Iedereen ervaart weleens stress, maar we onderschatten nog steeds de grote impact die langdurige stress heeft op gezondheid. Langdurige, of chronische stress maakt mensen ziek. Toch zien we vaak gevolgen van stress – roken, overgewicht, chronische ziektes – als ‘eigen schuld, dikke bult’. Je hoeft toch niet te roken, of ongezond te leven?

Of het in de media nu gaat over iets banaals als ‘fatshaming’ of over de duiding van CBS-cijfers over levensverwachting: steeds vaker lees ik reacties als ‘eigen schuld, dikke bult’. “Minder eten of ophouden met zeuren.” “Iedereen weet dat roken slecht is. Als je rookt, is het je eigen schuld dat je eerder doodgaat.” En als je het typisch Nederlandse gezegde waagt te ontkrachten, neem je simpelweg geen verantwoordelijkheid. “Altijd maar weer die slachtofferrol. In Nederland kan iedereen zijn eigen keuzes maken.”

Nee. Vaak is het geen keuze, maar het gevolg van de omstandigheden waarin iemand opgroeit, woont en werkt, en de stress die dat met zich mee brengt.

Gezonde stress versus chronische stress

Ik heb het hier niet over acute ‘gezonde’ stress, bijvoorbeeld in een verkeerssituatie of voor een belangrijk gesprek op je werk. Die vorm van stress heeft een goed doel en zorgt er meestal voor dat je direct in actie komt, of dat je meteen een oplossing bedenkt en uitvoert. Van deze stress herstel je snel. Langdurige of chronische stress is anders. Die heeft geen goed doel en is niet direct op te lossen. Je herstelt minder makkelijk, ook lichamelijk.

Er zijn veel potentiële oorzaken voor deze vorm van stress, zogeheten stressoren: schulden, werkloosheid, slecht wonen, eenzaamheid, niet zo zelfredzaam zijn als in Nederland van je wordt verwacht. Stressoren beïnvloeden elkaar, houden elkaar in stand en zorgen voor een vicieuze cirkel. Stel: je hebt geldproblemen en geen idee hoe je die aanpakt. Je slaapt daardoor slecht. En slaapgebrek zorgt voor zowel lichamelijke als geestelijke problemen. Je wordt sneller ziek, emotioneler, kan je slechts op een probleem tegelijk richten. Je werk lijdt eronder en je geldproblemen worden groter.

Als stressoren niet worden aangepakt, kan de stress zelf niet worden aangepakt. Dan kan stress chronisch worden. Mocht je denken dat ‘stressoren’ een ingewikkelde term is voor zorgen die nu eenmaal bij het leven horen, hieronder enkele gevolgen van chronische stress.

Geestelijke gevolgen van stress

Door chronische stress gaat je cognitieve vermogen achteruit. Je neemt minder makkelijk langetermijnbeslissingen, je gedrag wordt impulsiever. Je hebt meer moeite met plannen, organiseren, informatie verwerken, emoties reguleren, je concentreren en voor jezelf zorgen. En om die chaos in je hoofd te bedwingen, steek je ook nog eens een sigaretje op. Je bent al verslaafd sinds je veertiende, want iedereen in je omgeving rookte. Je weet dat het slecht is en je wil heel graag stoppen, maar die ene peuk maakt je rustig, al is het voor heel even. Eigen schuld?

Misschien zijn de gevolgen van stress op cognitieve vermogens geen nieuws voor je. Hier is – gelukkig – al meer aandacht voor. Het heeft bovendien iets ongrijpbaars en abstracts: het is makkelijk om te denken dat karakter een bepalende rol speelt bij de invloed die stress heeft op je geestelijk welzijn. Maar stress heeft ook rechtstreeks lichamelijke gevolgen, en kennis daarover is veel minder wijd verspreid.

Lichamelijke gevolgen van stress

Stress heeft invloed op je zenuwstelsel: je hart gaat sneller kloppen, je spijsvertering vertraagt en je bloeddruk gaat omhoog. Als tijdelijke reactie gezond, als langdurige reactie  schadelijk. Je lichaam maakt bepaalde stoffen aan, zoals cortisol dat we ook wel het stresshormoon noemen. Dat hormoon is nodig bij acute stress, maar chronische stress zorgt voor een teveel aan cortisol in je bloed. Dat veroorzaakt schade en vergroot de kans op hart- en vaatziektes, overgewicht, diabetes, een verminderde werking van het immuunsysteem, slapeloosheid en depressie.

Vertaald: zelfs als je gezond eet en voldoende beweegt, kun je door chronische stress als gevolg van bijvoorbeeld armoede overgewicht krijgen. Wat schadelijk is voor je gezondheid. Eigen schuld?

Vergroot bewustzijn, pak stress aan

Problemen buiten het gezondheidsdomein hebben kortom rechtstreeks invloed op je lichamelijke en geestelijke gezondheid. Niemand is daar zelf volledig verantwoordelijk voor. Het is belangrijk dat er meer kennis en bewustzijn komt over de impact die chronische stress heeft op gezondheid, en dat we die kennis gebruiken in adviezen en maatregelen in zorg- en hulpverlening. We bieden gezondheidsproblemen als gevolg van stress namelijk alleen het hoofd als we die stress aanpakken. Daarvoor moeten we naar de stressoren, of achterliggende problemen kijken.

Laten we door dit besef te vergroten ook meteen ‘eigen schuld, dikke bult’ uitbannen als primaire reactie op bepaalde (gezondheids)problemen. Dat staat een positieve verandering in de weg. Niet iedereen heeft een keuze. Zelfs niet in Nederland.

Lees meer over stress & gezondheid.