Leerlingen met een vlucht- of migratieachtergrond die nieuw zijn in Nederland moeten wennen aan een nieuw land en op verhaal komen. Goede en slechte herinneringen krijgen een nieuwe betekenis als je in een nieuw land woont. Een persoon die ze vertrouwen en die hen kent en hen ziet is erg belangrijk bij het helpen op verhaal te komen.

Je thuis voelen op school

Leerlingen die zich thuis voelen op school, hebben minder kans op posttraumatische stress, depressie en angsten. Schoolgaan kan dus psychosociale problemen voorkomen of helpen verminderen. Jij kan leerlingen het gevoel geven dat ze thuis zijn. Vooral met leerlingen in gesprek gaan en hen op verhaal laten komen helpt. Dat kan pas goed als leerlingen zich beter in het Nederlands kunnen uitdrukken. Maar ook door gewoon onderwijs te geven, én door in de klas verleden en heden te verbinden, haal je de oorlog uit de kinderen. Scholen spelen daarmee een essentiële rol in het versterken van de veerkracht van leerlingen.

Leerlingen komen niet naar school: wat dan?

Zich thuis voelen op school kan helend werken. Sommige leerlingen lukt het echter niet om naar school te komen; de drempel is te hoog. Dit speelt met name bij veel AMV’ers. De stressvolle reis en de onzekere situatie hier in Nederland kunnen ervoor zorgen dat hun autonome zenuwstelsel dusdanig ontregeld is, dat het functioneren in groepen en het leren niet goed gaan. Dit filmpje laat zien hoe dat werkt. Al snel krijgen leerlingen dan het etiket ‘lui’ of ‘ongemotiveerd’, terwijl ze in werkelijkheid in een moeilijke fase zitten waarin het autonome zenuwstelsel tot rust moet komen. De ervaring leert dat het overgrote deel AMV’ers de draad na verloop van tijd weer oppakt. Als een leerling eerst helemaal niet kwam en daarna wel komt maar steeds te laat is, is het belangrijk om de leerling niet te straffen maar positief toe te spreken. Geef complimenten voor het feit dat hij/zij er nu wel is en geef aan hoe fijn dat je vindt (zeker bij AMV’ers, zij hebben namelijk niemand die hen naar school stuurt). Vervolgens ga je in gesprek en bespreek je hoe de leerling de volgende dag wel op tijd kan komen.

Veiligheid, structuur en voorspelbaarheid bieden

Er moet eerst een bepaalde mata van veiligheid ervaren worden voordat leerlingen tot leren kunnen komen. Je kunt ook leerlingen die nog geen Nederlands spreken veiligheid, structuur en voorspelbaarheid bieden, samen met de andere leerlingen in de groep. Incidenteel zullen individuele leerlingen extra ondersteuning nodig hebben. Maar over het algemeen geldt dat als je betrouwbaar en voorspelbaar bent en als je leerlingen controle en duidelijkheid geeft, je al flink kunt bijdragen aan het inzetten en vergroten van hun veerkracht. Dit omdat de situaties waarin ze gezeten hebben (en soms nog steeds in zitten) zich juist kermerk(t)en door het tegenovergestelde; chaos, controleverlies, onbetrouwbaarheid en onvoorspelbaarheid. En ze (weer) moeten ervaren dat de omgeving, volwassenen en leeftijdsgenoten veilig zijn.

Werken met leerlingen die nieuw zijn in Nederland betekent ook dat jij en de leerling veel met elkaar in gesprek zijn. Daardoor delen leerlingen, als zij het Nederlands beter gaan beheersen, vaak persoonlijke verhalen. Dat zijn soms verhalen die ze thuis niet vanzelfsprekend kwijt willen en/of kunnen. Omdat migratie een ingrijpende ervaring is, is het belangrijk om met leerlingen te werken aan het inzetten en versterken van hun veerkracht (lees daarover meer bij ‘Veerkracht versterken’). Het helpt je leerlingen op verhaal te komen en ze worden er mentaal sterker van.

Wat kun je doen als docent of ondersteuningsteam?

• Help je leerling te denken aan goede herinneringen. Leerlingen hebben bijvoorbeeld herinneringen aan de huizen waarin ze gewoond hebben of de spelletjes die ze vroeger speelden. Herinneringen aan veiligheid en geborgenheid. Geef als tip aan de leerlingen dat als ze vervelende herinneringen hebben, deze kunnen verdwijnen door ook te denken aan goede herinneringen, aan dingen waar ze trots op zijn. Ze kunnen zo typische dingen uit hun herkomstland met elkaar delen en samen trots zijn.
• Vraag wat je leerlingen leuk vinden aan hun huidige situatie. Door de leerlingen ook te vragen wat ze leuk vinden aan het huis waarin ze nu wonen of de spelletjes die ze hier in Nederland doen, kan je hen helpen om positieve gedachten te krijgen.
•  Zet creatieve methodes in. Creatieve methodes, muziek, zingen, toneel, filmpjes maken en sport, kan je gebruiken als ‘wapens tegen angst, somberheid en agressie’. Het biedt de leerlingen die nieuw zijn in Nederland tegenwicht voor de verstoorde balans waarmee velen van hen te maken hebben. Zo kun je bij het hierboven genoemde onderwerp ‘huizen’ aan de slag met het tekenen van een huis of je kunt samen een typisch spel uit een land van herkomst of juist een Nederlands spel gaan doen.
• Heb oog voor het welbevinden. Aandacht geven aan het welbevinden is belangrijk en hoeft geen extra tijd te kosten. Het gaat om de bril die je opzet waarbij je oog hebt voor emoties achter het gedrag en de veranderingen bij de leerling die je vertellen of de leerling op verhaal komt.

Wat kun je doen als docent?

• Het allerbelangrijkste is een warm onthaal.
  • Bereid je groep voor op de komst van de nieuwe leerling.
  • Kijk vlak voor de school begint of de leerling er al is en vertel waar het lokaal is.
  • Koppel hem/haar aan een maatje (in de groep); het liefst iemand die dezelfde taal spreekt. Hij/zij kan uitleg kan geven over hoe alles werkt op school, zoals hoe de pauzes verlopen, welke spullen je nodig hebt, wie en waar je leerkracht/mentor is en waar je moet zijn als diegene er niet is.

Materialen

• Werkbladen Wereldreizigers – PO (Pharos)
• Werkbladen Welkom op School – ISK/VO (Pharos)
• Hand-out Aandacht voor welbevinden nieuwkomerskinderen (Pharos)

Bronnen

• Welkom op School, Bram Tuk en Milleke de Neef, Pharos 2015
• Wereldreizigers, Bram Tuk en Ilse Vlietstra, Pharos 2017