich verplicht voelt om geld terug te sturen. Regelmatig hebben referenten zelf beperkte financiële middelen, maar toch sturen zij geld terug. De familie kan vaak niet begrijpen dat mensen hier ook weinig geld en hoge kosten hebben. Naast het risico op schulden, vergroot dit de stress nog meer.

Voor jongeren is de druk extra groot. Uit onderzoek van Pharos (2018) weten we dat sommige alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’ers) veel druk ervaren door de verwachtingen van hun ouders. Zij zijn vooruit gestuurd om gezinshereniging te realiseren. Als dit niet lukt, is er een sterk gevoel van falen. Soms wordt dit letterlijk door de ouders uitgesproken.

Ook de jongeren, die zich vaak al in een financieel kwetsbare situatie bevinden, sturen vaak geld naar familie. Het is moeilijk om de druk van de familie te weerstaan. Dit leidt regelmatig tot grote financiële problemen:

“Na verwijten van vader, moeder of zus verdwijnt een aanmaning van de woningbouwvereniging of andere rekening in Nederland dan al snel weer onder aan de stapel. De familie gaat toch voor.”

Maria Verkade van SAMAH, in artikel ‘Mogen mijn moeder en broertje komen?’

Om referenten te helpen bij afwijzing, hebben we 9 tips en adviezen opgesteld tijdens een sessie met sleutelpersonen. Hoe kun je referenten ondersteunen bij afwijzing?

1. Spreek tijdens de procedure al over verwachtingen.
2. Heb oog voor behoeften en zoek mee naar juiste hulp.
3. Bespreek en normaliseer eventuele klachten.
4. Help om bezig te blijven en door te blijven gaan met integratie.
5. Stabiliteit in begeleiding.
6. Investeer in het opbouwen van een band.
7. Benut sleutelpersonen.
8. Tolken.
9. Groepsgewijze aanpak.

1. Spreek tijdens de procedure al over verwachtingen

Verwachtingsmanagement kan het negatieve effect van afwijzing verminderen. Let daarom in de begeleiding op:

• Heldere en consistente informatie over regelgeving en over wat wel en niet kan (of haalbaar is) in dit proces.
• Duidelijk zijn over waar je als begeleider wel of geen invloed op hebt in Nederland.
• Benadruk dat onzekerheid iets is waar je beiden onder lijdt en boos over bent en laat dit zien.
• Heb oog voor wensen en behoeften van vluchtelingen en realiseer wat voor een essentiële emotie en angst daarbij hoort.

2. Heb oog voor behoeften en zoek mee naar juiste hulp

Het is belangrijk dat professionals en vrijwilligers die nieuwkomers begeleiden zich realiseren hoe zwaar het proces van gezinshereniging kan zijn, zodat ze hen daarin kunnen ondersteunen. Als je niet zelf de aangewezen partij bent, help dan door te zoeken waar mensen terecht kunnen.

De juridische begeleiding bij de procedure wordt meestal door VluchtelingenWerk geboden. Hierdoor kan de referent begrijpen aan welke eisen je moet voldoen en hoe je bewijs moet leveren tijdens de procedure.

Bij psychosociale klachten zijn er verschillende hulpaanbieders. Denk aan VluchtelingenWerk, sleutelpersonen, contactpersonen van de gemeente, maatschappelijke organisaties en initiatieven in de buurt, maatschappelijk werk, huisarts, GGD en GGZ.

3. Bespreek en normaliseer eventuele klachten

Probeer (herhaaldelijk) te praten over de situatie en hoe die zich ontwikkelt. Vraag (met beleid) naar de situatie van vroeger en nu. Hoe leefde de familie samen voor de vlucht? Maak duidelijk dat het niet gek is om veel spanning en negatieve gevoelens te hebben. Geef eventueel aan dat je dit ook ziet bij andere nieuwkomers die te maken hebben met afwijzing. Het bespreekbaar maken van het onderwerp is daarin een eerste stap, want de situatie kun je vaak niet oplossen. Lastig is dat praten niet altijd wordt gezien als helpen. Denk daarom ook aan steun op het gebied van afleiding en activeren, zoals sport, muziek of vrijwilligerswerk. “Het is beter als ze het eerder herkennen en eerder geholpen worden. Ze wachten tot de stress te hoog is”, geeft een sleutelpersoon aan.

4. Help om bezig te blijven en door te blijven gaan met integratie

Help om stappen te blijven zetten in het leven hier. Door het geven van informatie, begeleiden naar andere organisaties, motiveren om hulp te zoeken of door deel te nemen aan activiteiten.

5. Stabiliteit in begeleiding

Voor het vertrouwen helpt het als er zoveel mogelijk een vaste contactpersoon is die de situatie bijhoudt en het hele proces goed in de gaten houdt. Iemand die bij hele traject helpt en begin tot eind de referent volgt. “Blijf rustig, blijf luisteren, neem de tijd en heb geduld. Hou contact”, adviseert een sleutelpersoon.

6. Investeer in het opbouwen van een band

Neem de tijd om een band op te bouwen, praat ook over andere dingen en vertel iets over jezelf. Wees hierin sensitief voor cultuurverschillen. ‘Zorg voor vertrouwen tussen jou en de jongere. Je moet ook geheimen kunnen bewaren, dat is belangrijk voor het vertrouwen. Dan pas gaat de jongere alles vertellen. Dan kun je ook pas advies geven over de oplossing’, aldus een sleutelpersoon over Eritrese amv’s.

7. Benut sleutelpersonen

Sleutelpersonen kunnen informeren, luisteren, advies geven en bemiddelaar zijn. In moeilijke situaties kunnen zij mee naar instanties en een brugfunctie vervullen.

8. Tolken

Het helpt in het contact als een tolk aanwezig is, zeker bij de gemeente. Dit is een voorwaarde volgens de sleutelpersonen, maar helaas meestal niet beschikbaar.

9. Groepsgewijze aanpak

Het is goed om de mensen in een groep samen te brengen om samen een situatie te bespreken. Zo weet iedereen waar ze terechtkunnen met vragen.

‘Je kan het niet alleen, je hoeft het niet alleen’

Magazine over succesvolle begeleiding van Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen. Met tips, handvatten en amv’s die vertellen over hun ervaringen.

Website voor huisartsen en andere zorgverleners met vragen over zorg en gezondheid voor migranten, vluchtelingen en patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden.
huisarts-migrant.nl

Over Pharos