Wat is cultuursensitief werken?

Cultuursensitief werken betekent dat je rekening houdt met de culturele achtergrond en waarden van de patiënt of cliënt, en daarop afgestemde zorg of ondersteuning biedt. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je rekening houdt met religieuze of culturele voedingsgewoonten. Of dat een tolk wordt ingezet als de patiënt de taal niet goed beheerst.

Waarom is cultuursensitief werken belangrijk?

Nederland is in de afgelopen decennia steeds diverser geworden. De kans bestaat dat over enige jaren het aandeel inwoners met een migratieachtergrond 30% tot 40% van de Nederlandse bevolking is. Cultuursensitieve zorg respecteert de culturele achtergrond en gewoonten van de zorgvrager en sluit aan bij diens leefwereld. Hierdoor kunnen zij ook beter hun zorgbehoeften kenbaar maken. Dat zorgt voor hogere patiënttevredenheid en betere kwaliteit van zorg. Zo worden de grote gezondheidsverschillen tussen mensen verkleind.

Cultuursensitief werken is onderdeel van persoonsgerichte zorg

Cultuursensitief werken is, net als intersectionaliteit, onderdeel van persoonsgericht werken. Bij intersectionaliteit kijk je naar de verschillende dimensies van de identiteiten van mensen. En hoe die van invloed zijn op hun specifieke ervaringen in de maatschappij. Denk aan bijvoorbeeld gender, etniciteit, sociaaleconomische positie en seksuele oriëntatie.

Door persoonsgericht te werken, met oog voor cultuursensitiviteit en intersectionaliteit, leer je als professional in zorg en het sociaal domein je patiënt/cliënt echt kennen. Het stelt je in staat verbinding te maken met de leefwereld van de persoon tegenover je. Daardoor sluit de zorg die je levert beter aan op de persoon.

Veelvoorkomende vooroordelen

Er zijn veelvoorkomende onterechte vooroordelen onder professionals in de zorg en het sociaal domein over cultuur en cultuursensitief werken. Bijvoorbeeld:

• Cultuur is geen afgebakend geheel van aspecten op basis waarvan mensen worden ingedeeld. Als je zo denkt, dreigt het gevaar van hokjesdenken. ‘De’ Somaliër, ‘de’ Turk of ‘de’ Nederlander bestaat niet.
• Communicatieproblemen met migranten worden vaak gezien als cultuurverschillen. Maar vaak gaat het dan om de gevolgen van migratie en het onbekend zijn in een nieuwe samenleving. Of doordat de patiënt de Nederlandse taal nog niet beheerst of laaggeletterd is.
• Cultuursensitief werken wordt vaak onterecht 1-op-1 gekoppeld aan mensen met een migratieachtergrond. De term is toepasbaar op iedereen. Ieder mens draagt een eigen culturele identiteit met zich mee.

Hoe werk je cultuursensitief?

Cultuursensitief werken begint bij zelfkennis over je eigen culturele bagage en hoe dit van invloed is op jouw handelen als (zorg)professional. Cultuur is niet alleen iets van de ander, maar ook van jou. Daarnaast heb je kennis, een open houding en vaardigheden nodig.

• Kennis dat cultuur ertoe kán doen (niet om kennis van verschillende culturen) en dat deze invloed wisselend kan zijn in verschillende situaties.
• Een open en nieuwsgierige houding ten opzichte van je eigen culturele achtergrond en die van de patiënt of cliënt.
• Vaardigheden. Je kunt inschatten hoe en of cultuur van betekenis is voor je patiënt/cliënt en je hebt de vaardigheden een goed gesprek over cultuur aan te gaan
• Zelfreflectie (cultural humility). Kijk in de spiegel en ga op zoek naar de invloed van cultuur op je eigen leven en jouw blik op de wereld. Besef dat jouw culturele normen niet voor iedereen gelden. Blijf voortdurend reflecteren op je eigen culturele blik en handelen. Stel jezelf deze vragen:

  1. Wat is de invloed van mijn culturele bagage op mijn professionele blik?
  2. Hoe verhoudt mijn maatschappelijke positie zich tot die van mijn patiënt/cliënt?
  3. Wanneer voel ik me ongemakkelijk? En wat heb ik nodig om dit te overbruggen?

Praktische handvatten voor cultuursensitief werken

Pharos heeft een aantal praktische handvatten voor professionals in de zorg en het sociaal domein om cultuursensitief te werken.

1. Gebruik begrijpelijke voorlichtingsmaterialen

Als je cultuursensitieve zorg wil leveren, is het belangrijk om begrijpelijk te communiceren met patiënten of cliënten. Hiervoor kun je onze begrijpelijke voorlichtingsmaterialen en beeldverhalen (in eigen taal) te gebruiken.

2. Het Culturele Interview

Het Culturele Interview kun je gebruiken om de sociale en culturele context van hulpvragers te begrijpen. Het Culturele Interview biedt handvatten om tijdens het consult vragen te stellen, zoals:

• • Waar bent u geboren? Met welke taal bent u opgegroeid?
  • Hoe denkt u dat het komt dat u deze klachten heeft? Wat denkt uw familie?

3. Zet een tolk in

Als patiënten de Nederlandse taal niet goed spreken, is het inschakelen van een tolk soms essentieel om goede zorg te leveren. Op de website zoschakeltueentolkin.nl staan tips en adviezen over het inschakelen van tolken en hoe te werken met een tolk in verschillende zorgsectoren.

4. Werk met sleutelpersonen

Sleutelpersonen zijn mensen die zelf ooit als nieuwkomer naar Nederland zijn gekomen en inmiddels hun weg hebben gevonden in het (zorg)systeem. Zij kunnen een brug vormen tussen patiënt en zorgverlener, omdat zij de cultuur en de taal van de patiënt kennen. De sleutelpersoon kan jou op basis van de culturele context gericht advies geven en helpen om de patiënt beter te begrijpen. Bekijk de interactieve kaart van sleutelpersonen in jouw regio.

5. Training cultuursensitief werken

Op deze pagina vind je een aantal trainingen over cultuursensitief werken. We bieden ook trainingen op maat aan voor jouw eigen team of organisatie.

6. Cultuursensitief werken met jeugdigen en gezinnen

Werk je met jeugdigen en gezinnen? Dan staat hier nuttige informatie. Daarnaast benoemen we in dit rapport de meest voorkomende knelpunten en bieden we oplossingen om cultuursensitief te werken. Dit materiaal kun je ook gebruiken bij de begeleiding van vluchtelingenkinderen en vluchtelingengezinnen.

7. Interculturele palliatieve zorg

Wil je meer weten over passende palliatieve zorg met aandacht voor diversiteit en begrijpelijk taal? Pharos biedt informatie over interculturele palliatieve zorg (‘In gesprek over leven en dood’) en over begrijpelijke palliatieve zorg (‘Goed Begrepen’), praktische tips en diverse hulpmiddelen.

Tips voor cultuursensitief werken

• Wees je bewust dat cultuur van invloed kan zijn op de behandelrelatie.
• Stel je oordeel uit en wees oprecht geïnteresseerd.
• Communiceer helder en begrijpelijk en check of de patiënt jouw uitleg heeft begrepen. Bijvoorbeeld met de terugvraagmethode.
• Wees je ervan bewust dat er een ongelijke machtspositie kan zijn. Personen en interacties kun je namelijk nooit los zien van de maatschappelijke context en de geschiedenis.
• Toon lef en kwetsbaarheid, bijvoorbeeld door eventueel ongemak te benoemen en daarvan te leren (en dus ook fouten te durven maken).

Contact

Wil je advies over cultuursensitief werken of meer informatie? Neem contact met ons op via info@pharos.nl.