Ze slaan bruggen, geven informatie en signaleren. Veel oud-vluchtelingen helpen nieuwkomers op weg in Nederland. Het aantal sleutelpersonen – ruim 130 inmiddels – groeit en organisaties zien nut en noodzaak, blijkt uit een rapport van Pharos. “Het is nu tijd voor een verdere professionalisering en erkenning van deze functie”, zegt projectleider Inge Goorts van Pharos. – Geschreven door: Jessica Maas

Sinds 2016 geeft Pharos de training ‘Sleutelpersonen gezondheid Statushouders’ aan oud-vluchtelingen, die affiniteit hebben met de gezondheidszorg. Na een driedaagse trainging gaan ze bij een gemeente, welzijnsorganisatie of GGD aan de slag. “In totaal zijn de afgelopen drie jaar al meer dan 130 sleutelpersonen opgeleid en dat aantal blijft groeien”, zegt projectleider Inge. “Het verschil tussen gemeenten is overigens groot. In de ene gemeente zijn bijvoorbeeld drie sleutelpersonen actief, in de andere gemeente nog geen en is de functie nog onbekend. Daar is dus zeker nog een wereld te winnen.”

Allerlei domeinen

De sleutelpersonen die bij Pharos een training volgden, zijn opgeleid om de rollen van  voorlichter, adviseur, bemiddelaar en/of verkenner te vervullen. Ze signaleren zorgvragen bij statushouders en geven advies richting gemeenten en andere professionals. “Ondanks dat de nadruk in de training ligt op onderwerpen in de gezondheidszorg, blijkt uit onze verkenning dat sleutelpersonen op allerlei domeinen actief zijn”, zegt Inge. “Of het nu gaat om de begeleiding van de zoektocht naar werk, het voorkomen van schulden of taalondersteuning.”

In de praktijk

Shadi Akel, sleutelpersoon in de gemeente Woerden bij WoerdenWijzer, heeft het druk. Hij organiseert voorlichtingen, gaat op huisbezoek, gaat met nieuwkomers mee naar de huisarts of naar school, vult papieren voor ze in. Nieuwkomers weten hem goed te vinden, zijn mobieltje staat niet stil. “Voor veel nieuwkomers zijn we echt een reddingsboei. Natuurlijk zijn er mensen die zichzelf prima redden, maar er zijn ook mensen die zich geen raad weten in deze vrije samenleving. Het gevaar dat zij zich afsluiten is groot.” Hij vertelt over een jong meisje die door haar vader werd geslagen. “Zij liep echt gevaar thuis. Uiteindelijk hebben we Veilig Thuis ingeschakeld.” Shadi, voormalig financieel adviseur in Damascus, probeert dagelijks om de Nederlandse samenleving uit te leggen aan nieuwkomers. “Dat is zo belangrijk: het wantrouwen richting overheid en instanties is vaak groot.”

Onderzoeken sleutelpersonen

Pharos voerde twee verkennende onderzoeken uit en sprak met sleutelpersonen, statushouders die door sleutelpersonen geholpen worden en met professionals van twee welzijnsorganisaties waar sleutelpersonen in dienst zijn. De deelnemers van de onderzoeken zijn overtuigd van het nut en noodzaak van de sleutelpersonen: “Als er iets is wat wij niet begrijpen, of als we moeilijke vragen van de huisarts moeten beantwoorden, dan vragen we aan de sleutelpersoon of ze meegaat. Zij vertaalt en legt alles aan ons uit”, aldus een Eritrese statushouder in het onderzoek. “Als ik hem vraag om mij ergens mee te helpen, dan komt hij. Want hij heeft tegen mij gezegd: wat er ook is, je kunt me altijd bellen, ook ’s avonds, in de nacht of in het weekend. Dan kom ik met de auto en dan kom ik je helpen. Hij is een goede man, een heel aardige man”, zegt een Syrische statushouder. Volgens de professionals helpen sleutelpersonen bij het bereiken van de doelgroep, het signaleren van problemen, het verlagen van de drempel richting instellingen en gemeenten. Een medewerker van een welzijnsorganisatie: “Ik denk zeker dat mensen sneller en beter worden geholpen omdat ze hen kennen. Omdat ze weten: dit is iemand die onze taal kent en onze cultuur begrijpt. Ze vertrouwen hen meer.”

Kostenbesparing

Projectleider Inge is ervan overtuigd dat de inzet van sleutelpersonen kostenbesparend werkt.  “Daar is helaas nog geen onderzoek naar gedaan, maar sleutelpersonen helpen bij het vroegtijdig signaleren van gezondheidsproblemen en sociale problemen. Daarmee wordt een hoop problemen voorkomen en kosten bespaard.” Een nieuw rapport van de World Health Organisation benadrukt eveneens het belang sleutelpersonen, ofwel cultural mediators. Met name de toegang en kwaliteit van de zorg gaat erop vooruit. “Door een betere communicatie, meer vertrouwen en begrip kan de relatie tussen zorgprofessional en cliënt sterk verbeteren.” Belangrijk daarbij is wel dat beroepskrachten goed samenwerken met de sleutelpersonen en het belang van de functie erkennen, aldus de WHO.

Vergoedingen sleutelpersonen

Deze kanttekening komt eveneens in het onderzoek van Pharos naar boven. Zo blijkt dat 28% van de sleutelpersonen een betaalde baan heeft als sleutelpersoon. De rest van de sleutelpersonen is werkzaam als vrijwilliger en krijgt een onkostenvergoeding. Veel sleutelpersonen hopen op termijn wel betaald aan de slag te kunnen. Een aantal sleutelpersonen geeft in het onderzoek aan dat de vergoeding niet in verhouding is met de tijd die zij erin steken. Een vrouw uit Soedan die een vrijwilligersfunctie heeft bij een GGD zegt: “Wij krijgen een bepaalde vergoeding en dat is € 25 per voorbereiding en € 75 per training. Dat vind ik te weinig eigenlijk, want wij hebben veel taken en doen veel voor de training. Ik vind het heel erg weinig geld terwijl wij alle casuïstiek moeten lezen en schrijven en soms ook moeten reizen.”

Waken voor overbelasting

Projectleider Inge benadrukt dat organisaties moeten waken voor overbelasting van de vrijwillige sleutelpersonen. Ze moeten duidelijke afspraken over rollen, taken en vergoedingen. “We moeten niet vergeten dat de sleutelpersonen ook aan hun eigen toekomst bouwen en op zoek zijn naar betaald werk. Er zijn gelukkig gemeenten die dit zien en mensen in dienst nemen.”

Zo ook Shadi bij de gemeente Woerden. Hij heeft sinds een paar maanden een betaalde functie als sleutelpersoon. “Maar onze positie blijft lastig. Ik blijf voor sommige mensen toch ‘die vluchteling’, maar ik wil mijn leven verder opbouwen. Sleutelpersonen lossen echt veel problemen op. Klein en groot. Ik denk dat niet iedereen zich dat realiseert. Ook Woerden niet. Er was pas een discussie in de politiek en nu heb ik te horen gekregen dat mijn uren volgend jaar omlaag gaan. Terwijl ik nu al tijd te kort kom.”

Professionalisering

Volgens Inge is het de hoogste tijd voor een verdere professionalisering van de functie sleutelpersoon. “Sleutelpersonen hebben behoefte aan verdere verdieping. We bieden intervisie en verdiepende modules, maar dat is nog niet genoeg. Bovendien willen we ook de organisaties kunnen ondersteunen. Daarom zijn we op zoek naar middelen voor een  ‘Sleutelpersonen Academie’. Een nog bredere opleiding, die helpt bij de verdere professionalisering en erkenning van de functie.”

–

Pharos werkt samen met Sleutelpersonen gezondheid statushouders, vrouwelijke genitale verminking (vgv) en seksueel geweld. Bekijk een overzicht van alle sleutelpersonen per onderwerp of per gemeente op onze interactieve kaart sleutelpersonen. Daarnaast trainen we migrantenvoorlichters Palliatieve Zorg.

Lees hier het hele rapport Sleutelpersonen.

Vragen over sleutelpersonen of dit onderzoek? Stuur dan een mail naar Inge Goorts: I.goorts@pharos.nl.